( Đọc tập thơ Nháp của Ngọc Tuyết – NXB Thanh niên 2009 )

Nghiệp thơ vốn dĩ đắng đót, chưa bao giờ là phúc phận, nữ giới cưu mang thi ca còn khốn khó bội phần hơn so với giới mày râu .Thế nhưng, mặc kệ tất cả, công việc cân một phần nghìn milligram quặng chữ.(Maiacopxki) cứ như là một thiên chức của người nữ sĩ ngoài cái bổn phận làm vợ, làm mẹ, làm dâu, làm người công dân …Ngọc Tuyết( NT) là một trường hợp như thế giữa bao nhiêu tóc dài cầm lấy bút, không chỉ để rong chơi mà viết, như một thử thách, tự làm mới mình bằng tư duy, làm mới thơ mình bằng phong cách thể hiện. Sau những tập Giọt đầy giọt vơi, Lá Trở, Sang mùa khởi đi từ năm 2005, lần này NT lại gửi đến chúng ta tập thơ “ Nháp”( NXB Thanh niên - 2009 ).

Nháp, ở đây không hàm nghĩa một bản thảo những con chữ gieo mau gặt vội, vung vãi mua vui, vì NT thừa biết sự cẩu thả trong bất cứ nghề gì cũng là một sự bât lương rồi. Nhưng sự cẩu thả trong văn chương thì thật là đê tiện. (Nam Cao). Bàn về thơ, thi sĩ Trần Dần đã thú nhận “ Thơ là mạng sống, là lí lịch thật đời tôi” cho nên đời ông là bản thảo mà thơ chính là bản gốc. Phải chăng Nháp của NT có thể hiểu theo nghĩa là bản thảo chính cuộc đời nữ sĩ với những độc thoại nội tâm, với những trở trăn trang nhật ký, với những giấc mơ khoắt khuya tàn canh rụng ?

Phải chăng Nháp là tiếng đêm, những câu thơ đêm trắng bạch nỗi niềm thiếu phụ, những câu thơ cào cấu rách mặt thịt da, những câu thơ xô lệch chiếu chăn mùa vắng ?

Tôi đọc Nháp với tâm trạng của người cô đơn ngổi đếm diềm diềm sao lặn sao mọc ở chân trời và hiểu ra tác giả cũng mông quạnh đêm và lấy  Thơ làm người thư kí chân thành của trái tim. (Đuybralay) . Này đây là nét chì tẩy xóa những cuộc tình, là trang giấy vuốt lại, chấm bút viết ngày …tháng …năm…

Vạch nét chì lên vầng trăng 16/ nháp/ những cuộc tình trên trang đời

tẩy – xoá/ rách lòng trang giấy trắng 

( Nháp)

Những lòng  giấy trắng với chùm chùm thủy ba ngầm róc rách lặng đêm Dự cảm, ngày cứ phi buồn vui :

có mạch nước ngầm rợn sóng thời gian cầm đêm sương khói

vẩy vào tháng ngày thắp lửa buồn vui.

Trăng khuyết & trăng tròn, trăng không xanh ngờm ngợp những ngày con gái, trăng hiện hữu như lưỡi hái cắt ngọt tình đau và đêm bỗng lịch kịch kêu vang, không phải tiếng thạch sùng gọi bạn, mà tiếng thảng thốt từng mảng tình lem nhem cháy để đêm một sững sờ,  thùng rác :

Sững sờ đêm/ em ngồi nhặt nhạnh/ từng mảnh - từng mảnh vỡ cỏn con

vết xước/ vứt vào thùng rác.

NT đã bước chân qua phương thức cổ điển lấy cảnh ngụ tình; không dừng lại ở việc tả vành trăng, màu trăng, chất mộng mị trăng nhưng soi vào tâm thức thời đại để nhận ra trăng lưỡi hái, những vết xước . Cho nên, đêm còn là đêm của bản năng tồn tại với sâu hốc hác khuôn mặt để rồi viết & viết như mê mụ từng mẫu kí ức, để trôi đi canh tàn khuya nhặt lê thê tóc :

hắt hơi như bóng ma nhập lịm vào ký ức

ngủ mê trên văn bản/ lê thê cuộc đời 

( Khuôn mặt ngày)

Treo vách cung phòng một đêm xuân là những dấu hỏi, âm u muộn phiền và những lặng thầm điều ước gửi vào chín nẻo chân mây :

mùa xuân/ cho một điều ước

đau đáu những dấu hỏi quay cuồng đêm/ đêm trần thiết nỗi buồn âm ỉ

( Điều ước)

Thỉnh thoảng, như một nhu nhú, một thảng thốt vui, đêm là nụ tình hồng, thơm một nốt nhạc vắt không hư :

Một dấu lặng cụng cựa/ một nốt đêm chải bồng mê đắm

thơm lạc nẻo về   

( Dấu lặng) .

Chọn đêm để viết và dựng đêm thành biểu tượng nỗi cô đơn rách rát của thân phận, thơ NT như đã sinh ra từ những giọt nước mắt cay đắng. (Raxun Gamzatôp). Cho nên, chúng ta không lạ khi mà mưa đuợc lập lại với tần số cao trong tập, song hành với đêm như giọt lệ long lanh, mưa & mưa :

mưa chiều vỡ nước, trang kinh gói mưa nhỏ giọt bốn mùa, mưa đầy lên nửa khuya, mưa rồi cuồng vỡ,  giọt mưa lậm vào đáy mắt, mưa khắc màu rêu, mưa xoay nắng tít …

Nhưng cuối cùng, cay đắng & nước mắt, nỗi âm ỉ buồn của NT là gì ? Phải chăng NT cũng đã viết vào đêm như Lecmôntop : Có những đêm không ngủ, mắt rực cháy và thổn thức, lòng tràn ngập nhớ nhung...Khi đó tôi viết. Ở đây hoàn toàn không có mặt của cơm áo khó nghèo, cửa nhà eo óc, con thơ leo nheo, cũng vắng mặt sinh lão bệnh tử như một hoài nghi cuộc thế nhược đại mộng. Nỗi buồn của NT gắn dính với một chữ tình, những mảnh vỡ kí ức, mà thê thiết mà rụng rời trên Máng xối đêm có một thứ xác ướp của quá khứ cần chôn vùi/ ùa vọng những âm thanh ngủ mê/ khảo cổ trong đống đổ nát/ níu lại bóng mình/ lẩy bẩy /gọi…Khép cửa lại với mình, Người đàn bà NT đánh mất thế giới quen thuộc, chỉ còn quá khứ phỉnh phờ và ngôn từ giăng bẫy. Rồi mùa đông, mùi nhựa ẩm từng milimet ký ức/sâu bệnh lúc nhúc  / bàn tay những đường gân xanh mang theo cơn bão tháng mười  (Ngày chủ nhật trên ô cửa).  Ngày mai chỉ là giấc mơ cuồng hoan trên đỉnh trời tưởng tượng, có chăng là lầm lụi hát ru mình, ru người:

Ngày mai của người đàn bà băng qua vùng mê muội vượt qua đỉnh cuồng hoan

ngày mai

                ngày mai

                               nhiều hơn ngày mai nữa

người đàn bà lầm lụi hát ru người 

( dự cảm )

Câu thơ bậc thang hóa thành những nấc đời đi lên khó nhọc và ta nghe ngày những diễn đài ê hề, những khai phương chóng mặt, lổn nhổn dấu sẹo chịt chằng đóng lên thân phận đàn bà với những cái neo sắt thừng xích nghĩa vụ, chuyên chính, phẩm giá, tiết trinh… Có lẽ đôi khi NT cũng muốn chùm chiếc khăn đen Trung Đông, mặc màu tang chế để an táng hôn nhân & những cuộc tình .

Xét trên phương diện phân tâm học, NT đã viết từ những ẩn ức dồn nén (refoulement) để rồi tung hê, cuộn chảy (défouler) theo cái cách của Nêkratxtop : Nếu những nỗi đau khổ từ lâu bị kiềm chế, nay sôi sục dâng lên trong lòng thì tôi viết. Cho nên những câu thơ đêm đôi khi cháy cả mặt trời, đỏ như phún thạch, bắt nguồn từ bản năng sinh tồn và hủy diệt (Eros & Thanatos), vượt ra khỏi tâm thức Đông Phương cổ điển. Đây là một con linh miêu nghều ngào đêm với cơn hứng tình :

máng xối đêm hứng tình đỏ ối/ ghi vào chứng tích một lần cuộc đời

lát cắt ngày âm thầm rỉ giọt

(  Máng xối đêm).

Và còn đó là vũ điệu sói những mê với điên tình trên từng phân ly da thịt :

Ngày bắt đầu cụng cựa/ anh trong loạn gió

vũ điệu sói đeo tạp dề tình điên mê/ múa đau - ẩn

Đồng thời là một cuồng dụ để gió tốc váy, để suối trào đam mê loạn nhịp :

Chết cóng trong đam mê mùa loạn/ gió thốc váy mùa

vuốt ve, quấy đảo /suối trào nước bạc/ tung tóe .

Chính nữ sĩ tự mình thú nhận trước bình minh và tạ tội với nồng nàn vì em sợ thời gian chút con gái trong em còn sót lại/  bập bùng ngọn lửa hồi sinh .

Thơ, đó là những đêm trắng và những đôi môi của dục vọng. Lawrence Ferlinghetti đã rất có lý khi tô son đỏ những đôi môi dục vọng của thơ bám riết xoắt xuýt những giấc mơ, những cơn co thắt tình và cả những nổi loạn tính dục như một tuyên ngôn nữ quyền luận của thời hiện đại  :

Ngày nguyệt thực thiên đường động kinh bản năng/ em giải mã câu thơ liếm mép bờ siêu thực/ ngôn ngữ bức bách thể lời/ ôm tư duy và giấc mơ bay vào vùng sương mù/ triết học em lũng đáy/ bỡi ống dẫn lao vào giáo điều tam tùng tứ đức/ điêu đứng em ( Trong cơn co thắt vũ trụ)

Đó là ngày nguyệt thực với cơn động kinh bản năng, là triết học em lũng đáy, đem giáo điều Khổng Mạnh  đóng bao bì cất vào Bảo tàng viện. Ý thức này bắt nguồn từ niềm hoài nghi những đại tự sự, là một đối kháng với lễ giáo trói buộc…không mới đối với thế hệ 7-8x trong thời buổi hiện đại nhưng là cái mũ tư duy khá sặc sỡ của người Phụ nữ đã buớc vào ngũ thập . NT đã bỏ lại sau lưng mình những gì mềm mại và lãng mạn giai đoạn tiền chiến trong các tập thơ trước kiểu như :

Ai có hỏi lá gì màu tím/ Lá trên cành/ ươm một màu xanh

Lá thư tình/ vàng úa tháng năm/ Nơi mắt lá chiều nay tím khói 

( Lá tím ) .

Không, Nháp không có màu tím của lá, màu xanh của trời, chút vàng của nắng mà đầy rẫy những mê hoang, những  con rắn phun nọc nóng ran vào lỗ đen vũ trụ, những khối u cô đơn lưng lạc đà và sa mạc gió lốc tình :

cánh cửa mở đêm hoang thị địa đàng/ Con lạc đà gánh nặng hoang vu

đói và khát/ cô đơn mọc khối u trên lưng/ cái nhìn thăm thẳm sa mạc bụi mù
( Giấc mơ rỗng)

Những khoảng lặng không phải để mùa tịnh ý thơm những câu kinh, mọc những bông hoa  môi hồng nhụy, hay cho nốt trầm rụng giữa long lanh lành

lạnh trăng :  đôi cánh lửa đàn ông / cháy

ngày nguyệt thực thiên đường quên rụng trứng/ đêm vẫn khát 

(Dấu lặng).

Đời buồn, ngày hoang mang và những cuộc tình khô cây vàng lá nên đêm NT nôn thốc tháo những vực ngờ kêu rêu, những quẫy động thân xác. Nháp ít nhiều đã mang máng cảm thức hậu hiện đại, phản ánh ít nhiều nhịp sống hôm nay với những tâm bệnh, nỗi khát tự do, với một cái tôi ( ego) chủ động làm chủ và giải quyết những thúc bách nhân sinh chứ không mơ màng yêu, mộng mị chiều, lãng mạn tình tứ của tháng cũ ngày xưa.

Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở đây, với tôi, Nháp có gì đó nghèo nàn  khi loanh quanh với cái tôi vị kỷ. Nhưng không, ngoài cái tư riêng, Nháp đã vào cuộc với bao nhiêu trở trăn cho đất nuớc quê nhà, đã chín dạn yêu thương khi mà:

hải đảo cô đơn bị rứt lìa khỏi thân thể đất nước/ trơ gốc như những cột mốc trong cơn bão địa hình/ và bóng mắt sông Hồng vẫn cay cay mùi Bauxite.

Và nhà thơ kêu lên nheo nhóc hy vọng với diễn giải cả một chiều dài lịch sử:

em cố rướn mình chụp bắt các khả năng chưa tới

cố tái chế về một hiện thực mang những hy vọng

và âm vọng một loài Rùa phi thường đã ngàn năm nguy nga bên tháp nắng

( Diễn giải sông Hồng)

Rồi những tên đất tên sông khua vào nhau leng keng rậm rịch nỗi lòng : Hà Nội, Tiên Sa, Bạch Đằng , Đà Nẵng , Sông Hồng , Trường Sơn… vang âm nhớ thương . Nhớ đi từ một hương cỏ mục, nấm đất, cả tiếng cú rúc khuya  Máu và nước mắt & tâm hồn rất Việt /nấm đất và  tiếng cú rúc khuya/ thất tán những mảnh đời /Em – tung - xô - chạy, mặt trời/ hương lá mục thơm nụ cười / Tự do; nhớ về một con đường, một biếc biển Đà Nẵng, một tím mắt chiều hoang hoải :

Thảng thốt, Đà Nẵng hoang hoải với màu biển thẳm/ con đường tất bật ngốn ký ức xanh rêu/ một màu tím chắt ra từ đôi mắt  

(Đếm ngược)

Dù chưa nhiều, chưa mở ra muôn phương mặt người chín phía chân mây với những rạn nứt nhân sinh, mưa giông bạo loạn, chưa mở lòng với kiếp người đói nghèo trần trụi, NT cũng đã biết khóc cho một tuổi xuân nằm xuống dưới ngọn cờ quê hương :

Trên lưng cuộc chiến trở mình, thời gian / giọt lệ hồng trăm năm buốt lạnh

em ra đi, đá sỏi gọi / quê hương ngẩng cao đầu  

(Hương lá mục).

Còn đây là một hoài nghi rất người : mơ/ cái lưỡi khác mọc lên/không xương

lắt léo/ nghe niềm tin sỏi đá va đập nhau nhọc nhằn  

(Cuộc người)

Rồi là những Điều ước chưa thành hiện thực để phân vân mang nỗi buồn ung thư dạ tràng đau, đau những ngõ ngách phố :

những câu hỏi nhạy cảm/ về vũ hội hàng xà cừ / gọi tên nỗi buồn phố xá để hy vọng làm nhức nhối những điều chưa dám nghĩ/ về đâu thành phố những ngõ, ngách ngỗn ngang/ như ý nghĩ.

Trong ngờ hoặc đã mọc lên mầm hy vọng, một thoáng vui dù là ngày vẫn còn bụi bụi Bên cửa sổ tôi nhìn thấy một thành phố/ hát ru ngày náo động

tỉ mẫn nhận thù lao – bụi bụi/ một dòng sông buồn vui chia trăm nhánh

(Có – Không).

Rồi Nháp khép lại với một Serenade mùa thu, những nốt chầm chậm thu trên cánh đồng mẫy hạt tình yêu nhân gian, một kết thúc đườm đượm buồn nhưng long lanh lóng lánh những mắt sao bờ cõi …

Tôi phong ba bờ cõi, sao mắt người vẫn buồn biển khơi. Tôi hôn lên mặt đất mùa thu gieo hạt ruộng trời, cánh đồng thời gian nhú lên khát vọng - em mặc lại chiếc áo dỡ dang từ cuối mùa thu cũ ... bức tranh mosaic thu... chuồi mình theo những chiếc lá bay bay trang điểm cho mùa và gieo lên hạt tình vĩnh cửu.

Không có gì để nghi ngờ, Nháp chính xác là bản thảo đời của người Phụ nữ Ngọc Tuyết trên chiều dài tháng năm tình lận đận, với khát khao đỏ hỏn mê muội bản năng, với câu hát tình lãng đãng buổi thu đông hạ tàn. Còn đó là những hoang tưởng, mâu thuẫn, những âm tiết vỡ vụn giấc mơ đời và tình, trở thành một thứ tôn giáo không kỳ vọng: Tình là đạo, đạo của Tình phá bỏ những cấm kị ( tabou) để quay về với cội nguồn cứu rỗi là chính bệ thờ của âm bản gốc và rượu tình nhập mộng quay vòng. Với Nháp, NT đã kết thúc chặng đường cũ và nhập vào khởi đầu của một biến tấu thơ mới hiện đại và sinh động hơn, không còn màu mè giả giả của những hình ảnh ước lệ , tư duy cũ nhàm bức tranh trăng xanh nguyệt bạch cỏ hoa hương sắc mây với gió ngày. Tuy nhiên, có lẽ cần phải đẩy tới chóp đỉnh cao của mâu thuẫn thì sự sống nhiều hình mới vẽ ra. (Heghen). Nháp có vẻ vẫn còn lửng lơ con cá vàng nên chưa thưc sự đẩy đến chóp đỉnh của mâu thuẫn nội tại, cũng chưa bắt kịp những biến động của một thế giới đa chiều, đa phương. Không tìm thấy trong Nháp những quan hệ mặt người, những lòng phố khổ đau nhân sinh, những HIV, đồng tính, lây nhiễm virus bọt ngày rồi máu me xương xẩu Trung Đông, thiên tai mưa bão hỏa hoạn…Tất nhiên không thể đòi hỏi một nhà thơ nữ trải mình với đa chiều của bộn bề nhân sinh rộng khắp nhưng thơ cuối cùng là nhân tính, nhân văn khởi đi từ việc vắt cạn kiệt bầu máu nóng cho một cõi người chứ không chỉ cõi tôi .

Chúng ta đồng thời ghi nhận ở đây một NT mới trong bút pháp với cảm thức hiện đại, với những con chữ âm vận tiết tấu biến động trên từng dòng thơ. Giá như nữ sĩ mạnh mẽ hơn trong việc quẳng bỏ những con chữ chỉ còn xác/ bã chữ kiểu như giọt lệ hồng, hoang hoải ,động kinh, mộng du, ngu ngơ, sương khói …thì quá trình canh tân thơ sẽ  triệt để hơn .

Trong chừng mực, Nháp mang đến cho ta ấn tượng mạnh mẽ về thân phận người phụ nữ trong loạn nhịp trò chơi cút bắt tình, về nỗi cô đơn giấu vào bóng đêm mà cứ như hát toang giữa cuộc ngày với một tâm thế tâm thức của rộn rịch hôm nay. Nháp là đối thoại của pho tượng NT với bóng đêm, một giọng ca buồn. Đó là sự lựa chọn của nhà thơ theo cách của Edgar Poe : Giọng ca buồn là thích hợp nhất cho thơ ca…/.

Cam Ranh 7/9/09

·     Chữ in đậm là tên các bài thơ

·     Chữ in nghiêng là các dòng thơ trong tập và nhận định của các nhà phê bình