MOSCOW — Luke Harding đáp xuống sân bay Domodedovo mới bị đánh bom của Moscow ngày thứ Bảy vừa qua 5 tháng 2, lúc 4 giờ 10 phút chiều. Phóng viên Guardian thường trú tại Nga này đã ở London hai tháng qua, làm việc trong bộ phận đưa tin về WikiLeaks của tờ báo này và viết vội một quyển sách về chủ đề này (ra mắt cuối tháng 1). Khi anh đến quầy kiểm tra hộ chiếu, một người phụ nữ ngồi sau quầy scan hộ chiếu của anh hai lần; Harding biết có chuyện chẳng hay. Quả thật, sự việc đã đi ra ngoài tầm kiểm soát..

Người sĩ quan hải quan trẻ gọi cho cấp trên của chị ta, người này nhìn vào màn hình và cũng quét hai lần. “Liên bang Nga đóng cửa đối với ông,” Harding nhớ lại người đàn ông nói thế khi ông ta đóng dấu “hủy bỏ” màu xanh ” lên trang visa hoàn toàn hợp lệ của anh. “Đơn giản bởi vì ông có visa Nga hợp lệ không có nghĩa là ông có thể vào nước này,” người sĩ quan đó nói.

Trong vài phút, hộ chiếu của Harding bị tịch thu và anh bị nhốt trong buồng trục xuất. Là một nhà báo, anh đã đếm tất cả những người có mặt ở đó. “Có bốn người Tajiks, một người Kyrgyz, và một phụ nữ từ Congo,” Harding nói với tôi qua điện thoại từ London. “Chị đã ở đây bẩy ngày  rồi, và đang nửa thức nửa ngủ trên một chiếc ghế dài sắt.” Nửa giờ sau, Harding đã ở trên máy bay trong một chuyến bay thẳng về London, hộ chiếu của anh  được trả lại anh với một mẩu giấy ghi trục xuất. Vợ anh và hai đứa con tuổi thiếu niên còn bị kẹt lại ở Moscow.

Tôi không quen Harding lắm, nhưng hai chúng tôi có cùng một người bạn và chơi với nhau trong cùng giới thân thiết các phóng viên nước ngoài ở Moscow. Mọi người đều biết rằng trong tất cả chúng tôi, Harding là người có quan hệ căng thẳng nhất với Kremlin và Bộ Ngoại giao, (là người kiểm soát quyền ra vào nước này của chúng tôi).

“Tôi đã nói rằng họ có quan hệ căng thẳng với tôi!” Anh phải đối nhanh. Ngay từ khi anh đến Nga cách đây bốn năm, anh và gia đình anh đã bị quấy rầy bởi cái mà mọi người cho là Cục An ninh Liên bang (FSB). Gia đình Harding về nhà thấy cửa sổ phòng ngủ của trẻ con mở toang ra, đồ chơi của chúng bị sắp xếp lại. Đồng hồ báo thức reo vào những giờ kỳ lạ. Nhưng ở Moscow không có cái gì là hoàn toàn rõ ràng. Sự quấy rầy này, một bí mật mở trong số dân làm báo chúng tôi, bản thân nó là một sự vật khó nắm bắt, gần như không thể nào làm sáng tỏ. Nó là loại sự việc mơ hồ có thể là tưởng tượng của Harding - - hoặc là một đe dọa thật sự từ cục an ninh. (dù nó là gì, thì cuối cùng đại sứ Anh đã phải can thiệp, và sự quấy nhiễu ấy dừng lại một cách cũng bí ẩn như khi nó bắt đầu).

Và sau đó Harding được tiếng là tay chơi với lửa - có lẽ là dại dột - bằng cách đi theo dõi những chuyện cấm kỵ, giống như nói về những quan hệ của những tên khủng bố Dagestani hoặc điều tra tài sản riêng[1] của Thủ tướng Vladimir Putin. Ngay cả Harding cũng phải thừa nhận rằng hành động này, đưa ra con số 40 tỉ đô la, là một loại thách đấu. “Đó có thể là câu chuyện can đảm nhất - và ngu xuẩn nhất - mà tôi đã làm,” anh nói. Anh nhanh chóng rơi vào tầm ngắm của chính quyền như một tên nổi loạn, một loài không được Kremlin ưa thích cho lắm.

Và tất cả những cái đó là trước khi anh làm về những tài liệu WikiLeaks Nga, theo cách mà hầu hết phóng viên nước ngoài ở Moscow không làm. (Harding trong một trường hợp ví dụ, đã mô tả nước Nga trong các tài liệu đó được gọi là một “chính quyền tham nhũng, độc tài của bọn trộm cắp”)

Những chiến thuật mà Harding chọn làm thành một đề tài tranh luận lớn. Một số người thậm chí còn xun xoe trước quyết định của anh để gây ra một vụ ồn ào về việc anh bị trục xuất. “Đó không phải là một việc nên làm.” Một phóng viên cao tuổi của Moscow nói. “Một khi động đến quan chức, một khi động đến chính quyền, người ta sẽ cho anh biết tay (họ sẽ chơi rắn) và quyết định càng trở nên khó đảo ngược.”

Đó là con đường khó đi, câu chuyện về giới thống trị và sự chọc tức của báo chí. Lẽ ra thật không nên có những chuyện như thế, nhưng bất hạnh là ở nước Nga những chuyện ấy lại có. Và, bất hạnh hơn nữa, bất kỳ nhà báo nào - đặc biệt là các đồng nghiệp Nga của chúng tôi - làm việc trong nước Nga của ngày hôm nay phải tự hỏi liệu câu chuyện này hay câu chuyện tiếp theo sau sẽ biến anh thành kẻ tử vì đạo, và như thế có đáng không. Khi tôi đến Moscow lần đầu, cách đây một năm rưỡi, tôi bỏ qua những lời gợi ý về chuyện gì có thể viết và chuyện gì không thể. Tôi thấy nó kỳ quặc, thậm chí khó chịu. Nó sỉ nhục những giá trị vĩ đại của nghề báo và cảm giác vô địch của người Mỹ chúng tôi. Chỉ có những nhà báo Nga, tôi nghĩ, mới phải lọc và sợ, chúng tôi chỉ phục vụ chân lý, và chúng tôi làm thế không hề sợ hãi. Thế rồi tôi gặp đe dọa đầu tiên (hết sức mập mờ) từ một doanh nhân Nga tôi đang làm một phóng sự về ông ta...

Có nhiều luật lệ khác đối với các nhà báo Nga. Những người ngoại quốc chúng tôi rất dễ bị tống cổ ra - như trường hợp Harding cho thấy - (cực kỳ khó chịu và căng thẳng đối với những ai xây dựng cuộc sống ở đây) hơn là bị đánh hoặc bị giết, nhưng đối với chúng tôi cũng có những quy tắc vừa khắc nghiệt vừa khó lường. Chúng tôi cũng đã học cách đi đứng cho dè dặt thận trọng, bất kể hậu quả thế nào.

Năm 2005 đài ABC phát một cuộc phỏng vấn với lãnh tụ quân phiến loạn Chechnya Shamin Basaev (Osama bin Laden của Nga vào thời gian ấy), trưởng văn phòng bị hủy visa, và văn phòng thực tế bị đóng cửa trong hai năm. (Ông bây giờ vẫn chưa được phép trở lại mước này). Một việc tương tự cũng xảy ra với Thomas de Waal, một nhà báo Anh bị từ chối visa năm 2006 , có lẽ vì việc ông đưa tin về bạo lực ở Caucasus. Và Natalia Morar người có quốc tịch Mondovia, bị từ chối visa vì việc đưa tin của chị, mặc dầu chị kết hôn với một người Nga. Và vân vân và vân vân.

Mặc dầu chúng tôi chưa bao giờ có thể biết chính xác ai là người bị tổn thương vì những bài báo nào (không phải chỉ có Putin điều khiển chuyện này) thông điệp cuối cùng luôn luôn là thế này: các anh là khách, các anh chơi theo luật chơi của chúng tôi, và các anh phải chơi sao cho chúng tôi hài lòng.

Harding chọn đấu tranh với chế độ này và bây giờ anh ngồi ở London, trả lời hai hay ba cuộc điện thoại từ các đồng nghiệp của anh ở Moscow, những người này đang lúng túng tường thuật về tình huống khó chịu của anh, hỏi dồn dập bằng những lời lẽ thông cảm.

Điều đó nói lên rằng, Harding thừa nhận việc trục xuất này không phải là điều đáng ngạc nhiên. Vào tháng 11, anh đã bị gọi đến Bộ Ngoại giao và anh được người ta bảo cho biết visa của anh không được tiếp tục gia hạn nữa. “Họ cho mình thấy một cách rõ ràng họ không thích mình” anh nhớ lại. Rồi, một ngày trước khi visa hết hạn, sau khi anh đã đóng gói hành lý và các con anh đã từ biệt bạn bè của chúng ở trường, Bộ Ngoại giao cấp cho Harding visa thêm sáu tháng nữa để kết thúc năm học. Đó chính là visa Harding dùng để vào lại nước Nga.

Điều đáng sợ nhất trong câu chuyện về Harding là nó xác nhận nỗi sợ mà tất cả chúng tôi đều có khi trở lại nước Nga sau một chuyến đi bên ngoài nước này. Đó là nỗi sợ, trống ngực đập thình thình, không hề dịu đi cho đến khi anh qua được vòng kiểm tra hộ chiếu và nhìn thấy băng chuyền hành lý chạy êm ái trước mắt anh. Hóa ra Harding cũng có nỗi sợ như thế. “Tôi luôn luôn có thói quen  nhìn bảng tên của sĩ quan kiểm tra hộ chiếu, bụng nghĩ, có phải bây giờ đã đến lúc rồi không?” anh kể với tôi. “Và người làm việc đó là Lilia. Lilia. Đó là cái tên rất dễ thương.”./.