Anna Reimann, Spiegel, 22/8/2011

Ảnh: AFP

Lãnh đạo Liby Moamma Gadhafi. Số phận nào chờ đợi ông ta?

Những người nổi loạn đã chiếm Tripoli và đang chiến đấu căng thẳng xung quanh lâu đài của Moammar Gadhafi. Nhưng nhà độc tài đâu rồi? Và số phận nào đang chờ dành cho nhà độc tài lập dị đã cai trị Libya suốt 42 năm? SPIEGEL khảo sát những vấn đề cấp bách nhất.

"Nhân dân tôi yêu tôi, Họ sẽ chết trong trật tự để bảo vệ tôi!" đó là điều nhà độc tài Libya Moammar Gadhafi nói với một nhà báo Mỹ cách đây sáu tháng. Ông ta đã sai. Cuộc cai trị 42 năm đang gần hồi kết. Những người nổi loạn đã chiếm được gần hết thủ đô của nước này.

Nhưng nhà độc tài mất hết quyền lực đã đi đâu? Ông ta chạy trốn rồi chăng? Hay ông ta vẫn còn ở Tripoli? Ông ta có kế hoạch tấn công trở lại vì tuyệt vọng không?

Tình hình vẫn còn chưa rõ ràng và dễ thay đổi. Các báo cáo cho thấy Khamis con của Gadhafi đang dẫn đầu những toán quân tiến về trung tâm Tripoli. Nhưng những người nổi loạn đã có những bộ phận lớn của thủ đô nằm dưới quyền kiểm soát của họ.

Vào sáng ngày thứ Hai, còn bắn nhau kịch liệt xung quanh dinh thự của Gadhafi nơi những người ủng hộ cuối cùng còn lại của ông ta ẩn nấp. Những người nổi loạn tuyên bố họ sẽ lật từng tảng đá lên "để tìm, bắt, và đưa Gadhafi ra tòa."

SPIEGEL cung cấp một cái nhìn khái quát về những câu hỏi và câu trả lời quan trọng nhất.

Phần 2: Gadhafi có thể đi lưu vong không?

Có những báo cáo trái ngược nhau về nơi ở của Gadhafi. Các nhà ngoại giao báo cáo rằng người ta cho là ông ta vẫn còn đang ở thủ đô Libya. Tuy nhiên, một người phát ngôn cho những người nổi loạn nói rằng ông "không tin rằng Gadhafi vẫn còn trong Tripoli"

Trong mấy ngày gần đây có nhiều tin đồn về điều gì sẽ xảy ra cho Gadhafi. Vào cuối tuần, tờ báo A Rập Saudi Asharq Alawasat  thuật rằng Gahdafi bị ốm, nêu nguồn tin thân cận với nhà độc tài. Một số người suy luận rằng Gadhafi có thể đã đi lưu vong ở Nam Phi. Kênh tin tức A Rập cho biết có hai máy bay Nam Phi đã đến Tripoli.

Nam Phi phủ nhận báo cáo này hôm thứ Hai. Trong thực tế, đối với nhiều nước, việc hiến nơi trú ngụ cho Gadhafi là điều không thể nghĩ đến. Khoảng 116 nước đã phê chuẩn các hiệp định thành lập Tòa án Tội phạm Quốc tế (ICC) ở The Hague, và một lệnh bắt giữ Gadhafi đã được phát hành trong tháng Sáu. Điều đó có nghĩa là nếu ông ta đến bất cứ nước nào đã ký ICC, họ bắt buộc phải bắt giữ và dẫn độ ông ta. Danh sách các nước đó có cả Nam Phi

Phần 3: Lệnh bắt

Nam Phi muốn có một cuộc thương lượng dàn xếp giữa chế độ Libya và những người nổi loạn – nhưng bây giờ nó không đạt được điều đó. Cuộc chiến tranh và nhiều thập kỷ độc tài sẽ là chủ đề của một phiên tòa. Gahdafi mới 27 tuổi khi ông ta cướp chính quyền trong một cuộc đảo chính, và ông ta đã thiết lập một cân bằng quyền lực trong số hơn 140 bộ lạc Libya bằng một hệ thống khích lệ và mua chuộc phức tạp. Ông ta để lại triết lý của mình trong cuốn "sách xanh" của ông ta, và tuyên bố Libya là một nước dân chủ trực tiếp.

Libya trở nên giầu có hơn dưới thời Gadhafi, nhưng ông ta cũng hút những nguồn thu nhập từ dầu mỏ để làm giầu cho bản thân và gia đình ông ta. Ông ta ủng hộ các tổ chức khủng bố quốc tế và đã cho săn lùng dã man những người đối lập trong chế độ của ông ta, ngay cả ở nước ngoài. Ông ta cho nổ tung một hộp đêm ở Berlin và bị cho là đã ra lệnh cá nhân đặt bom phá chiếc máy bay Lockerbie năm 1988. Bằng sức mạnh hung bạo, ông ta đã cố nghiền nát cuộc nổi loạn năm nay chống lại ông ta .

Phần 4: 70 trang cáo trạng

Luis Moreno-Ocampo, Công tố trưởng của Tòa án Tội phạm Quốc tế ở The Hague, kết tội Gadhafi hồi tháng Sáu về việc khuyến khích binh lính của ông ta phạm tội cưỡng hiếp tràn lan và khẳng định rằng chế độ đã mua những loại thuốc như Viagra để cổ vũ chúng cưỡng bức tình dục mạnh hơn.

Vào cuối tháng Sáu, Tòa án Tội phạm Quốc tế đã phát lệnh bắt Gadhafi, con trai ông ta là Saif al-Islam và em rể Gadhafi, chỉ huy tình báo Abdullah Sanussi. Ba người này đối diện với những cáo buộc tội ác chống loài người bao gồm tội giết hàng trăm dân thường, tra tấn và ngược đãi những người vô tội.

Gadhafi, con trai và em rể ông ta chịu trách nhiệm hình sự cá nhân về các tội ác này, Công tố Luis Moreno-Ocampo nói.

Phần 5: Khi nào Gadhafi phải trả lời The Hague?

Vẫn còn chưa rõ Liệu Gadhafi, miễn là ông ta sống sót qua sự sụp đổ này – sẽ bị đưa ra xử ở The Hague hay trong đất nước của ông, như cựu Tổng thống Hosni Mubarack, hay không. Theo đài phát thanh Al Arabiya, hôm thứ Hai những người nổi dậy đã thươmg lượng để dẫn độ ông ta đến Tòa án Tội phạm Quốc tế ở The Hague. Nhưng có những báo cáo trái ngược nhau về ý muốn của những người nổi dậy. Hôm thứ Hai, một người phát ngôn của Hội đồng chuyển đổi Quốc gia nói Gadhafi  và những người phò tá ông ta có thể bị đưa ra xét xử ở Libya. Đất nước có toàn quyền làm thế, cựu đại sứ Hoa Kỳ tại Libya, Ali Aujal nói với Al-Jazeera.

Các chính khách nước ngoài cũng đang đánh cược về điều gì sẽ xảy ra với Gadhafi. Thủ tướng Anh David Cameron nói việc đưa Gadhafi đi đâu là tùy thuộc vào quyết định của người Libya. Ở Đức, chủ tịch ủy ban đối ngoại nghị viện Ruprecht Polenz nói rằng nên đưa ông ta  ra trước vành móng ngựa ở The Hague. "Sau 40 năm dưới ách độc tài Libya không có hệ thống tư pháp có thể tin cậy để xử lý những tội ác của Gadhafi," Polenz nói

Phần 6: Công lý, chứ không phải trả thù

Về pháp lý, Libya không bắt buộc phải dẫn độ Gadhafi, con trai và em rể ông ta bởi vì Libya không phải là nước đã ký Đạo luật Rome của Tòa án Tội phạm Quốc tế. Kết quả là, trách nhiệm chủ yếu đưa Gadhafi ra xét xử là ở bản thân Libya.

"Nhưng vì Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc đã có lệnh bắt ở Tòa án The Hague, điều đó có thể đòi hỏi một nghĩa vụ dẫn độ - miễn là hệ thống tư pháp Libya không bày tỏ những dấu hiệu đưa Gadhafi ra xét xử ở trong nước, hay nó không có khả năng làm thế,"Abin Eser, giáo sư về luật tội phạm quốc tế và cựu chánh án ở ICC về Nam tư cũ, nói. Vì Libya là thành viên Liên Hiệp Quốc, nó buộc phải tuân thủ những quy tắc này, ông nói.

Phần 7:  Hình phạt nào Gadhafi có thể đối mặt?

Có những lý lẽ ủng hộ và chống việc xét xử Gadhafi tại Libya. Một tòa án trong nước, giống như đã tiến hành ở Tunisia hay Ai Cập, có thể coi như bị làm hỏng vì ý muốn trả thù. Nhưng nó cũng có thể làm nguôi và ổn định đất nước.

Chưa rõ bản án nào Gadhafi sẽ phải đối mặt ở Libya. Đất nước này không có một hệ thống tư pháp hữu hiệu. Ở The Hague, Gadhafi có thể phải đối mặt với một án tù chung thân, ông có thể thụ án không phải ở Hà Lan hay ở Libya, nhưng ở một nước thứ ba.

Con trai của Gadhafi Saif al-Islam và sếp tình báo Sanussi cũng có thể phải đối mặt với án tù chung thân. "Nhưng nếu tòa xét thấy họ chỉ trợ giúp ông ta, mức án của họ có thể nhẹ hơn" Eser nói.