Tốt nghiệp đại học sư phạm, Tâm và Quý được phân bổ về dạy trường bổ túc cán bộ tỉnh . Là bạn thân nhưng tính cách hai cô khác hẳn nhau.Tâm chững chạc nhu mì, có người yêu là anh nhà báo đẹp trai nhưng hơi mát tính. Quý xinh đẹp, sống buông thả, nói năng bỗ bã.

Chiều thứ bảy người yêu Tâm đến chơi. Cặp tình nhân bắc ghế ngồi ngoài hiên chuyện trò. Quý dắt xe ra cửa, cười hơ hớ bảo, nhà quê một cục! Tội gì không lôi nhau ra biển vần vò cho sướng! Khiếp! Cô giáo mà thô tục, sàm sỡ. Tâm xấu hổ đỏ mặt. Anh nhà báo cười, khen, Quý hiện đại thật (!).

Tối ấy Quý đi chơi đến nửa đêm. Về đập cửa thình thình quát, ấp nhau hả? Hết giờ rồi, mở cửa mau!

Tâm đã ngủ say, lồm cồm bò dậy bảo, mày chỉ nói bậy! Để người ta nghỉ chứ! Quý cười giễu cợt bảo, lão nhà báo của mày hâm tỉ độ. Mỡ treo miệng mèo mà chịu nhịn à (?) Đàn ông như hắn, tao vơ một cái được cả đống!  Rồi Quý kêu trời nóng, cởi hết quần áo, chui vào màn .

Tâm vừa thiu thiu ngủ bỗng nghe Quý khóc lóc la hét: “ Đau bụng quá! Tao chết mất  Tâm ơi ! Mau cứu với...!”  Tâm cuống quýt trở dậy, vội vàng lấy cao xoa. Quý quằn  quại rên rỉ bảo,  gọi y sĩ nhanh lên!

Y sĩ Phú quê vùng đảo, bộ đội chuyển ngành, hiền lành ít nói. Đến cửa phòng, thoáng thấy thân thể ngồn ngộn của Quý phơi dưới ánh điện, Phú luống cuống… Tâm hoảng, mặc vội quần áo cho Quý. Phú xem nhiệt độ bảo, ba bảy độ, không hề gì. Rồi cho  uống viên thuốc giảm đau. Quý nằm yên một lúc, đột ngột ngồi bật dậy, mắt long lên man dại, quát :

- Con Tâm, con Quý đâu?

Tâm sợ bủn rủn chân tay, hoảng hốt gặng hỏi,  mày làm sao thế hả Quý?

Chỉ một lúc sau căn phòng đã đông nghịt. Chị Ngọ, nhân viên hành chính, ghé tai Tâm trợn mắt thì thầm bảo, nó bị ma nhập đấy!

Bằng giọng nói rờn rợn, Quý sụt sùi kể lể, chị tên Lan. Bị thằng chồng mê gái nó đánh đập đầy đọa … uất quá chị thắt cổ tự tử (?)…

Y sĩ Phú ngồi ngay như pho tượng. Cô giáo Tâm, cô giáo Thanh, cô giáo Hoa mặt mũi xanh xám. Chị Ngọ cuống cuồng giục kê bàn thờ, thắp hương khấn vái lầm rầm. Quý đòi uống nước, đòi ăn hoa hồng bạch. Chị Ngọ sai chồng là thầy giáo Hoạt đi kiếm chín bông hồng bạch. Thầy Hoạt chấp hành mệnh lệnh bà xã, miệng càu nhàu, ma toi gì! Chẳng qua là bệnh đàn bà. Quý ăn ngốn ngấu hết tám bông hoa, còn một bông đưa cho Phú bảo,  em thương bác sĩ! Em sẽ kiếm cho bác sĩ cô vợ xinh xỉnh xình xinh!

Cô Thảo kế toán, còn trẻ nhưng tỏ ra tinh ranh hơn các liền chị. Cô chen lấn mọi người để tới gần Quí, chắp tay vái lia lịa,  tranh thủ hỏi:

- Thưa chị! Nhà em năm nay có lộc không ạ?

Quý mở to đôi mắt hoang dại gật đầu bảo,  em có quý nhân phù trợ, năm nay sẽ có bổng lộc đầy nhà …

Hiệu trưởng Quát bỗng xuất hiện ở cửa, lớn tiếng bảo, mê tín dị đoan! Dẹp, dẹp ngay!

Quý nói tỉnh bơ:

- Chị bảo cho mà biết nhá, lão Quát ngu! Lộc đến nhà không hưởng, đứa khác lấy mất(!) Còn bày đặt làm bộ liêm khiết (?) Chỉ vài tháng nữa là mất ghế! Bấy giờ mới trắng mắt ra (!) …

Ông Quát tức lắm, nhưng  chẳng lẽ cãi lộn với ma? Đành nuốt giận lẳng lặng bỏ đi. Lúc sau ông chỉ thị riêng cho y sĩ Phú, cấm tụ tập! Ai về nhà nấy. Tâm khẩn khoản bảo, em sợ … lắm! Anh ở đây theo dõi bệnh tình của nó, để em sang nhà bên cạnh nghỉ một lúc. Phú cảm thấy bất tiện, muốn từ chối. Quý lừ mắt ra mệnh lệnh :

- Bác sĩ không được về!

Là thày thuốc phải chiều ý bệnh nhân, Phú buộc phải ở lại để mọi người về theo chỉ đạo của ông Quát. Quý nắm tay Phú khóc tức tưởi, em khổ lắm! Buồn lắm! Phú dỗ dành, nằm xuống, ngủ đi. Người ta thương đấy! Quý nũng nịu, thế bác sĩ thương không? Phú bảo, thương lắm! Quý lại kêu nóng đòi cởi quần áo. Phú lúng túng. Quý giãy giụa, bứt tung quần áo rồi ôm lấy Phú mà hôn … Nằm xuống đây với em! Nằm xuống đây…

Vừa lúc mất điện, trời tối om. Nếu những người ở phòng bên chưa ngủ chắc phải nghe thấy tiếng rên ư ử của Quý lẫn tiếng cọt kẹt nhịp nhàng của chiếc giường gỗ cũ.

*

Gần tháng sau đám cưới cô giáo Quý cùng y sĩ Phú được tổ chức tại  trường. Hiệu trưởng Quát tự nguyện đứng ra làm chủ hôn. Tính cách ông vốn thế. Ông bảo, người cách mạng phải luôn giữ vững lập trường, mà cốt lõi của lập trường là lợi ích giai cấp công nông. Ông không ưa Quý, nhưng bố cô là liệt sĩ, thành phần cơ bản. Trách nhiệm của ông phải gây dựng hạnh phúc cho đảng viên Phú với cô giáo Quý. Ông quyết định đưa vấn đề ra bàn ở buổi họp chi bộ, coi đó là nhiệm vụ tập thể, chi bộ phải thống nhất lãnh đạo.

Đoàn thanh niên cùng công đoàn cơ quan được giao nhiệm vụ trang trí hội hôn. Ông Quát trực tiếp chỉ đạo. Hội trường được trang hoàng lộng lẫy. Giữa tấm phông màu xanh da trời nổi bật đôi chim bồ câu quấn quýt bên nhau vỗ cánh. Phía trên là khẩu hiệu màu đỏ :” VUI DUYÊN MỚI KHÔNG QUYÊN NHIỆM VỤ”. Đám cưới diễn ra theo đúng nghi thức đời sống mới. Khách mời gồm toàn thể cán bộ nhân viên của trường. Họ nhà trai có bố mẹ anh chị Phú từ vùng hải đảo về. Họ nhà gái chỉ có mẹ Quý. Bà ngồi yên suốt buổi, khuôn mặt rầu rĩ, khắc khổ. Bà như cái bóng ở cõi đời. Chồng đi bộ đội hy sinh năm sáu tám, lúc bà mới tuổi băm. Bố mẹ chồng nặng đầu óc phong kiến, tìm mọi cách ngăn bà đi bước nữa. Quý là con gái lớn, nhưng bố chồng bà bảo cho lên Hà Nội vừa học vừa giữ con cho người chú làm ngành lương thực. Bà sống khắc khoải trong cái gia đình nông dân đông người, vất vả quanh năm. Niềm an ủi của bà là hai đứa con, Quí với thằng em trai tên Báu. Rồi Báu đi lao động xuất khẩu, trốn sang Tây Đức. Thế là đời bà gần như mất tất cả. Bà thương con Quý, nhưng nó đã tuột khỏi tay bà từ lâu. Bà không bao giờ biết nó làm gì, sống ra sao? Bà chỉ biết làm theo yêu cầu của Quý, của bố mẹ chồng, của cả nhà. Việc tổ chức lễ cưới  bà hoàn toàn không hay biết gì. Trước đó Quí điện về bảo bà lên trường gấp. Đến nơi bà mới biết chuyện cưới xin của Quí …

Hiệu trưởng Quát với vai trò chủ hôn, kiêm thủ trưởng cơ quan, phát biểu hùng hồn về mối quan hệ giữ cá nhân và tập thể, nhiệm vụ cách mạng và hạnh phúc gia đình. Rồi ông căn dặn cô dâu chú dể phải gương mẫu hoàn thành nhiệm vụ được giao. Tiếp đó là tiết mục liên hoan văn nghệ kết hợp uống nước trà, ăn bánh kẹo. Cô giáo Hoa, cây văn nghệ của trường, hát bài Con mương ta đào không có nước chảy qua được hoan hô rầm rầm. Cô Thảo kế toán hát Bài ca cây lúa, hay không kém … Cuối cùng là tiết mục hiệu trưởng Quát bắt nhịp hát tập thể hai bài, Không cho chúng nó thoát, và Kết đoàn, những bài hát mà ông vô cùng ưa thích, đã gắn bó với cuộc đời binh nghiệp cũng như công tác lãnh đạo của ông .

Trong buổi họp rút kinh nghiệm ông Quát xoa tay hả hê bảo, đám cưới vui, lành mạnh, tiết kiệm, đúng lập trường giai cấp! Kể cũng sáng danh hiệu trưởng .

Đám cưới chưa được bao lâu thì xảy ra chuyện lớn. Hôm ấy ông Quát vừa đến trường  thì thấy một thanh niên mặc quần Jeans, áo phông, tóc rậm, điệu bộ lớ ngớ đứng trước cửa phòng . Ông hạ cặp kính lão, quắc mắt hỏi,  anh cần gì? Cậu thanh niên lúng túng bảo, cháu là … Hoàng Văn Thức …vợ cháu là …cô giáo …Phạm Thị Kim Q…uý. Ông Quát nhoài người trên mặt bàn sửng sốt:

- Hứ! Anh bảo sao?

- Dạ, cháu muốn gặp vợ là … Phạm Thị Kim Quý. Để chứng minh lời nói của mình, anh ta mở cặp, rút ra tờ giấy đăng ký kết hôn.

Ông Quát đập bàn đứng bật dậy thét:

- Cô Ngọ đâu? Gọi ngay cô giáo Quý lên đây gặp tôi!

Quý đã vác bụng. Bước vào phòng, nhìn thấy chàng thanh niên nọ, tái mặt run lẩy bẩy. Có lẽ lần đầu tiên trong đời cô biết thế nào là nỗi sợ hãi. Quý cứ đứng ngây như thế, mặt cúi gầm, im lặng nghe ông Quát giận dữ lên án sự tha hóa lập trường … ăn phải bả tư bản đế quốc thực dân …

Mấy ngày liền ông Quát đi đi lại lại, hầm hầm tức tối. Ông quyết định triệu tập năm buổi họp liên tiếp kiểm điểm cô giáo Quý và đảng viên Phú. Thật ra, họp là để lên án tư tưởng đồi trụy của giai cấp tư sản đang ngóc đầu dậy chứ mức kỷ luật thì ông đã quyết cả rồi. Ông luôn tự hào về thành phần xuất thân, phẩm chất chính trị, cũng như tính chiến đấu trong tác phong làm việc của mình .

Hiệu trưởng Quát 58 tuổi, là con một cố nông, gia nhập bộ đội chống Pháp ở mặt trận đường 18, từng tham gia chiến dịch Điện Biên. Sau hiệp định đình chiến ông được trưng dụng làm đội trưởng đội cải cách ruộng đất. Rồi chuyển ngành làm cán bộ tổ chức trường trung cấp sư phạm. Sau khi học bổ túc hết cấp hai, ông theo lớp chuyên tu lý luận hai năm, nhảy lên chức hiệu phó kiêm bí thư đảng ủy. Mấy năm sau về phố mỏ làm trưởng ban tổ chức thị ủy. Ông Quát có thể tiến xa nếu khôn ngoan mềm mỏng hơn. Nhưng tính ông thẳng ruột ngựa, nghĩ gì sao nói vậy, không kiêng nể ai. Một lần ông kiên quyết đòi kỷ luật sa thải cô nhân viên đánh máy, vợ liệt sĩ, vì tội quan hệ bồ bịch. Bí thư Hoàng bảo, phải thông cảm hoàn cảnh cô đơn góa bụa của người ta. Giữa cuộc họp ông Quát lớn tiếng phê bí thư hữu khuynh, dung túng kẻ hủ hóa, doạ báo cáo lên cấp trên. Hơn tháng sau, ông Quát được lãnh đạo tỉnh gặp riêng. Đồng chí lãnh đạo bảo, anh có trình độ học vấn (!), có năng khiếu sư phạm(!), anh phải ngồi vị trí xứng đáng hơn.   Rồi ông Quát nhận quyết định hiệu trưởng trường bổ túc cán bộ tỉnh. Ông biết đó là cú đá hất lên. Uất mà phải ngậm bồ hòn làm ngọt.

Trường bổ túc được coi tương đương cấp ngành, nhưng là hữu danh vô thực. Từ ngày xóa bỏ chế độ bao cấp, trường không có học viên, trở thành nơi tồn đọng cán bộ khó sắp xếp công tác. Với tính cách hăng hái năng nổ, ông Quát không ngồi chơi xơi nước như những kẻ thất sủng khác. Ông xin kinh phí tu bổ hội trường, nhà ở, công trình vệ sinh, đưa cán bộ vào nền nếp sinh hoạt. Chủ tịch tỉnh có dịp qua trường khen, trường ra trường, khá lắm! Anh ở đây chúng tôi yên tâm. Chủ tịch đi khỏi, ông Quát bảo, để là cục đất, nặn thành ông bụt! Hồi tớ làm trưởng ban, hắn làm thợ mỏ. Mỗi lần gặp lại xoa tay khúm núm … Ông Quát thường than rằng, mình là bậc trung thần thất cơ, lỡ vận … Những lúc tiệc tùng trà dư tửu hậu, cao hứng ông khoe tài điều binh khiển tướng, diệt ác trừ tà (?) Chê tổng thống này ngu, thủ tướng kia dốt (!) Nếu vào tay ông, cả tỉnh, cả nước, thậm chí cả thế giới tiến lên thiên đường .

Buổi họp kiểm điểm đảng viên Phú căng thẳng kéo dài suốt hai ngày. Ông Quát lên lớp về tinh thần đấu tranh phê và tự phê, chống dĩ hòa vi quí, hữu khuynh tiêu cực. Hưởng ứng lời kêu gọi của thủ trưởng, mọi người thay nhau phát biểu, phân tích vòng vo trên trời dưới biển. Hết phẩm chất lập trường, đến ý thức cảnh giác cách mạng. Rồi chống diễn biến hòa bình, đề phòng chiến tranh phá hoại nhiều mặt của bọn phản động(?) Chốt lại buổi họp, ông Quát trịnh trọng tuyên bố:

-Tôi đề nghị biểu quyết, kỷ luật sa thải quần chúng Quý, cảnh cáo đảng viên Phú!

Để tăng tính thuyết phục, ông Quát nhấn mạnh rằng, đồng chí Phú là đảng viên, nhưng thiếu tinh thần cảnh giác cách mạng. Còn biểu hiện lập trường bấp bênh tiểu tư sản, cần phải gột rửa! Giả dụ quần chúng Quý là gián điệp C.I.A thì sao? Tổn hại cho Đảng biết nhường nào?...

Nghe đến đấy, Phú sợ toát mồ hôi, mặt nhợt nhạt. Nhưng anh vẫn cảm thấy áy náy. Có lẽ nào Quý lại lừa anh? Nhớ hôm ra tòa làm thủ tục tiêu hôn, người ta xúm xít vây quanh, xì xào bàn tán, đùa cợt tục tĩu. Phú để ngoài tai tất cả, anh day dứt bởi những lời thống thiết của Quý: “Em có tội với anh … nhưng em yêu anh thật sự! Kẻ kia không phải là chồng em. Dù em có đăng ký kết hôn với hắn. Em sẽ li dị hắn để sống với anh. Nếu anh không tha thứ, em sẽ ở goá suốt đời!

Anh có tin lời em nói không ? Hay coi em là đứa nhăng nhít, dối trá ?

Có người bảo, Quý thuộc loại bất trị. Thậm chí ông chú ruột Quý còn chửi cô là con nhà vô giáo dục, không thể chấp nhận được! Họ có lý của họ, anh có trái tim anh. Vả lại, Quý đang mang giọt máu của anh . Những ngày sống chung anh đã cảm nhận sự nhân hậu bên trong những lời lẽ tưởng như thô lỗ, trơ tráo của Quý. Anh không thể nào dứt tình với Quý . Nhưng còn tổ chức? Mà thủ trưởng Quát là người đại diện cho tổ chức? Anh biết rằng ở trường này  không ai được phép trái ý ông  …

*

Sau khi tiêu hôn với Phú, Quý dứt khoát ly hôn với Thức, người mà chưa bao giờ chiếm được tình yêu của cô. Thức người cùng làng, bố là cán bộ huyện. Thức say Quý đến mê cuồng. Còn Quý thì vừa khinh miệt vừa lợi dụng Thức, ban phát tình yêu theo kiểu bán tôm, bán cá. Nghe cứ như chuyện bịa, tỉ dụ những lần hắn vòi vĩnh, Quý bảo, tôi đặt giá, hôn một tháng ăn quà sáng! Sờ..., gấp năm lần! Hắn mừng rơn, ấn vào tay Quý xấp giấy bạc loại năm đồng. Quý cười hơ hớ bảo, anh là gã Thúc Sinh chính hiệu! Hắn tưởng bở mon men đến điểm chót. Quý dứ dứ đầu ngón tay vào cái trán thấp tè của Thức mà nói rằng, cái mã anh không đủ tiền dùng của ấy. Thức ngây mặt, Quý phá lên cười hơ hơ… Cứ thế cô đùa cợt, nhạo báng, vét túi chàng công tử si tình dại gái. Trong suốt mấy năm đại học nhờ túi tiền của Thức mà Quý sống thoải mái như bà hoàng.

Nhưng ở đời cái gì cũng phải trả giá. Sự thông minh, phóng túng, kiêu ngạo của Quý không cứu cô thoát khỏi nanh vuốt gia đình Thức. Hắn ngố nhưng bố có quyền uy, mẹ lại là chủ nợ của ông nội Quý. Trước khi tốt nghiệp đại học Quý nhận tối hậu thư của ông : “Tao báo cho mày biết, mau về nhà để đăng ký kết hôn với thằng Thức. Bố nó hứa xin cho mày vào làm xuất nhập khẩu huyện. Không về, coi như mày đã chết”! Quý chấp nhận đăng ký kết hôn. Quý chẳng sợ ông nội, xưa nay có cũng như không, nhưng cô thấy món hàng trao đổi cũng hấp dẫn. Nếu được vào công ty xuất nhập khẩu coi như đổi đời. Đã quen sống buông thả bất cần đời, Quý chẳng đắn đo, cô nhắm mắt dấn thân. Họ khoái mua thì cô bán, cầm tiền rồi bai, bai!

Nhưng rồi bố Thức nghỉ hưu, không thực hiện được lời hứa. Quý tính bài chuồn, nhận quyết định về trường bổ túc cán bộ. Mẹ Thức bảo, con Quý muốn chạy làng, phải nôn ra 5 cây vàng. Nếu không tao cho thành gái già. Nghe chuyện Quý cười hơ hớ mà nói rằng dẫu thành gái già cũng phải làm cho con trai mụ hóa rồ.

Một lần nữa Quý đánh bài liều, cô giấu chuyện đã đăng ký kết hôn với Thức để lấy Phú. Bây giờ cô lại thua cuộc, trắng tay, bị đuổi việc không nơi nương tựa. Phú thương Quý nhưng sợ ông Quát, sợ dư luận. Có người xúi Quý nạo thai, vào Sài Gòn kiếm sống. Sau một đêm suy nghĩ, cô quyết định ở lại sống ngay trước mặt ông Quát cùng lũ người dè bỉu cô. Vả lại, Quý vẫn hy vọng ở đứa con, ở tình yêu của Phú.

Nhờ một người bạn cùng học có chồng là bộ đội biên giới, Quý xin được chân bưng bàn cho hiệu phở Tư Béo. Từ ngày Quý làm việc, hiệu phở đông khách hẳn lên. Phần vì cô xinh, nhưng chắc chắn bởi đám thanh niên tò mò muốn xem mặt người đàn bà hai chồng nổi tiếng. Ông chủ khoái ngắm thân hình lồ lộ đầy hấp dẫn của cô. Bà chủ thích vì đồng tiền sinh năm đẻ bảy.

*

Sáng hôm ấy ông Quát vừa ra khỏi cổng trường bỗng một người đàn bà đầu bù tóc rối, mặt mũi bầm tím nhảy ra tóm lấy xe đạp ông kêu toáng: “Trả con tao! Chính mày bắt con tao!” Ông Quát đẩy tay người đàn bà hốt hoảng gắt, ơ…cái nhà chị này hay nhỉ! Người đàn bà lăn ra đường nức nở, ới con ơi! Chúng ăn thịt con mất rồi con ơi!

Bà bán nước gần đó bảo, nghe đâu chị ta lăng nhăng bị đuổi việc. Không có tiền mua thuốc nên con ốm chết. Rõ khổ, hóa điên hóa rồ!...

Ông Quát khó chịu lẳng lặng đạp xe đi. Sáng nay không có ôtô đón, ông buộc phải đến cơ quan bằng xe đạp. Lúc dắt xe  ra cổng vợ ông bảo, ngày sát chủ, đừng đi! Ông tức giận lẩm bẩm, chủ với chiếc, nhố nhăng! Không ngờ xúi quẩy gặp con mụ điên.

Đến trường ông thấy cậu lái xe đang cặm cụi chữa máy, mặt nhăn như bị. Vừa thấy ông cậu ta kêu toáng, xe tã lắm thủ trưởng ơi! Vô tình chọc đúng chỗ đau của ông. Mẹ, lũ đặc quyền đặc lợi khinh ông quá lắm! Ban giám hiệu bốn người họ chỉ cấp một xe gát bẹp rúm. Trong khi đó bọn giám đốc kinh tế mỗi thằng một xe mới toanh, chở vợ con  lượn phố suốt ngày. Người ta luôn háo hức bàn chuyện đổi mới, nhưng ông lại buồn, dù không nói ra. Ông luôn tự hào về thành phần xuất thân, về lập trường kiên định, không thuộc loại tiểu tư sản bấp bênh, hoài nghi đường lối. Tuy nhiên mỗi lần gặp thằng cha giám đốc Nhâm lại cảm thấy ấm ức (?) Hồi ông là trưởng ban tổ chức thị uỷ, Nhâm phụ trách phòng thương nghiệp. Thời bao cấp chức ấy tuy nhỏ mà thế lực, nhiều người cầu cạnh. Có chữ ký của Nhâm người ta có thể mua giá rẻ các loại hàng cực kỳ khan hiếm như xe đạp, quần áo, quạt điện, xà phòng, thuốc lá ... Nhâm không ít tai tiếng về chuyện trai gái lăng nhăng, nhưng vẫn chức tước đàng hoàng, chẳng thua kém ai. Ông Quát chừa mặt hắn, cái thằng trai lơ, khôn ranh thực dụng! Đã mấy phen ông ra tay mà không hất nổi .

Thật trớ trêu! vòng đời càng quay nhanh, ông Quát càng bị đẩy ra rìa, còn Nhâm thì chuyển dịch vào trọng tâm. Hắn lên giám đốc cung ứng tàu biển, kinh doanh buôn bán hàng ngoại đắt tiền. Thậm chí còn học đòi bọn tư bản giãy chết, mở cửa hàng mát xa mát xiếc! Cái thứ chơi bời đĩ bợm ấy ông ghét cay ghét đắng! Thế nhưng công ty hắn ngày càng phát đạt, nộp ngân sách cao nhất tỉnh, lương tháng giám đốc cả triệu đồng, bí thư chủ tịch tỉnh cũng phải nể (?)… Hắn xây biệt thự. Hắn ngồi Toyota đời mới mở nhạc oang oang. Chung quanh là đám gái trẻ son phấn thơm nức, nói cười ríu rít. Con gái ông  làm kế toán bị hắn đưa xuống tạp vụ, suốt ngày dọn nhà vệ sinh, khóc dở, mếu dở. Ông gặp Nhâm chất vấn, hắn cười bảo, bây giờ đổi mới, công ty tự hạch toán kinh doanh, giám đốc có quyền! Ai đủ năng lực thì cất nhắc, ai bảo thủ, dốt nát cứ việc đuổi. Láo toét! Loạn sì ngầu! Vậy sự lãnh đạo của Đảng  ở đâu? Ông tức sôi máu mà phải nín nhịn.

Ông Quát bâng khuâng nhớ tiếc cái thời đã qua. Ngày ấy những người như ông  tổ chức rất trọng! Mà mọi thứ đều rõ ràng minh bạch. Địch là địch! Ta là ta! Ông buột thở dài. Sắp tới trường bổ túc sẽ giải tán, có thể ông nghỉ hưu. Mấy chục năm công tác ông luôn là tấm gương về sự liêm khiết, tận tụy, trung thành. Ông từng giữ các chức vụ quan trọng mà không tơ hào lợi dụng, nhà ông vẫn nghèo. Lẽ ra ông có quyền sống thanh thản, vậy mà lòng luôn bứt rứt không yên. Ông nghe bọn giáo viên xì xào chỉ trích rằng ông ác, ông độc đoán gia trưởng, nghèo khổ cũng đáng đời! Láo, láo tuốt! Nếu ông không thẳng thắn trung thực, không kiên quyết trừng trị bọn hủ hóa, vô đạo đức, vô kỷ luật, để chúng phá cơ quan, phá đất nước này à? Việc ông sa thải con Quý dối trá, lăng loàn đã đưa ra tập thể bàn bạc, biểu quyết hẳn hoi, độc đoán ở điểm nào? Trí nhớ ông còn tốt lắm! Trong đời làm lãnh đạo, ông trực tiếp ký 61 quyết định kỷ luật, trong đó có 15 vụ sa thải đuổi việc, không trường hợp nào kiện cáo, khiếu nại cả. Nghĩa là rất đúng nguyên tắc, rất thỏa đáng.

Bất chợt ông nghĩ, hay mụ điên ấy là con Quý? Không phải, Quý trẻ đẹp hơn nhiều. Nghe đồn nó đã vượt biên trốn theo bọn tư bản đế quốc. Cái ngữ ấy trước sau rồi cũng  hóa phản động thôi! Ông nhìn người tinh lắm. Nhưng hình ảnh rũ rượi của mụ điên vẫn lởn vởn trong đầu ông. Quả thật, trông cũng quen quen. Ông cố moi tìm trong ký ức rối rắm của mình, biết đâu chẳng phải một trong 15 người ông ký quyêt định đuổi việc? Ông vội gạt phắt ý nghĩ quái gở ấy…

*

Quý sinh cậu con trai kháu khỉnh, giống Phú như lột. Nó như dòng nước mát gột rửa nỗi bất hạnh của đời cô.

Từ ngày sinh nở tính tình Quý đổi khác, cô điềm đạm hơn. Ước muốn duy nhất của Quý là một tổ ấm nho nhỏ, thằng bé được gọi bố. Quý sẽ tìm việc làm, chắt chiu, tu chí như vô vàn cán bộ, công nhân nghèo khác. Với mong muốn ấy Quý kiên nhẫn chờ đợi. Nhưng thời gian trôi đi, những khó khăn đời thường tới tấp ập đến. Khoản tiền dự trữ ít ỏi Quý làm thêm cho hiệu phở Tư Béo sắp hết. Cuối năm ấy chồng cô bạn ở bộ đội xuất ngũ. Căn hộ chật chội của họ không đủ sức chứa thêm mẹ con Quý. Tâm thương bạn bảo Phú để mẹ con Quý ở nhờ ít ngày, còn Phú thì sang ngủ phòng khác.

Sáng chủ nhật vợ chồng Tâm cùng Phú đón mẹ con Quý về căn hộ của Phú. Tâm sửa soạn bữa ăn tươi có cá riêu, rau sống, hai chiếc bánh đa, nửa chai quốc lủi. Riêng Quý được một đĩa thịt nạc kho dừa, ưu tiên bà đẻ.

Anh nhà báo đã thành chồng Tâm, rót rượu vào bốn chén con, ngâm nga: “Trải qua một cuộc bể dâu/  Thiếp chàng lại được cùng nhau xum vầy”.

Quý tỏ vẻ buồn. Tâm mắng chồng, bọn nhà báo các anh chỉ đủ chữ nhại thơ. Anh nhà báo cười hề hề bảo, đó không phải là thơ, mà là hạnh phúc.

Khoảng nửa đêm, mẹ con Quý đang ngủ ngon thì Phú chạy đến gõ cửa hốt hoảng thông báo: “Ông Quát bắt phải đi khỏi trường ngay lập tức”. Quý giận tái mặt. Anh ta là đồ hèn nhát, vô lương tâm! Giữa đêm đông gió rét mưa phùn, vì sợ ông Quát nỡ đuổi mẹ con Quý ra đường ư? Với Quý là một lẽ, cứ coi như đã hết tình. Đằng này còn đứa con bé bỏng của anh ta ? Con tim như tan vỡ, nước mắt trào tuôn, Quý chạy xộc vào nhà vơ quần áo, tã lót, bế con thất thểu ra đường.

Mưa lâm thâm, gió rít từng cơn tê buốt. Thằng bé tỉnh ngủ khóc oa oa. Quý tìm một hốc cây kín gió, trải miếng vải nhựa ngồi ôm con, khẽ đu đưa ru con ngủ. Từ trong ký ức xa xăm lời ru của mẹ vọng về, cô lẩm nhẩm hát theo: “Cái cò, cái diệc, cái nông/ Ba con cùng béo vặt lông con nào/ Vặt lông cái diệc cho tao...”. Không biết vì thương cái diệc hay thương thân, nước mắt cô lại ứa ra. Cô phải đi, đi thật xa, không hy vọng gì ở con người nhu nhược ấy nữa. Nhưng đi về đâu?...

Gió táp vào mặt cô. Mưa nhòa nước mắt cô. Đêm tối mịt mùng. Thỉnh thoảng một chiếc xe Kamát ầm ầm vụt qua, đó là những chuyến xe cuối cùng của xí nghiệp than phấn đấu hoàn thành kế hoạch năm.

Có tiếng gọi thảng thốt ớ ơi, nghe thật rùng rợn. Quý liên tưởng đến tiếng gọi hồn ngày cô còn nhỏ. Hồi ấy thằng Báu ngã xuống ao. Lúc vớt lên làm hô hấp mẹ cô đã leo lên mái nhà gọi hồn. Đêm đó cũng mưa phùn, gió bấc như đêm nay. B... áu ơ..ơi! Tiếng gọi thống thiết của người mẹ đã kéo được linh hồn thằng Báu từ âm phủ trở về. Nhưng giờ nó vẫn ở trần gian mà tiếng gọi của mẹ không đến tai nó. Thế mới biết cõi trần mênh mông khủng khiếp!

- Quý... ơ...ơi! Quý nhận ra tiếng gọi của Tâm. Thằng bé bật khóc thét. Vợ chồng Tâm mừng rỡ chạy ùa tới. Tâm ôm vai Quý rưng rưng bảo, mày về ở chỗ tao! Ông Quát đuổi việc tao cũng không sợ!

Quý yên lặng. Tâm van vỉ, Quý ơi! Mày phải thương con chứ! Nó có tội tình gì! Quý đứng dậy bảo, cám ơn vợ chồng mày! Nhưng tao không thể nhìn mặt con người ấy nữa! Tâm định giằng lấy thằng bé, lôi Quý quay lại. Quý mếu máo khóc, nếu mày thương mẹ con tao, mày hãy buông ra để tao đi …

Vợ chồng Tâm đứng mãi dưới mưa. Bóng Quý hòa vào đêm đen, nhưng tiếng khóc của thằng bé vẫn vẳng lại oa oa, rền rĩ./.

Tháng 7 năm 1990