Hôm nay các nhà thơ Việt Nam có thể không còn hào hứng nữa với lục bát khi cầm bút, vì nhiều lẽ khác nhau. Tôi có người bạn (bút danh Pierre Bùi) hiểu rõ điều ấy nhưng vẫn làm, đơn giản vì người này không là thi sĩ, mà chỉ là một người “làm văn thể”. Loại lục bát hắn quan tâm không phải loại mọi người từng biết: Trước hắn không ai làm nó: Lục Bát 2-Trong-1, một loại Lục Bát Thuận Nghịch Độc, cho phép đọc hai chiều xuôi, ngược. Thí dụ cặp câu sau:
ơi trời chán quá đi thôi
bông lông ngày tháng của tui mô còn
cũng có thể đọc là:
thôi đi quá chán trời ơi
còn mô tui của tháng ngày lông bông
Ý tưởng về thơ thuận nghịch độc không phải điều mới mẻ. Bất kỳ ai đã qua những giờ học Văn Thể (Cổ Văn) lớp 8 (miền Nam trước 75) cũng biết những bài Đường luật thất ngôn bát cú thuận nghịch độc của một vài thi nhân xưa. Ngoài ra, người ta có thể tìm thấy một bài hay của Phạm Thái trong tiểu thuyết Tiêu Sơn Tráng Sĩ - Khái Hưng. Tạp chí Văn (SG trước 75), số tưởng niệm Hàn Mặc Tử, cũng có một bài do nhà thơ này làm.
Người bạn tôi thoạt cũng làm vài bài thất ngôn bát cú thuận nghịch độc như vậy (http://www.vanchuongviet.org/vietnamese/tulieu_tacpham.asp?TPID=16381&LOAIID=15&LOAIREF=5&TGID=2412), nhưng không gửi báo, vì thấy nó đã cổ lỗ; chỉ về sau, hắn mới nảy ý định đem trò này thí nghiệm lên lục bát. Hắn sẽ không gọi nó là thơ, bởi đã hẳn không thể xem ấy là nghệ thuật; chẳng qua chỉ là kỹ thuật, hay xảo thuật - một trò chơi, không hơn; tuy vậy, hắn muốn “đăng ký bản quyền” trò chơi này. Để hiểu rõ hơn điều hắn làm, mời bạn theo dõi cuộc “phỏng vấn” sau:
Người phỏng vấn (PV): Anh đã đặt ra luật “Lục Bát Thuận Nghịch Độc 2-Trong-1”; đề nghị cho biết khởi đầu của ý tưởng này.
Pierre Bùi (PB): Ý tưởng về thơ thuận nghịch độc đã có ở những người làm thơ Đường từ rất lâu. Trước đây tôi cũng đã … bắt chước thực hành nó với thất ngôn bát cú (sau khi tình cờ đọc được một bài của Hàn Mặc Tử, trong tạp chí VĂN trước 1975, số tưởng niệm nhà thơ này), nhưng chỉ đến 1988 mới nảy ý định áp dụng trò chơi vào lục bát.
PV: Sao gọi là “Thuận Nghịch Độc 2-Trong-1”?
PB: Vì một bài như thế cho phép đọc 2 chiều xuôi, ngược. Thí dụ bài này:
CANH TÀN
đòi cơn ỉa mót thâu đêm
trăng hồn rọi bóng trời bên thụp ngồi
sông ngoài toả ngất mù khai
hoa như vàng xổ kứt đời nên thơ
ra rồi bảnh mắt banh mơ
về ngõ xa chừ thấy đếch mông mênh
nghe ai đứng sục tàn canh
mùa theo đi kặk lõ cành buồn trơ
đọc từ phải sang trái, sẽ là:
TÀN CANH
đêm thâu mót ỉa cơn đòi
ngồi thụp bên trời bóng rọi hồn trăng
khai mù ngất toả ngoài sông
thơ nên đời kứt xổ vàng như hoa
mơ banh mắt bảnh rồi ra
mênh mông đếch thấy chừ xa ngõ về
canh tàn sục đứng ai nghe
trơ buồn cành lõ kặk đi theo mùa
PV: Còn có loại nào khác không?
PB: Tôi e là còn. Loại thứ nhì - cho phép đọc ngược bài thơ, cũng từ phải sang, nhưng không bắt đầu từ trên xuống như loại vừa rồi, mà từ dưới lên.
PV: Thí dụ?
PB: Bài này:
BIẾT RĂNG
mau cho mệ chịu chưa nì
tau thôi thà đặng nớ ni khoan ừ
mà ri miết cũng rằng nư
là có mi chừ biết đách mô ai
chi ra rứa riết răng coi
cũng có thể đọc là
RĂNG BIẾT
coi răng riết rứa ra chi
ai mô đách biết chừ mi có là
nư rằng cũng miết ri mà
ừ khoan ni nớ đặng thà thôi tau
nì chưa chịu mệ cho mau
PV: Vậy có thể có loại “3-Trong-1”, nghĩa là đọc 3 cách: Một - đọc xuôi, hai - ngược từ phải sang trái, và ba - cũng từ phải sang, nhưng bắt đầu từ dưới lên, hay không?
PB: Tôi e là không.
PV: Tại sao?
PB: Vì không tránh khỏi phạm luật. Anh làm thử sẽ thấy.
PV: Cũng vui đấy, nhưng … tôi thấy trò này khó có thể gọi là thơ, phải không? Nghe giống như … “xiếc thơ” thì đúng hơn?
PB: Xiếc thơ? Vâng, cũng có thể, song không phải là không có ý nghĩa: Có lẽ chỉ tiếng Việt, với tật lỏng lẻo cố hữu ở các mối nối từ cũng như câu, mới cung cấp một trò hi hữu, mà phần lớn chúng ta đã bỏ qua, chẳng màng tận dụng. Dù sao thì dù, tôi vẫn thích “đăng ký tác quyền” cái trò này.
PV: Để làm gì? Có đáng không?
PB: Tôi e là đáng. Hãy hỏi trò Rubic, cả triệu người chơi, thậm chí điêu luyện, song chỉ một người duy nhất được xem là tác giả - ông kỹ sư đã thiết kế ra cái khối vuông ấy. Với các trò khác, cũng vậy thôi.
PV: Nhưng trò của anh thì có ý nghĩa gì?
PB: Tôi e là có. Người Việt Nam làm lục bát đã bao thế kỷ, có truyền thống, có biến thể, có cách điệu, có thể nghiệm, cũng lại đã có đủ các thương hiệu: lục bát ca dao, lục bát Nguyễn Du, lục bát Nguyễn Đình Chiểu, lục bát Tản Đà, lục bát Huy Cận, lục bát Nguyễn Bính, lục bát Bùi Giáng, lục bát Phạm Thiên Thư, thậm chí cả lục bát Bút Tre, … Nay tôi muốn “trói” nó lại, đặt vào một “góc chết”, như thế này, để từ nay có ai yêu lục bát, sẽ phải lao động nhiều hơn, không hồn nhiên như trước nữa.
PV: Chà, có nên tham vọng quá không?
PB: Tôi e là nên.
PV: Nhưng mà, ai sẽ quan tâm đến trò này của anh?
PB: Tôi sẽ ra giải thưởng. Ai làm xong một bài, cứ công bố; đọc được, tôi sẽ khao … một chầu nhậu.
PV: Đấy có phải một lời hứa không?
PB: Tôi e là phải.
BÙI HOẰNG VỊ
SG, 12/2006
____________________
PHỤ LỤC
LỤC BÁT 2-TRONG-1 THUẬN NGHỊCH ĐỘC
CANH TÀN (1988) TÀN CANH
dài cơn gió trở sang đêm đêm sang trở gió cơn dài
trăng hồn rọi mái trời bên lạnh ngồi ngồi lạnh bên trời mái rọi hồn trăng
song ngoài tạnh ngất mù khơi khơi mù ngất tạnh ngoài song
hoa như vàng rụng nửa đời thờ ơ ơ thờ đời nửa rụng vàng như hoa
qua rồi tỉnh giấc tan mơ mơ tan giấc tỉnh rồi qua
về nẻo xa mờ dội tiếng mông mênh mênh mông tiếng dội mờ xa nẻo về
nghe thầm khắc điểm tàn canh canh tàn điểm khắc thầm nghe
mùa theo đi lá trụi cành buồn trơ trơ buồn cành trụi lá đi theo mùa
EM ĐI (2006) ĐI EM
đầy năm tháng phủ rêu rồi vàng thu bước ngẩn ngơ tìm
mây ngàn chìm khuất với tôi theo về sương mù lá cỏ thì thầm gót quen
quên đường đá sỏi em đi đi em sỏi đá đường quên
quen gót thầm thì cỏ lá mù sương về theo tôi với khuất chìm ngàn mây
tìm ngơ ngẩn bước thu vàng rồi rêu phủ tháng năm đầy
HẾT BIẾT (1988) BIẾT HẾT
đù cha đéo mẹ mày ra ra mày mẹ đéo cha đù
con nhà mồ bắt quỷ tha ma vồ vồ ma tha quỷ bắt mồ nhà con
sông trôi chợ lạc về mô mô về lạc chợ trôi sông
chơi thời đùng cái rũ tù răng chơi chơi răng tù rũ cái đùng thời chơi
CANH TÀN (2006) TÀN CANH
đòi cơn ỉa mót thâu đêm đêm thâu mót ỉa cơn đòi
trăng hồn rọi bóng trời bên thụp ngồi ngồi thụp bên trời bóng rọi hồn trăng
sông ngoài toả ngất mù khai khai mù ngất toả ngoài sông
hoa như vàng xổ kứt đời nên thơ thơ nên đời kứt xổ vàng như hoa
ra rồi bảnh mắt banh mơ mơ banh mắt bảnh rồi ra
về ngõ xa chừ thấy đếch mông mênh mênh mông đếch thấy chừ xa ngõ về
nghe ai đứng sục tàn canh canh tàn sục đứng ai nghe
mùa theo đi kặk lõ cành buồn trơ trơ buồn cành lõ kặk đi theo mùa
BIẾT RĂNG (2006) RĂNG BIẾT
mau cho mệ chịu chưa nì coi răng riết rứa ra chi
tau thôi thà đặng nớ ni khoan ừ ai mô đách biết chừ mi có là
mà ri miết cũng rằng nư nư rằng cũng miết ri mà
là có mi chừ biết đách mô ai ừ khoan ni nớ đặng thà thôi tau
chi ra rứa riết răng coi nì chưa chịu mệ cho mau
______________________
Nguồn: http://www.talawas.org/talaDB/suche.php?res=8871&rb=0402
http://buihoangvi.free.fr/baiviet/DangKy.html
http://bhvsg.blogspot.com/2009/06/ang-ky-ban-quyen-cho-luc-bat-2-trong-1.html
http://bhvsg.multiply.com/journal/item/123
