105. Về tới bản thấy sao là lạ
Gánh củi to em hạ gầm sàn
- Mẹ ơi, em thẳng vào buồng
Cởi khăn lòng những bồn chồn làm sao
Đi ra bến bờ cao nước lớn
110. Về nhà chừng khó ướm hỏi ai
Thẩn thơ bụng đã đói rồi
Cơm canh đâu hở… mẹ ơi có gì?
Mẹ yêu bảo: mâm kia đang đợi
Em mở xem: gà gói, cá, nem
115. Bên mâm bầy sẵn trầu têm
Thử vờ em hỏi: khách đem đổi à?
Mẹ bảo: Xá (*) núi xa không đổi
Gói trầu kia người tới “dạm” con
Trăm năm tính cuộc vuông tròn
120. Thôi cô đã lớn chẳng còn ngây thơ
Con chớ nghe lời gà, tiếng vịt
Vườn sẽ tan, trứng chết trong phôi
Mất họ hàng bởi lời xui
Đâu khôn đâu dại tới lui khôn lường
125. Ai chả muốn nhà sang cửa lớn
Cây cải hoa lũ bướm lượn tìm
Mẹ cha đã mỏi mắt nhìn
Tuổi già mong rể út bên cậy nhờ
Giỏ cá trắm đang chờ rể biếu
130. Con gái yêu lấy hiếu làm đầu
Em nghe trời sập xuống mau
Thương anh nát ruột nỗi sầu ngẩn ngơ
Em đã lo mà lo không đủ
Tính chi ly lẫn lú tính sai
135. Chạy cầu chú bác trong ngoài
Họ hàng: - Thôi cũng chịu rồi cháu ơi!
Chúng ta đã xơi cơi trầu lễ
Em lại kêu anh rể, chị dâu
- Ôi thôi bé út dễ đâu
140. Quả cau đã buộc dây trầu gỡ sao
Chim cúc cu cành cao đã hót
Nhà đang mừng, đừng khóc cô ơi!
Trúc tre nên giấy trắng ngời
Lấy chồng, bố đã gả rồi - phải nghe
145. Con gà chọn cành me đậu tốt
Gái kén chồng chẳng được hay đâu
Phải thằng chồng “Xá” ngu lâu
Chọn dao chọn phải lưỡi dao mẻ quằn
Nghe cha mẹ môn đăng hộ đối
150. Nón đội đầu sớm tối thong dong
Như cá không muối cá ươn
Đâu che lá chuối, cào vườn nương xa
Lời nhân ngãi bao giờ chả ngọt
Hay thì hay chẳng được gì đâu
155. Kẻo mà mạ lỡ vụ gieo
Nhà cao cửa rộng đón chiều chuộng em
Lời như “chiếu” đã liền một tấm
Như lưỡi gươm đã cắm xuyên tường
Dẫu van cha cũng chẳng thương
160. Thân con bọ ngựa dễ lường bão, mưa
Em đã lo mà lo không đủ
Tính chi ly lẫn lú tính sai
Mượn dao người để chặt cây(*)
Khiến người đốn củi, lựa lời cho thôi.
165. Lúa đầy bịch sẽ mời ra cổng
Cho một manh khố đóng mang đi
Dở dang kẻ nói người chê
Kẻ thương người ghét ê chề mặt ai
Em bỗng thành vợ người, nghĩa nặng
170. Rau của người bùi đắng, nghĩa dày
Sáo, kèn người đã về đây
Nón treo giữa vách, chặt cây rào vườn
Người đã thành rể con nuôi bố
Trông ruộng vườn, đuổi hổ, chăn trâu
175. Tinh mơ dậy sớm mài dao
Chiều về chài lưới, mệt nào dám kêu
Em đã lo mà lo không đủ
Tính chi ly lẫn lú tính sai
Lòng yêu, sống tựa chết rồi
180. Thà ăn lá ngón lìa đời cho xong
Như vần đá, đá lăn đổ sập
Dập ngón tay rút ruột mà đau
Máu không rơi, buốt tận đầu
Nhói trong tim, hỏi ai nào biết cho?
185. Trùm chăn kín xót xa thầm khóc
Cúi mặt gầm nước mắt chứa chan
Ngẩng lên lệ rỏ hai hàng
Chừng thừa nước mắt cả làng rửa rau
Thương mắt biếc như trầu xanh lá
190. Thương ngón tay thon thả lá hành
Nhớ lời nguyện ước đinh ninh
Khăng khăng son sắt mối tình còn đeo
Nhớ như gà con theo nhặt tấm
Như nắm xôi nóng bọc lá tươi
195. Những mong là “đó” (*) thả trôi
Là “đơm” (*) bạn quý, người hôi mất “lờ” (*)
Anh đã lo mà lo không đủ
Tính chi ly lẫn lú tính sai
Túm hai cái núm một “chài”
200. Đêm đêm quăng trượt ra ngoài bờ sông
Như một kẻ đôi lòng khó nghĩ
Suy một mình thêm bí không cùng
Đã không nên vợ nên chồng
Muốn ăn dưa, cố rào vườn chẳng nên
205. Nào ai ngỡ là em tình phụ
Như hoa tươi mãi rú rừng xa
Ước như tay vượn dài ra
Hoá là tay cóc khó qua bìa rừng
Ước có phép như rồng biến hoá
210. Biến em yêu thành vợ trong buồng
Lên trời đậu ngọn cây thơm
Bay tìm xem thử “mệnh” nàng ra sao
Mệnh nàng đâu ta cầu gần lại
Mệnh nàng xa mấy “xải” (*) cũng co
215. Buộc hai hồn một dây to
Gần trong gang tấc “mệnh” chờ liền đôi
Anh đã lo mà lo không đủ
Tính chi ly lẫn lú tính sai
Người ta trầu úa mối mai
220. Mẹ cha em lại mừng vui đón chào
Còn anh cả buồng cau sai quả
Trầu xanh tươi muôn lá… mang về
Vừa sang “dạm” đã đuổi, chê
- Ối dào, cái giống quả me ngoài rừng
225. Quả me nhà thơm lừng ngọt lạ
Gái nhà này phải giá bằng voi
Giá voi, đành lảng chịu thôi
Giá trâu, cố đấm ăn xôi hoạ là
Dù thu vét cả nhà chẳng đủ
230. Lấy “số” đua với “số” không cùng
“Phận” thì “phận” mỏng như không
Phải đâu rau núi, quả rừng hái tranh
Bạc không nặng khó giành em được
Tình có sâu thua cuộc… lìa nhau!
235. Tủi thân anh bỏ sang Lào
Cắm sào rời bến, lòng đau nuốt hờn
Nào đeo túi đi buôn bán sắt
Bán “lưỡi mai” quanh khắp quê người
Mường Tang, Tòng Puốn tới nơi (*)
240. Chân mây mờ tỏ, cửa trời ngó sang
Nén bạc: được cả đàn ngựa quý
Vạn trâu: chìa dao mẻ đổi liền
Nhờ phúc em, lãi muôn tiền
Xuất hành ngày tốt đã xem từ nhà
245. Ngày Nhâm Ngọ tiếng gà tao tác
Anh quay về chọn được ngày “Thân”
Vừa ra cửa đã vấp chân
Đi buôn tìm được ngày “Dần” lộc to
Ra cổng gặp cáo chờ lạy khấn
250. Bìm bịp mừng nhúng nhắng xun xoe
“Tực từ” (*) kêu lộng ngoài khe
Thấy chim chót bóp bay về sánh đôi
Trời mở cửa thử coi ngựa quý
Bốn vạn trâu… lãi đẻ ngàn lần
255. Ngựa trâu đi bước rầm rầm
Bồn chồn lại rỏ lệ thầm nhớ em
Nghe hổ báo rừng bên gầm thét
Nghe chim kêu tha thiết đường mưa
Nhớ quê đồng đã vào mùa
260. Mạ ai gieo, để ai bừa ruộng em?
Nỗi nhớ ai ngày đêm gọt tỉa
Vào giữa rừng hú vía em thương
Ở nhà em đợi bên thang
Ngồi nơi đầu cối võ vàng ngóng trông
265. Anh cứ tưởng vườn gừng hoá nghệ
Bạn tình xưa ve vé bên chồng
Nhưng còn đây trái tim hồng
Dây tơ vương vấn theo từng bước anh
Người đi xa quẩn quanh vía bám
(*) Xá: Dân tộc thiểu số gồm người Khơ Mú, Kháng, Xinh Mun, cách gọi miệt thị.
(*) Ý đoạn này là mưu kế “hoãn binh” của cô gái, cứ tạm bằng lòng để cho “người ấy” (không phải người yêu) đến ở rể một thời gian thử thách theo phong tục từ ba tháng đến ba năm, có đạt yêu cầu mới cho làm lễ chung chăn, chính thức thành rể. Nếu không đạt thì sẽ bị đuổi về…
(*) Các dụng cụ để đơm bắt cá.
(*) Xải tay, cách đo dân giã.