Ông sinh ra và lớn lên tại Tiên ðiền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh,

Nãm 1957, ông tốt nghiệp thủ khoa cử nhân Sử–Ðịa trường Ðại học Vãn khoa Hà Nội và ðược giữ làm cán bộ giảng dạy.

Là người sáng lập bộ môn Phương pháp luận sử học ở khoa sử.

Ông nguyên là Viện trưởng Viện Khảo cổ học.

Các tác phẩm tiêu biểu :

Hiệu ðính và chú thích cuốn Dư ðịa chí của Nguyễn Trãi

Lịch sử chế ðộ cộng sản nguyên thủy ở Việt Nam (ðồng tác giả với Giáo sư Trần Quốc Vượng)

Lịch sử chế ðộ phong kiến Việt Nam, tập I (ðồng tác giả với Giáo Trần Quốc Vượng)

Sõ yếu khảo cổ học nguyên thủy Việt Nam (ðồng tác giả với Giáo Trần Quốc Vượng)

Vấn ðề người Indonesien và loại hình Indonesien trong thời ðại nguyên thủy Việt Nam

Kháng chiến chống xâm lược Nguyên-Mông thế kỷ 13 (cùng viết với Phạm Thị Tâm)

Từ một cột kinh Phật nãm 973 vừa phát hiện ở Hoa Lý

Lịch sử Phật giáo Việt Nam, Hà Vãn Tấn (chủ biên), NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1989.

Theo dấu các vãn hoá cổ: Vãn hoá Phùng Nguyên và nguồn gốc dân tộc Việt; Người Phùng Nguyên và ðối xứng; Từ gốm Phùng Nguyên ðến trống ðồng, ...(NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 1997, 851 trang)

Vãn hóa Ðông Sơn ở Việt Nam

Ứng dụng thống kê toán học trong khảo cổ học

Giáo trình toán xác suất thống kê trong khảo cổ học