Ủng hộ VCV
Số tác phẩm
28.333 tác phẩm
2.747 tác giả
780
116.011.214
 
Một hướng tiếp cận khác đối với bài thơ “Bảo kính cảnh giới 43” của Nguyễn Trãi.
Trần Đình Khiêm

 

 

Đền thờ Nguyễn Trãi

 

Rồi hóng mát thuở ngày trường

Hòe lục đùn đùn tán rợp giương

Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương

Lao xao chợ cá làng ngư phủ,

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương

Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,

Dân giàu đủ khắp đòi phương.

 

Lâu nay khi bình giảng bài thơ “Bảo kính cảnh giới 43” của Nguyễn Trãi, các tác giả thường đi sâu khai thác bức tranh ngày hè và vẻ đẹp tâm hồn của Ức Trai. Trong quá trình tham gia giảng dạy tôi nhận thấy có điều bất cập.

 

Vì sao ư?

 

Quốc âm thi tập là tập thơ bằng chữ Nôm của Nguyễn Trãi. Tập thơ gồm 254 bài gồm 4 mục: vô đề 192 bài, thời lệnh môn 21 bài, hoa mộc môn 34 bài, cầm thú môn 7 bài. Phần lớn các bài thơ trong tập thơ không đặt đầu đề riêng mà đặt đầu đề theo chùm thơ.Trong phần vô đề được xếp thành các mục: ngôn chí 21 bài, mạn thuật 14 bài, tự thán 41 bài, trần tình 9 bài, thuật hứng 25 bài, bảo kính cảnh giới 61 bài

 

“Bảo kính cảnh giới 43” là một trong 61 bài thơ có đầu đề chung là “Bảo kính cảnh giới”, có nghĩa là gương báu răn mình. Nhưng khi đưa vào giảng dạy ở nhà trường phổ thông, trước đây, sách giáo khoa vẫn giữ đầu đề là “Bảo kính cảnh giới 43”, nhưng sau này lại đặt đầu đề riêng là “Cảnh ngày hè”. Hai đầu đề, hai cảm hứng có độ chênh rất lớn về nội dung ý nghĩa.

 

Là một nhà thơ lớn, Nguyễn Trãi không dễ dãi trong việc xếp bài thơ vào chùm thơ “Bảo kính cảnh giới ”. Ai cũng biết đầu đề thể hiện nội dung cảm hứng chính của bài thơ. Nếu đầu đề là “Cảnh ngày hè” thì cảm hứng chính là bức tranh thiên nhiên, nhưng nếu đầu đề là “Bảo kính cảnh giới” thì cảm hứng lại thiên về giáo huấn và khuyên răn. Như thế, bức tranh thiên nhiên chỉ là phần nổi của văn bản, còn mạch ngầm của văn bản mới là tư tưởng chủ đạo của bài thơ.

 

1)”Bảo kính cảnh giới 43” là lời khuyên răn nhắc nhở con cháu, là lời tự răn mình.

Dựa vào hoàn cảnh sáng tác của bài thơ- sáng tác trong giai đoạn Nguyễn Trãi không còn tin dùng, dựa vào đầu đề (kể cả đầu đề chung) phần nổi và mạch ngầm của văn bản ta thấy bài thơ có sự đối lập ngầm:

 

Đối lập giữa sự tất bật, bận rộn với công việc nơi triều chính và sự rỗi rãi hiếm hoi nơi làng quê. Câu 1 “Rồi hóng mát thuở ngày trường,” là một câu lục ngôn ngắt nhịp 1/2/3, chữ “rồi” đứng riêng một nhịp vừa nhấn mạnh cảm  rỗi rãi, vừa như một tiếng thở phào nhẹ nhõm. Ba chữ “thuở ngày giác trường”-nhịp dài nằm cuối câu càng làm cho một ngày như dài thêm, cảm giác thư thái, sự sảng khoái sung sướng như kéo dài ra.

 

Đối lập giữa bức tranh ngày hè tràn đầy hình ảnh, màu sắc, âm thanh với chốn quan trường tù túng thiếu sinh khí. Theo Nguyễn Trãi trở về với thiên nhiên là cách tốt nhất để thanh lọc tâm hồn, hồi sinh sức sống. Bức tranh thiên nhiên trong những câu tiếp theo thực chất là quan niệm sống, bức tranh tâm hồn của Ức Trai:

 

Hòe lục đùn đùn tán rợp giương

Thạch lựu hiên còn phùn thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương.

 

Ba câu thơ có rất nhiều động từ vận động diễn tả trạng thái xô đẩy cựa quậy, sự vận động từ bên trong của sự vật muốn trào phun ra ngoài. Tất cả như giương rộng căng phồng phình to .

Đối lập giữa những âm thanh xu nịnh, những lời lẽ mang tính mệnh lệnh với  âm thanh bình yên của cuộc đời, tiếng lòng êm ái của Ức Trai:

 

Lao xao chợ cá làng ngư phủ,

Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương.

 

Âm thanh của cuộc sống không chỉ làm êm dịu tâm hồn mà nó như tiếng giục giã thôi thúc con người tránh xa nơi danh lợi trở về vốn chốn bình yên để lắng nghe “Tiếng đời lăn náo nức”.

Đối lập giữa sự nhiễu nhương nơi triều chính với một triều đại lý tưởng “Ngu Thuấn”:

 

Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng,

Dân giàu đủ khắp đòi phương.

 

Câu cuối lại là một câu lục ngôn tạo ra sự cân xứng với câu 1. Một câu thơ sáu chữ nhưng tất cả đầu đề cập đến số đông nhằm diễn ta một ước mơ lớn:dân-nhiều người, giàu-nhiều tiền của, đủ -nhiều vật chất, tinh thần, đòi phương-nhiều hướng nhiều nơi. Ước mơ của Nguyễn Trãi là ước mơ cho người chứ không phải ước mơ cho mình, ước mơ cho muôn dân, ước mơ tận thôn cùng ngõ vắng chứ không phải một nơi, một chốn nào.

 

2)”Bảo kính cảnh giới 43” là bài thơ gieo mầm khát vọng, quyết tâm giữ vững khí tiết trong sạch thanh cao.

 

Trong thơ Nguyễn Trãi hình ảnh cây và hoa xuất hiện với một tầng số khá lớn. Ngoài nghĩa thực có một số loài cây và hoa mang nghĩa tượng trưng: tùng, cúc, trúc, mai, đào, mẫu đơn, mía, cây chuối, cây đa….Trong bài thơ “Bảo kính cảnh giới 43” xuất hiện 3 loài cây- hòe, thạch lựu, sen. Đây là những loài cây xuất hiện khá nhiều trong văn học (Truyện Kiều, ca dao…). Theo phong thủy, hòe là loài cây lộc tượng trưng cho sự giàu sang may mắn. Theo điển Trung Hoa trước triều môn trồng ba cây hòe tượng trưng cho chức tam công. Người xưa cũng hay trồng cây hòe trước cửa nhà để mong con cháu thành danh. Tích kể rằng nhà ông Vương Hựu có trồng ba cây hòe nên con ông được vinh hiển. Cây thạch lựu tượng trưng cho đa tử đa phúc, mang lại nhiều may mắn tin tốt lành. Cây sen là loại cây nhân sinh thể hiện nhân cách của con người vượt lên trên hoàn cảnh (hoa sen trong ca dao).Ba loài cây ba khát vọng đẹp- khát vọng con cháu thành danh, gặp may mắn sung túc và quyết giữ sạch phẩm giá.

 

3) Bài thơ thể hiện tầm đón nhận của thi hào:

 

Thời gian trong bài thơ diễn ra trong một ngày nhưng hình ảnh sự vật được bao quát rất lớn có xa - gần, cao - thấp, rộng- hẹp, hiên, ao, lầu, làng, chợ; có hiện tại tương lai; có thiên nhiên con người cuộc sống; có đa âm thanh, đa đường nét , đa màu sắc; có bức tranh ngoại cảnh và bức tranh tâm cảnh, có tình yêu đời, yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống; và có cả những lời giáo huấn sâu sắc.

 

“Bảo kính cảnh giới 43” nói riêng và 60 bài khác nằm trong chùm thơ “Bảo kính cảnh giới” là loại thơ giáo huấn chứ không thuần túy là bài thơ tả cảnh mùa hè như một số người nhầm tưởng.

Với những lý lẽ trên tôi xin đề nghị nhà soạn sách nên tôn trọng cách sắp xếp của chính tác giả, tôn trọng nguồn gốc của văn bản không nên tự đặt đầu đề  riêng theo ý mình đối với thi phẩm còn nhiều tranh luận này.

 

NhaTrang 27-7-20012.

Trần Đình Khiêm
Số lần đọc: 22969
Ngày đăng: 01.08.2012
[ Trở lại ] [ Tiếp ]
In tác phẩm Góp ý Gửi cho bạn
Cùng thể loại
Thơ điên Ngu Í - Đỗ Hồng Ngọc
Nghĩ Về Di-Cảo Mấy Ngàn Trang Của Một Nhà Thơ Yểu Mệnh - Trần Văn Nam
Những Chi Tiết Mới Về Văn Học Qua Phỏng Vấn Của Nguyễn Ngu Í - Trần Văn Nam
"Biển ngủ đứng", như là sự tiệm cận khuynh hướng Hậu hiện đại - Đặng Văn Sinh
“Ta vẽ mắt nhân loại hình lục giác”* - Bùi Công Thuấn
" Nguyễn Trãi (1380-1442), Một Tấm Lòng Vạn Xuân và Đại Việt " của Giáo sư Nguyễn Văn Thành - Lê Đình Cai
“Phút Nói Thật Của Tên Khờ” - Bùi Công Thuấn
Còn Không Những Nổi Đau Của Người Phụ Nữ Thời Nay? - Hương Lan
Không Chỉ Là Gió Và Đêm - Nguyễn Thành Thi
Đứt dây mà xót thương bầu bí ơi - Lâm Xuân Vi