( Trích trong tiểu luận triết học Câu chuyện vô hình) Nguyễn Hồng Nhung dịch từ nguyên bản tiếng Hung

1.

Platon nói: từ ngữ cổ của cộng đồng là quy luật,

Aristot nói: Philia – tình bạn

Có thể cả hai đều có lý.

Cái giữ cộng đồng nhất trí như một là quy luật cao hơn mọi thực thể. Nhưng cái tạo ra cộng đồng, đấy là tình bạn ẩn náu trong các thực thể. Philia có nghĩa là tình bạn, nhưng tình bạn này không phải là lý tưởng. Đúng hơn, bản thân nó chính là một thực thể.

Ở đâu có mối bất hòa, ở đó  giả thuyết đang có mặt Arrés, thần bão tố; ở đâu có tình yêu, ở đó giả thuyết đang có mặt Aphrodité, kẻ làm tan chảy các địch thủ; ở đâu có tình bạn, ở đó giả thuyết đang có mặt nữ thần Philia.

Aristot từng nghĩ:  nếu hàng triệu con người cùng ở một nơi, cùng nói một ngôn ngữ, cùng bảo tồn một truyền thống, cùng duy trì một trật tự đạo đức- tất cả những điều này  là sự hiện hữu kỳ diệu của nữ thần Philia.

Thiếu sự kỳ diệu này tuyên bố của La Bruyere  sẽ trở thành sự thật: các ngươi ngạc nhiên khi nhân loại không chung sống trong cùng một nhà nước, không tin tưởng vào cùng một tôn giáo, không nói cùng một ngôn ngữ- nếu xem xét sự đa dạng và những khác biệt về đặc thù, cá tính, tài năng, trí tuệ của con người, đúng ra ta ngạc nhiên vì: hai con người có thể cùng tồn tại dưới một mái nhà,  sáng ngày ra vẫn không cần bóp cổ nhau chết.

Sự kỳ diệu của nữ thần Philia ở chỗ, giữa những thực thể giơ nanh vuốt ra với nhau, vẫn còn một cái gì đó tương tự như căn nhà chung, ngôn ngữ chung và phong tục chung. Nếu thiếu điều này có lẽ chỉ còn lại những con thú hoang đơn độc. Nữ thần TÌNH BẠN xây dựng nên cộng đồng, chính vì thế từ ngữ cổ của cộng đồng: Philia

2.

Nhưng trong khoảng thời gian một trăm năm gần đây, sự im lặng khi nói về tình bạn là một cái gì đó đặc biệt. Chỉ còn độc  một  cuốn trong hàng đống tác phẩm, đấy là cuốn của Emerson. Thực ra trong thế giới antik chẳng ai quên ông.

Nhưng bởi ngày nay người ta viết quá ít về tình bạn, mà nguyên nhân không chỉ vì tình bạn là một đề tài cổ điển, và con người ngày nay quá bé nhỏ so với một đề tài cổ điển. Đúng hơn vì tình bạn là một mối quan hệ cổ điển, và con người hiện đại có tầm nhỏ nhoi bên cạnh một quan hệ cổ điển.

 Chưa bao giờ nhân loại lại gần với một thời điểm, có bao nhiêu thực thể đều biến thành ngần ấy con thú hoang rình mò để gầm gừ lẫn nhau đến thế. Chủ nghĩa tập thể bạo lực của những tôn giáo đám đông chỉ là bề nổi, dưới nó là chân dung một kẻ sẵn sàng phân biệt một kẻ khác sống chung dưới cùng một mái nhà với mình, chỉ đợi sáng ra là bóp cổ chết kẻ đó.

Những ai hôm nay giơ tay cho một ai đấy đều cảm thấy xấu hổ, bởi chính họ không hiểu điều gì là bản chất duy nhất. Không thể đổ trách nhiệm cho ai. Hôm qua tôi giơ tay cho một người lơ đễnh; hôm nay một người nào đấy chìa tay cho tôi, tôi trở thành kẻ lơ đễnh.

Chúng ta sống một cuộc đời phi Philia,  cái quan hệ tồn tại tiếp tục giữa chúng ta có thể là mảnh tàn dư quá khứ cũ kỹ hoặc một mẩu tạm ứng của tương lai;  ngày hôm nay không làm nảy sinh tình bạn

3.

Aristot có thể đã nhầm khi tuyên bố những khả năng của cộng đồng do Philia tạo dựng.  

Cộng đồng không nhiều hơn cũng không ít hơn. Cộng đồng khác. Là một đời sống hoàn chỉnh, toàn vẹn và đặc thù, là sự sống, là khả năng, là hiện thực, là sự diệu kỳ và sự bí ẩn. Những năm gần đây người ta đã tìm cho nó một cách diễn đạt, đấy là quan hệ giữa TÔI và ANH. Cộng đồng cần ít nhất ba người. Nhưng nơi nào có mặt ba người, nơi đó Philia ra đi.

Chỉ TÔI và ANH hai người. Lúc nào cũng chỉ hai người. Nhiều hơn một, khi con người đơn độc, ít hơn một, khi con người xuất hiện giữa cộng đồng. Quan hệ TÔI - ANH là một nhóm hiện sinh đặc biệt: là một nhóm đặc thù của sự sống giữa cái cá nhân và tập thể. Giữa sự cô đơn và cộng đồng. Giữa sự đơn lẻ và đám đông. Giữa MỘT và BA. Cái Đôi này là vị trí thế gian của Philia.

4.

Chiêm tinh học chia không gian số phận của con người ra làm mười hai đoạn,  như chiêm tinh học tuyên bố, chia sân khấu cuộc đời con người ra mười hai ngôi nhà. Đấy là những ngôi nhà: tính cách, của cải, sự học tập, gia đình, hôn nhân vv..

Tình bạn cũng có một ngôi nhà. Trong khu rừng rậm rạp của sách vở tâm lý học hiện đại, một tiếng nói vang lên về tình bạn không hề có-  nhân tố duy nhất này cho thấy, chiêm tinh học nhạy cảm hơn biết nhường nào khi hướng về cái toàn thể của hiện hữu con người.

Chiêm tinh học biết nhận ra, tình bạn không có chút liên quan gì đến cộng đồng, đến cái TÔI, thậm chí đến cả tình yêu cũng không. Philia có một ngôi nhà riêng, có trọng lượng và chưa đựng đầy ý nghĩa như một công việc hoặc như so sánh với cái chết.

Tình bạn không phải một sự tụ tập giản đơn, cũng như người bạn không phải là một kẻ thô bạo can thiệp. Người bạn không là một đồng bọn, chẳng đồng sự, cũng chẳng phải bồ bịch. Thứ xảy ra với con người trong căn nhà của tình bạn, chẳng kiểu quan hệ nào thay thế được.

Người bạn không thay thế được bằng bất kỳ ai.  Có những kẻ chịu, không thể có tình bạn;có những người vô hiệu hóa với tình bạn; có những người quanh họ lúc nào cũng có một ai đấy; và có những kẻ, cả cuộc đời đói khát tình bạn, đến mức chỉ gặp một người bạn thôi cũng không bao giờ.

5.

Montaigne đã viết: tình yêu không có thói quen hỏi xin ai. Nó đến khi nó muốn, và ngự trị lên phận người một cách tàn bạo như một sức mạnh nguyên thủy.

Tình bạn cần thiết sự ưng thuận. Người bạn của tôi chỉ có thể là người tôi tự chọn cho mình. Tất nhiên, khi đã có rồi, đấy là sự bắt buộc. Lúc đó tôi không thể sống thiếu bạn.” Il me semble n’etre qu”a demi”- dường như, tôi chỉ là một nửa của cái gì đó. Nhưng kể cả lúc đó tình bạn cũng không ngự trị tôi. Nó luôn luôn dịu dàng và tỉnh táo. Nữ thần Philia yếu đuối nhất giữa các thực thể thần linh.

Người tình đôi khi quen thuộc với việc cảm thấy niềm vui cũng như sự nguy hiểm của bạn tình xa cách, đôi khi đoán trước mong ước của bạn tình. Là ngoại lệ với tình yêu, nhưng  là điều tất nhiên trong tình bạn: tôi luôn luôn biết và cần phải biết, cái gì xảy ra với bạn và bạn nghĩ gì. Không ẩn dấu nào xuất hiện với bạn tôi cũng như với tôi. Nhưng đây không phải là điều kiện của tình bạn; sự chân thành không đi trước tình bạn. Kẻ nào nghĩ đến điều này, chỉ là kẻ không hề cảm nhận được điều gì hết về tình bạn.

Những người đã được nữ thần tình bạn buộc lại làm một, mọi giả dối và mặt nạ đều rơi xuống chân họ. Không phải tình bạn nảy sinh từ lòng chân thành mà lòng chân thành nảy sinh từ tình bạn. Trước tiên có Philia, những thứ đến sau là phần thưởng của nàng.

Montaigne cho rằng các hình thức giao tiếp Hy lạp  rất tự nhiên, mang tính xã hội, là của tình yêu và của quan hệ giao tiếp với khách khứa. Nhưng Philia không có trong tự nhiên, không có trong xã hội cũng chẳng thấy trong tình yêu và sự tiếp đón khách khứa. Tình bạn chính là Philia.

6.

Emerson khẳng định, tình bạn là một nghịch lý của tự nhiên, là một tác phẩm nhân tạo. Đấy là một thực thể đơn độc cất tiếng, là người, tôi không đòi hỏi cái anh ta có mà tôi đòi hỏi chính bản thân anh ta.

Càng ngày càng nhiều người nói về thứ tình bạn đã chạm vào họ. Ví dụ: Scheler viết về những hình thái đồng cảm, Buber diễn đạt hay nhất  mối quan hệ Tôi- Anh, Ebner xây dựng cả một chủ nghĩa mạt thế về mối quan hệ này, Barth, Gogarten, Jaspers, Klages những người đã viết nhiều dòng thật đẹp về Zweisamkei.Nhưng như thế nào đấy họ đều sai lầm.

Người này tưởng tình bạn, tưởng mối quan hệ Tôi- Anh không là gì khác ngoài hình ảnh tái tạo của mối quan hệ Thượng đế-người. Kẻ khác cho rằng đấy là năng lượng sống, kẻ thứ ba cho rằng đấy là cõi siêu hình, kẻ thứ tư bảo đấy là quan hệ hiện sinh.

Nhưng không ai nhận ra, đây là một sự việc hoàn toàn khác, với người này đấy là sự việc không thể đảo ngược lại được nữa, còn với người kia là sự bất lực không thể giải thích nổi. Tất cả bọn họ đều không nhận biết, tình bạn là một trạng thái thiêng liêng cao cả ta nhận từ Đấng tối cao – từ vũ trụ.

Như vậy có thể định nghĩa như sau: sự sống tràn vào vòng quay của cá nhân và hoàn thiện tại đó. Đây là cái Tôi đã được thánh thần hóa. Con người ra đi từ cõi siêu hình, để cái Tôi trở nên bất tử và vĩnh hằng, bởi vậy nó mất trọng lượng tại đây.

Nhưng sự sống dâng tràn cả vào cộng đồng và hoàn thiện cả ở đó. Đây là sự thần thánh hóa đám đông. Con người ra đi từ cõi siêu hình, để chỉ có cộng đồng, chủng người, dân tộc, tôn giáo trở thành bất tử và vĩnh hằng, bởi vậy cuộc sống bị mất trọng lượng tại đây.

Tình bạn là nhóm của sự sống, nơi cái Tôi vẫn tồn tại và cộng đồng vẫn bảo tồn, không hề xây xát.  Giữa hai nhân tố và độc lập với hai nhân tố, một khả năng thứ ba hoàn toàn mới xuất hiện, không thể diễn giải được từ nhân tố này hoặc nhân tố nọ. Một hình thức sự sống mới mở ra. Đấy là tình bạn.

Tình bạn không thể so sánh với bất kỳ một hình thức sống nào khác. Đấy là một nhóm đặc thù. Tại sao? Bởi vì có một vị thần riêng dành cho nó. Thần Philia tạo dựng  một thế giới Philia khác biệt không thể nhầm lẫn được. Đấy là thế giới của tình bạn

7.

Chưa ai đặc biệt chú ý đến cộng đồng của những người đàn ông. Những cộng đồng đó trước hết là  các tổ chức liên minh, các  đồng tông, các lực lượng và quân đội. Những người đàn ông vui thích việc cùng nhau trưởng thành,  họ tìm kiếm sự quan trọng của việc cùng trưởng thành này bằng cách tìm ra những khác biệt quy tắc.

Các kỵ binh trao đổi kiếm cho nhau, và bí mật giao ước. Các tông đồ tôn giáo và những người lính vận đồng phục, ngồi theo hàng và bước theo đội ngũ. Họ đặt ra các quy tắc bắt buộc trong mọi trường hợp, và tự nguyện nộp mình cho những nguyên tắc này, như lời nguyền của tông nhóm, luật lệ đạo đức kỵ sĩ, hoặc quy định phục vụ của quân ngũ……

Nếu con người là một thực thể lớn lên, tản mạn ra và chỉ sống cho mình, chỉ thưởng thức hệ thống đời sống được sắp xếp bằng trung tâm riêng của mình, thì cần phải thấy, người đàn ông gắn bó như thế nào với câu lạc bộ, kỷ luật hiệp sĩ của mình, tại sao họ lại yêu thích các nguyên tắc, thích bận đồng phục, thích trao đổi gươm lẫn nhau và thích cùng bước đều duyệt binh.

Có thể, nếu những công việc của nhân loại như nhân dân, cộng đồng, xã hội, nhà nước do phụ nữ giải quyết, có lẽ những công việc này không bao giờ cần xuất hiện. Người ta sẽ không bao giờ cần viết các bộ luật và không bận đồng phục. Có thể tính tập thể là sáng tạo của đàn ông, và nhà nước không là gì khác ngoài là một hệ thống giáo đoàn tăng trưởng hoặc là một thể chế quân đội đỡ cứng rắn và uyển chuyển hơn.

Có những niềm vui và sự nghiêm túc nào trong đó chỉ đàn ông hiểu. Mười một người đàn ông liên minh với mười một người đàn ông đối diện: với nhiệm vụ sút trái bóng vào lưới của đối phương. Đấy là bóng đá. Sự liên minh trong mọi lĩnh vực của bóng đá thể hiện tính tập thể đàn ông: quy tắc, lời thề, đồng phục, đối phương. Và cuộc chơi mới quan trọng làm sao, khiến cùng lúc năm chục nghìn con người cùng nín thở.

Và nếu ai biết, sống-chết cùng bốn mươi tám người đàn ông giống mình trong chiến tranh, trong doanh trại, trong những công vụ hoặc trên tàu chiến là gì, người đó sẽ cảm nhận được những gì Amundsen hoặc Shackleton nói về đồng đội, về những người cùng tham dự thám hiểm châu nam cực.

Đấy là ưu thế, là sự bình thản, thái độ từ bỏ, sự đoàn kết, tính hóm hỉnh, sự thân ái, tinh thần tự nguyện, là những điều con người chứng kiến lẫn nhau, người ta sẽ hiểu  tính tập thể  đàn ông tạo dựng và giữ gìn  những cái gì. Cũng như người ta  bắt đầu hiểu tình bạn chỉ có giữa những người đàn ông.

8.

Tình bạn chỉ có thể xuất hiện ở nơi hai người đàn ông không chỉ giữ gìn bản chất của nhau, mà còn từ cái Tôi riêng biệt bước ra để bước vào địa phận của hai người: đây là nơi cái riêng biệt của bản chất người bạn được nhân lên gấp đôi.

Chỉ có thể tròn vẹn bằng sự vẹn toàn mà thôi. Cũng như sự đè nén thực chất ấn sâu sự đè nén. Chỉ cái toàn vẹn hoàn toàn hòa hợp với cái toàn vẹn mà thôi. Tôi chỉ có thể cởi mở từ sự cởi mở của bạn tôi, chỉ có thể chân thành từ sự chân thành của bạn tôi. Tôi là bạn từ tình bạn của bạn tôi và bạn tôi cũng vậy từ tình bạn của tôi. Không đẳng cấp, thứ bậc, sau trước.

Các giá trị là sự nhận thức hoàn hảo nhất trí lẫn nhau. Những người bạn đều bình đẳng. Bởi vì ở đâu có bạn ở đấy không có sự khác biệt. Nơi có những người bạn, ở đó đã vượt qua các cuộc đua. Tình bạn lớn lên, tồn tại, sống và mất  từ cõi hiện sinh. Vòng quay của tình bạn không phải của đời sống mà là của sự sống. Cái xiết tay của người bạn là dấu hiệu gặp gỡ của một thế giới cao cả hơn.

9.

Tất cả mọi tình bạn đều bắt đầu bằng một cảm giác khó tả, là chúng ta hình như đã gặp nhau ở đâu. Như thể chúng ta đã từ lâu là anh em. Thậm chí như thể anh em sinh đôi. và bởi vậy cuộc hội ngộ này chỉ là sự gặp lại. Khi con người từ biệt bạn mình, họ biết đấy chỉ là cảm giác chia tay. Bạn vẫn ở lại cùng ta ở một nơi nào đấy, như đã từng ở cùng ta trước cuộc gặp gỡ.

10.

Vị thần kết hợp cổ xưa Eros dữ dội là Đấng cao cả  duy trì các nguyên tử, làm cân bằng mọi mâu thuẫn. Eros dữ dội có hai người con, một người nhận lấy vương quốc của tình yêu, một người nhận vương quốc của tình bạn. Đấy là hai đứa trẻ, của thần tình yêu Aphrodité, và của Philia, nữ thần tình bạn

11.

Tình yêu khêu gợi, đánh thức và quật ngã mọi sức lực của con người. Nói cách khác: tình yêu làm tỉnh giấc tất cả mọi đam mê. Hay nói đúng hơn nữa: tình yêu giải phóng mọi ma quỷ ẩn náu trong con người.

Tình bạn  hòa hợp sức lực con người. Nói cách khác: tình bạn hãm phanh toàn bộ những nỗi đam mê. Hay nói đúng hơn nữa: Philia là nữ thần độc nhất mà sự xuất hiện của nàng khiến ma quỷ dịu đi, và làm lành với nhau.

12.

Tình yêu và tình bạn chỉ có độc nhất một nét giống nhau, đấy là: nếu nó tan vỡ, nguyên nhân không bao giờ là NGƯỜI KHÁC, mà là TÔI.

13.

Bí mật của tình yêu là từ hai thành một, bí ẩn của tình bạn là từ một thành hai. Bởi vậy tình yêu là một tình bạn lật ngược, nghĩa là từ một người luôn luôn có một cái gì đó rò gỉ sang người kia. Tình yêu đôi khi như thể từ một thành hai, cho dù thực ra nó luôn luôn là hai, chỉ tình yêu biến nó thành một. Còn tình bạn đôi khi như thể từ hai mà ra, cho dù nó luôn luôn là một, chỉ tình bạn biến nó thành hai.

14.

Đàn bà quên được bạn bè nhưng những người tình thì không bao giờ

Đàn ông quên được những người tình, nhưng bạn bè thì không bao giờ.

15.

Lịch sử in ấn sách, thua lỗ tiền bạc, lịch sử đóng tàu, thời trang, việc sử dụng độc dược và làm ra các bình đựng hoa đều có. Nhưng lịch sử tình bạn thì không. Tại sao thế? Lịch sử tình bạn: Lão tử và bạn bè, Budha và bạn bè, tình bạn trong chiến tranh thành Troa, tình bạn giữa Harmodios và Aristogeiton, những tình bạn của Sokratés, các các kỵ sĩ Grál, tình bạn của các họa sĩ, nghệ sĩ, các nhà thơ, nhóm George.

16.

Có ba nguyên nhân loại trừ tình bạn: sự kiêu ngạo, sự kênh kiệu và sự châm biếm. Đây là ba hình thức cơ bản của sự đề cao cái Tôi. Cả ba đều loại trừ và giết chết tình bạn. Cả ba đều là những hành vi ngu xuẩn, và kẻ nào mọi giá muốn phân biệt mình, đều sử dụng đến nó.

Sự kiêu ngạo chỉ tìm kiếm và bắt gặp một tấm gương từ kẻ khác; còn kẻ kênh kiệu chỉ muốn tìm sự nô lệ và sai khiến kẻ khác; kẻ châm biếm chỉ bới tìm cái  không hoàn hảo. Chúng ta đều biết, tất cả mọi người đều là những cái gương, là nô lệ và là cái không hoàn hảo. Nhưng chúng ta cũng đều biết, điều này không quan trọng.

Người bạn biến bản thân họ thành tấm gương, thành kẻ nô lệ và thành kẻ không hoàn hảo. Nếu ai không hiểu điều này, không biết đáp lại một cách tương tự, kẻ đó không xúc phạm người bạn, mà xúc phạm tình bạn.

17.

Tình bạn có bốn hình thức: anh hùng, tin cậy, mang tính chất tinh thần và tham dự. Nhưng một tình bạn chân chính cân bằng từ cả bốn hình thức này, bởi vậy có thể nói đây là bốn chiều kích của tình bạn.

 Anh hùng khi ta hiến dâng đời ta cho bạn; tinh thần khi ta ở cùng một nơi với bạn, đấy là thế giới của tinh thần; tham dự khi ta vui đùa với bạn như một đứa trẻ; và tin cậy khi ta mở rộng lòng ta.

18.

Goethe từng nói, chưa đủ nếu con người sẵn sàng hiến dâng cuộc đời cho bạn- còn cần phải phủ nhận cả lòng tin vì bạn nữa

19.

Điều chứng tỏ trong thế giới antik người ta quen thuộc Philia đến mức nào, là lúc đó chỉ có tượng của nàng. Sau này người ta chỉ dựng tượng hoặc vẽ lên hình ảnh một con người duy nhất, một cái Tôi không thể chết, hoặc một nhóm người, một cộng đồng người không thể chết.

Người ta quên mất cặp Đôi bất tử. Harmodios và Aristogeiton- đài kỷ niệm của hai người đàn ông Athen là bức tượng của tình bạn. Trong họ có bản chất của tình bạn: sự sống bí ẩn được nhân đôi, đến mức, nếu chỉ một người trong số họ đứng ở đó, người ta lập tức hiểu, đây chỉ là một nửa của một cái gì đó.

Lawrence trong Săn Gấu nói về tình bạn của thủ lĩnh da đỏ Delaware như sau: tình bạn sâu sắc hơn tình họ hàng, sâu sắc hơn tình phụ tử, sâu sắc hơn tình mẫu tử, sâu sắc hơn tình yêu- sâu sắc đến nỗi, trong đó không có cả tình yêu thương lẫn tình yêu nữa- so deep that it is loveless.

 Mọi khả năng quyến rũ, tính thiện cảm, sự tò mò, khát vọng, đam mê đều biến mất, tình bạn sâu sắc đến nỗi ở đó con người chỉ có thể chạm đến gốc rễ sâu thẳm nhất của mình. Trong sự sâu sắc này là im lặng, là sự tĩnh tại vô biên là hòa bình vĩnh cửu. Đây là thế giới của thơ mộng ảo giấc. Đây là thời hoàng kim.

Thứ, trong tình yêu chỉ họa hoằn, chỉ đạt tới trong một khoảnh khắc, một hạnh phúc bừng sáng từ sự tĩnh tại vô biên: điều này luôn luôn hiện hữu trong tình bạn. Ta nhận ra tình bạn vì nó là thơ mộng.

Cộng đồng không nhận biết được sự bình yên này. Cộng đồng thời hoàng kim chưa có mặt trên trái đất. Sự bình yên này kẻ cô đơn, nếu được thượng đế rủ lòng thương, có thể cảm nhận được một lần trong đời.

Sự bình yên này bay lơ lửng trong tình bạn kể cả khi hai người bạn xông vào cuộc chiến, kể cả khi họ nhấp nháp cạnh đống lửa ven rừng, hay khi họ cùng nhau đùa bỡn, kể cả khi kẻ này sống bên bờ đại dương bên này, kẻ kia ở bờ đại dương bên kia, cách nhau hàng trăm nghìn cây số.

Dường như,  chỉ có thể từ ân sủng của thượng đế, ta mới bước được vào sự sống thơ mộng đặc biệt; hưởng một cách đồng đều, ít nhất trước mắt không thể có. Đàn ông và đàn bà không bao giờ có thể cùng trưởng thành để thời hoàng kim mở ra – tiếp tục - giữa họ, chỉ  như một khoảnh khắc.

Tình bạn bắt đầu, từ lúc cả hai người cùng bước vào sự thơ mộng. Và không cần đến dục vọng, sự tò mò, sức lực, cuộc tranh đấu.

Bởi vậy tình bạn sâu sắc hơn tình thương yêu và sâu sắc hơn cả tình yêu.

Tầng cao cả hơn của sự sống, cái thường được gọi là thời kỳ hoàng kim, là cái thơ mộng, cái hoàn toàn vẹn toàn, không hề thiếu thốn và đã hoàn chỉnh.Cái toàn vẹn, toàn mỹ và hoàn chỉnh là cái cổ điển. Tình bạn là một phương án cổ điển của sự sống.

 Bởi vậy trong những thời kỳ antik người ta trân trọng tình bạn, và bởi vậy thời nay người ta không hiểu tình bạn. Cổ điển là nơi nền tảng của sự sống lấp lánh hé mở trong ánh sáng tinh khiết. Bởi vậy tổ tiên của hệ thống sự sống cổ điển chính là: Philia.

20.

Có một quan hệ khó hiểu giữa tình bạn và các vì tinh tú. Tại sao ngôi sao lại là một người bạn? Tại sao người bạn lại là một ngôi sao? Bởi vì sao rất xa mà vẫn cứ lấp lánh sáng trong ta? Bởi vì bạn là của ta mà vẫn không thể với tới? Bởi vì không gian ta gặp gỡ nhau không thuộc về con người, mà thuộc về vũ trụ? Bởi bạn không đòi hỏi từ ta cũng như ta không đòi hỏi từ bạn bất cứ cái gì?

Chỉ duy nhất một điều bạn hãy cứ là bạn, như ta hãy cứ là ta, và điều này đối với cả hai ta đều quá đầy đủ? Không thể trả lời được. Cũng không cần thiết. Nhưng cho dù không thể, ta vẫn luôn luôn cảm thấy bạn ta là một ngôi sao, là ánh sáng chói ngời không thể hiểu nổi của vũ trụ rạng tỏa sáng tâm hồn ta.

21.

Tình bạn trên nhân gian này đã từng là một hình thức cổ điển của sự sống, nó sẽ là và vĩnh viễn sẽ là như thế. Từ sự phi hiện thực hỗn độn của nhân gian, cái không hiểu tại sao người ta gọi nó là hiện thực, tình bạn bước ra, và giải phóng sự sống một cách thơ mộng.

 Người ta thường nói tình yêu biến thành thơ. Hiển nhiên.

Tình bạn biến đời sống thành thơ và thành thi phẩm. Thi phẩm từ tình yêu chẳng mấy chốc trở nên hấp hối, bởi tất cả chỉ là công cụ của tình yêu, để hai đối thủ mạnh nhất thế giới, đàn ông và đàn bà hòa lẫn được vào nhau.

 Còn bản thân tình bạn là mối quan hệ thơ ca. Ta không làm thơ mà ta chính là những bài thơ.

Có thể, Aristot hiểu điều này khi tuyên bố ngôn ngữ cổ của cộng đồng:  là Philia-  là tình bạn.

Nguyễn Hồng Nhung dịch từ nguyên bản tiếng Hung

( Bp. 2010.02.01)