Cả thủ trưởng và tôi đều đã nghỉ hưu, thủ trưởng về nghỉ đã ngót hai mươi năm, còn tôi-mới gần mười năm. Thủ trưởng thuộc thế hệ 2X, đã có nhiều người kính cẩn gọi bằng cụ. Thủ trưởng là người cùng quê với tôi, một làng quê miền trung du, rừng cọ đồi chè xen lẫn những thảm lúa xanh rờn, chiều chiều ngân nga tiếng chuông- tiếng chuông nhà thờ rung- dẫu có đi xa quê thì đồng quê yêu dấu, một cánh cò bâng khuâng, một bóng cau trước ngõ, một con thuyền trên dòng sông xanh êm đềm vẫn sâu đậm trong lòng người bức tranh quê rõ nét không bao giờ phai nhạt. Ngày Cách mạng Tháng Tám, khi lá cờ đỏ sao vàng dẫn đầu đoàn người biểu tình lên thị xã chiềm đồn thì thủ trưởng là một chàng trai 17 tuổi và nếu được học tiếp một năm nữa thì thi lấy bằng Thành Chung, tức Diplôme d'Étude Primaire Supérieurs. Bị cuốn vào đoàn người hừng hực khí thế ấy, rồi làm công tác tuyên truyền, công tác thanh niên cho đến năm 1948 được điều động vào quân đội, lăn lê bò toài một thời gian thì thủ trưởng giữ ngay chức chính trị viên phó đại đội địa phương. Anh chính trị viên phó chỉ quanh quẩn các công tác dân vận, văn nghệ văn gừng, cờ đèn kèn trống để động viên quân sĩ, chứ không làm những việc to tát có ảnh hưởng đến đánh đấm trận mạc như chính trị viên trưởng. Tuy vậy thủ trưởng vẫn được đánh giá tốt, nhờ có công tác dân vận mà đóng quân ở đâu đơn vị cũng giữ mối liên hệ chặt chẽ với chính quyền địa phương, đi dân nhớ, ở dân thương, tình quân dân như cá với nước, cá không có nước thì không sống được mà nước không có cá thì nước buồn. Thời ấy gian khổ lắm, mỗi năm lính được phát 2 bộ quần áo sợi đôi, đi tập cả ngày trên đồng trên bãi, trèo đồi trèo núi nên hai tay áo, hai ống quần và đít quần luôn luôn rách bươm, rồi thì ghẻ lở, chấy rận, quần áo rách không biết vá víu mà chỉ biết túm lại, nên chị em gọi các anh vệ quốc quân là vệ túm:
Nhìn anh “vệ túm” thương ghê
Tay cầm khẩu súng, tay che mảnh quần
Thương anh, em những ngại ngần
Muốn gửi đường vá, đính gần đôi ta!…
Rồi thì đường vá chị em không phải gửi, mà một chiều chủ nhật họ phân công nhau đến từng nhà dân mà đơn vị đóng quân vá tất cả những quần áo rách của bộ đội, trong việc này thành tích dân vận của chính trị viên phó được cả đại đội công nhận.
Những câu chuyện trên thủ trưởng kể lại với tôi trong những buổi tâm tình trà dư tửu hậu khi thủ trưởng là cấp trên trực tiếp của tôi. Đó là những năm 70 của thế kỷ trước. Trước khi được gọi ra bắc để trải qua khoá học ở Trường chính trị cao cấp thì thủ trưởng là chính uỷ Binh trạm 31 thuộc Đoàn 559. Học xong thủ trưởng không về đơn vị cũ mà được điều động làm trưởng khoa kiêm bí thư đảng uỷ Khoa Mác-Lênin của một Trường sĩ quan chỉ huy kỹ thuật. Còn tôi là trợ lý, cái gì cũng phải biết một tí để gỡ cho thủ trưởng lúc bí. Thủ trưởng chỉ đạo học thuật cho các cán bộ giáo viên của khoa rất chặt chẽ, và vì đã trải qua nhiều năm làm công tác chính trị nên việc lãnh đạo tư tưởng đơn vị cũng rất sát sao và kịp thời. Những việc ấy tưởng cũng không nên kể nhiều, tôi chỉ muốn kể cho các bạn nghe việc thủ trưởng giải quyết một vấn đề tư tưởng tuy không gay cấn nhưng tế nhị.
Ngày ấy cán bộ giáo viên ở doanh trại, ăn cơm tập thể ngủ giường cá nhân, còn học viên thì tổ chức thành các tiểu đoàn theo ngành đào tạo, dưới tiểu đoàn là các đại đội. Về đời sống tinh thần thì ngoài báo chí và sinh hoạt văn nghệ cây nhà lá vườn ra, tháng nào cũng có một hoặc hai buổi chiếu phim của Đoàn chiếu bóng lưu động quân đội phục vụ ở sân vận động trong khuôn viên nhà trường. Trong một buổi chiếu phim như thế đã xảy ra việc sàm sỡ của các cậu học viên đối với cô Tuyết là chị nuôi của bếp giáo viên Khoa Mác-Lênin. Cô Tuyết có tấm lưng thon thả, khuôn ngực đầy đặn, đôi mắt lá răm, đôi mày lá liễu, đôi môi cắn chỉ; khi cô gò lưng đạp xe chở rau ở chợ về đi ngang qua đám học viên thì kéo theo không biết bao nhiêu là ánh mắt và những lời bình luận không mấy hay ho. Cô là một đoàn viên thanh niên tốt, đã nộp đơn xin vào Đảng và đang chờ chi bộ xét. Vì bận một số công việc nên hôm ấy buổi chiếu bắt đầu được một lúc thì cô mới đến, đứng phía sau. Câu chuyện trên màn ảnh cuốn hút nên ban đầu cô cũng không để ý đến một vòng tay quàng vào cô từ phía sau, lần mở những cúc áo của chiếc sơ mi quân phục nữ màu cỏ úa mà cô đang mặc trên người. Đến chiếc cúc thứ hai hay thứ ba gì đó thì cô đã thấy người nóng ran và hồi hộp, hơi thở dồn dập, tuy vậy hẳn cứ để yên xem sao. Vào thời điểm máy chiếu thay phim, đèn trên sân bật sáng thì cũng là lúc tất cả các cúc áo đã được mở xong và cái kẻ táo tợn kéo mạnh cổ áo một cái, chiếc áo trật hờ khỏi người nhưng chưa rơi xuống đất để lộ đôi vai trắng ngần và chiếc nịt vú còn trắng hơn căng phồng trước ngực. Đám học viên ngồi phía trước quay đầu lại reo a…a, còn cô thì quay đầu bỏ chạy về phòng đóng cửa lại khóc rấm rứt.
Cô Tuyết nước mắt lưng tròng đẩy cửa bước vào phòng thủ trưởng.
- Khóc lóc cái nỗi gì, ngồi xuống đây. Tao đã bảo bọn cán bộ các tiểu đoàn học viên mở cuộc điều tra rồi, đích danh đứa nào mất dạy thì đang tìm chưa ra nhưng đã khoanh vùng cũng chỉ loanh quanh trong đại đội 2 tiểu đoàn 3 thôi, trước sau gì cũng sẽ tìm được.
- Nhưng…thưa thủ trưởng, còn cái đơn xin kết nạp, cháu không còn mặt mũi nào…
- Bậy nào! Mày phải biết phân biệt vấn đề nào thuộc phạm trù đạo đức, vấn đề nào thuộc phạm vi sinh hoạt, vả lại trong chuyện này mày có lỗi gì đâu? Chi bộ ban hành chính đã họp thông qua đơn của mày rồi, chỉ đến mai là họ gửi lên đây, mà đã lên đến đây thì tao sẵn sàng ký cái roẹt.
Rồi ông đổi giọng:
- Sắp là đảng viên rồi, có nghĩa là thành đồng chí với bố đấy, con ạ. Thôi! Lau nước mắt rồi đứng lên đi, đồng chí!
Về nghỉ hưu, thủ trưởng tôi bắt đầu viết lách. Trong ngót hai mươi năm nghỉ hưu, thủ trưởng đã viết nhiều hồi ký và những bài đăng báo nói về những tấm gương người tốt việc tốt. Những ngày gian khổ ở Binh trạm 31, địa bàn mà Binh trạm phụ trách kéo dài hơn một trăm cây số từ Mụ Giạ ( cửa khẩu đường 12) đến Lùm Bùm (đường 128) được tái hiện rõ nét trong các bài viết. Trong những đơn vị dưới quyền thủ trưởng hồi ấy gồm có hai tiểu đoàn công binh, hai tiểu đoàn ô tô vận tải, một tiểu đoàn cao xạ, một tiểu đoàn giao liên, ba đại đội kho, hai đại đội bộ binh, một đại đội thông tin, một đội điều trị, ba đội phẫu thuật, một đội phòng dịch, một trạm trung tu…không thiếu những con người tận tuỵ quên mình và những gương hy sinh anh dũng làm lay động lòng người.
Một lần ngồi với nhau, sau khi nhấp xong chén trà, khà một cái, thủ trưởng đọc cho tôi nghe một đoạn trong sách Luận Ngữ:
Tam thập nhi lập,
Tứ thập nhi bất hoặc,
Ngũ thập nhi tri thiên mệnh,
Lục thập nhi nhĩ thuận,
Thất thập nhi tòng tâm dục bất du củ.
Rồi e hèm một cái, thủ trưởng dịch nghĩa:
Ba mươi tuổi lập thân
Bốn mươi tuổi chín chắn
Năm mươi tuổi biết mệnh trời
Sáu mươi tuổi thuận tai nghe
Bảy mươi tuổi mới có thể nói hay làm những điều đúng theo ý muốn của lòng mình mà không ra ngoài khuôn khổ đạo lý.
Thủ trưởng cười ha hả:
- Tuổi như cậu mới chỉ là lục thập nhi nhỉ thuận, còn tớ, hà… hà… bát thập nhi rồi nhé, mà bát thập nhi thì chả thấy các cụ để lại cho con cháu câu nào để dạy bảo cả, vậy thì làm việc gì tớ cứ ý tớ, tớ làm, sướng thật!
Tôi có ý định khuyên những ông lão bà lão tròn 80 tuổi không nên tổ chức lể mừng thọ lần thứ 80 làm gì, nếu không tổ chức thì may ra sống được quá 90 đấy! Năm nay thủ trưởng tôi tròn 80 tuổi dương lịch, con cái tổ chức lễ mừng sinh nhật hoành tráng lắm. Ông bà thông gia, bạn chiến đấu cũ, bạn bè hàng xóm đến mừng vui vẻ, chuyện trò râm ran, nói cười hỉ hả. Thủ trưởng tôi nâng cốc rượu màu, miệng nở nụ cười:
- Tớ không tin có Thượng đế, nếu có thì cũng đếch biết làm Giời! Người như tớ mà giời cũng để cho thọ đến 80 tuổi, khó hiểu quá! Tớ…
Câu nói bị ngừng ngang giữa chừng, cốc rượu sóng sánh và rơi xuống đất, thủ trưởng nhẹ nhàng ngồi xuống mép giường rồi ngã người nằm xuống chiếu. Nằm xuống và không bao giờ dậy nữa, đến tối hôm ấy thủ trưởng thanh thản ra đi ở tuổi 80. Bà Tuyết- cô Tuyết ngày nào bây giờ đã là một người đàn bà đứng tuổi- chạy ào lại nâng đầu ông và kêu lên trong thảng thốt:
- Bố!
Hà Nội 2007
