Khi tôi dừng xe, anh chủ nhà ra ngõ chào tôi và nhìn tôi có vẻ thảng thốt trong một thoáng chốc rồi quay lưng đi về phía đường luồn sát hông nhà, bảo tôi đi theo ra chuồng heo. Như đã thống nhất thời gian, giá cả giữa vợ anh và vợ tôi lúc sáng, tôi xách rọ bước vào chuồng. Một tay tôi đưa rọ vào chận trước đầu, một tay cầm đuôi đẩy nhẹ thì con heo đã vào rọ gọn gàng. Anh chủ nhà phụ tôi khiêng con heo ra trước sân, nơi có cái cân treo và một khúc tre dài, thẳng để sẵn. Khi cân, dù cái đòn cân còn đang chổng lên, anh không kéo trái cân ra nữa, mà anh lại nói với vợ anh đang đứng một bên: 55 ký. Thực sự là tôi bị bất ngờ, bởi cái móc trái cân nằm ở vạch 58 ký. Đây là lần đầu tiên tôi gặp phải trong nghề bắt heo. Tôi không tin vào tai của mình. Tôi nhìn vào mặt anh như để tìm câu trả lời. Như để tránh ánh mắt thắc mắc của tôi, bởi anh tin chắc như vậy, anh thản nhiên bước vào nhà, còn chuyện tiền nong thì vợ tôi tính với vợ anh.

Tối về, tôi mới nhớ ra anh là học viên lớp 7 bổ túc văn hóa ban đêm ở trung tâm thị xã, còn tôi là giáo viên môn ngữ văn của lớp ấy gần 15 năm về trước. Có lần, trong một tiết học ngữ pháp, tôi gọi anh lên bảng, bảo anh viết một câu có thành phần trạng ngữ chỉ nguyên nhân. Anh lên bảng, sau một thoáng suy nghĩ, anh nhìn tôi rồi quay sang, viết: “Vì muốn có thêm tiền, nên thầy đi dạy thêm bổ túc văn hóa ban đêm”. Và, anh lên mô hình câu chính xác từ thành phần trạng ngữ đến cụm chủ - vị. Tôi thật sự bất ngờ vì câu ví dụ này của anh. Lúc đó tôi lúng túng và chỉ biết mời anh về chỗ với nụ cười gượng gạo. Anh đã xúc phạm tôi. Tôi không còn nhớ là mình dạy cái lớp bổ túc văn hóa ban đêm này được bao lâu, nhưng qua bữa đó, tôi báo cáo với người phụ trách là tôi không thể tiếp tục được nữa với lý do vì nhà tôi cách chỗ dạy gần 10 cây số mà đường đi lại về đêm trong thời điểm đang mùa mưa nên khá là vất vả. Tôi không muốn phân bua cùng anh học viên đó về nội dung của câu ví dụ từ cách nhìn của anh. Bởi làm sao anh hiểu tôi thích cái nghề dạy học như thế nào? Anh đã chạm vào nỗi đau của tôi. Hồi còn học vỡ lòng, tôi học giỏi nhất lớp, nên thầy giáo tin tưởng giao cho tôi sửa, chấm bài cho cả lớp, khi thầy mắc tiếp khách hay bận một công việc nào đấy. Mới chỉ năm, sáu tuổi mà đã làm công việc của một ông thầy, thật thích. Lũ bạn cùng lớp biết thế nên thường hay đem trái cây của vườn nhà “hối lộ” tôi. Đứa nào không có thì tôi ngang ngay sổ thẳng. Đứa nào đưa cái khế thì tôi sửa lại một phần chỗ sai và cho 7 điểm, còn ổi thì 8 điểm, mà xoài tượng thật ngon thì 9 điểm, 10 điểm…Đặc biệt là không đứa nào dám hó hé với thầy, bởi sợ tôi thù vặt thì ngồi mãi cái lớp vỡ lòng. Cái cảm giác vui sướng được làm thầy của tôi bắt đầu từ đó. Nghe những người lớn tuổi trong làng thường nói với nhau, “mồng một tết cha, mồng ba tết thầy”, tôi lại càng khoái trong bụng, cứ nghĩ mai này mình sẽ làm thầy thì oai biết chừng nào. Lên lớp ba, tuy vẫn học ở trường làng, nhưng tôi may mắn gặp một người thầy có kiến thức rất rộng, dù chỉ là một giáo viên tiểu học. Hình ảnh của thầy thật đạo mạo và sang trọng, chân đi giày xăng – đan, áo sơ mi trắng bỏ trong quần tây được ủi thẳng tắp, túi áo có hai cây bút, một cây nguyên tử màu đỏ dùng để sửa bài, chấm điểm, một cây pilot màu xanh dùng để soạn bài, ra bài tập. Và, tôi mê cái nghề dạy học bắt đầu từ đó. Nhưng người ta thường nói, mơ ước là một chuyện, thực tế lại là một chuyện khác. Sau ngày giải phóng, tôi được điều về công tác tại phòng thống kê của thị xã, ngày 8 tiếng bù đầu với những báo cáo, con số, dự báo, và ước mơ làm thầy càng ngày càng lùi xa. Năm này tháng nọ trôi qua. Đến những năm đầu của thập niên 80, do biết tôi thích nghề dạy học, anh bạn rủ tôi đăng ký dạy bổ túc ban đêm, vừa thỏa mãn sự ham thích, vừa có tiền phụ thêm vào cuộc sống sinh hoạt của gia đình…

Đúng là trái đất tròn! Ngày ấy tôi gặp anh trên cương vị thầy trò, tôi kiểm tra bài, cho anh điểm 9; ngày nay, sau gần 15 năm, anh là người bán heo, anh tặng tôi, người mua heo 3 ký heo hơi. Nếu không có cái ngày tôi rời khỏi cơ quan nhà nước vì nằm trong danh sách giảm biên thì có lẽ tôi và anh không gặp nhau trong cảnh kẻ bán người mua chẳng dễ chịu tí nào này. Dù sao tôi cũng cảm ơn anh vì đã nghĩ một chút nghĩa ngày xưa tôi từng  đứng trên bục giảng truyền đạt những kiến thức cơ bản góp một phần nhỏ để anh có thể viết được một câu tròn trịa, ít lỗi chính tả trong báo cáo công tác của cơ quan gửi lên cấp trên. Ngày ấy hay bây giờ cũng thế, tôi không hề trách anh, bởi thực tế có rất nhiều thầy cô giáo phải làm thêm nhiều việc để sống vì đồng lương quá ít ỏi, không thể kham nổi, đến nỗi họ phải bán thuốc lá cho học sinh khi đến nhà mình học thêm, và bí quá, họ nhảy tàu Bắc – Nam để mua bán hàng lậu, khi được nhiều, khi trắng tay. Anh bạn tôi dạy phải môn sử địa, không buôn lậu, không bán thuốc lá cho học sinh, cũng chẳng ai đến học thêm để mà dạy kèm, nên chuyển sang bốc vác đường bột ở chợ để chia sẻ với vợ con, lo toan cuộc sống gia đình trong thời buổi khó khăn. Riêng tôi thì nghề dạy học là nghề tôi yêu thích nhất từ hồi còn bé nên tôi đến với cái lớp bổ túc văn hóa ban đêm ấy như là một sự hiếu kỳ pha lẫn một chút thích thú muốn khám phá cái công việc mà từ nhỏ tôi yêu thích, chứ  không phải vì muốn kiếm thêm tiền, bởi tôi đang là cộng tác viên thường xuyên, có uy tín với đài tỉnh, nhuận bút hàng tháng tôi nhận còn khá hơn nhiều. Nếu ngày ấy anh hiểu được tôi, chắc anh không đưa ra câu ví dụ làm tổn thương tôi, và vô tình anh đã đẩy tôi ra khỏi cái lớp bổ túc văn hóa ban đêm ấy…

Sáng hôm sau, sau khi chở thịt ra chợ, tôi xuống nhà anh vừa là thăm vừa là để cùng nhau chia sẻ, giải bày chuyện của hôm qua và chuyện của gần 15 năm về trước. Vừa thấy tôi, anh ra mở cửa:

-  Như vậy là thầy nhớ tôi rồi, phải không? – Anh vừa cười vừa bắt tay tôi, dắt vào nhà.

-  Chuyện đã qua lâu rồi. Bây giờ hai đứa gọi anh qua anh lại là được.– Tôi nhìn anh nói một cách chân tình.

Anh lại tủ lạnh lấy một chùm nem Chợ Huyện và vào phòng trong lấy một chai rượu đặt lên bàn sau khi đã lau sạch bụi bám một cách kỹ càng.

 - Rượu Bàu Đá, lão tửu đó! Thầy…ờ mà… anh là khách đặc biệt nên hôm nay tôi mới đem ra, tôi chôn dưới đất cũng cả năm rồi.

Tôi chỉ nhìn anh cười, chưa kịp nói gì thì anh đã  tiếp:

-  Tôi nhớ một hôm anh giảng về Nguyễn Khuyến, anh say sưa phân tích hai câu: Rượu ngon không có bạn hiền / Không mua không phải không tiền không mua.- Anh vừa nói vừa rót rượu vào hai ly nhỏ, sóng sánh, trong vắt, vun hạt cườm, thơm lựng.

-  Bữa nay anh phải uống say với tôi một bữa nhé! Không mấy thuở đâu!

-  Chắc cũng trên năm mươi độ, phải không anh?

-  Chắc vậy. Uống ly rượu này tôi xin tạ tội cùng anh vì ngày ấy tôi đã làm anh bị tổn thương.

-   Thôi bỏ đi, chuyện đã qua lâu rồi. Hơn nữa do anh bức xúc thực trạng giáo dục lúc đó mà!

Rồi tôi kể cho anh nghe, hồi tôi còn bé, ông ngoại tôi cứ nửa tháng hay 20 ngày là lên thăm nhà tôi. Ông rất thương tôi, có lẽ do tôi là cháu ngoại trai duy nhất, bởi các dì của tôi lúc đó đều sinh con gái. Ông hay giúp tôi làm thủ công như: cày, bừa, cuốc, đũa, rổ…Tối tôi ngủ với ông và ông hay đọc cho tôi nghe các câu ca dao, tục ngữ, rồi giải thích cặn kẽ cho tới khi nào tôi hiểu, hoặc là buồn ngủ thì ông mới thôi. Có lần ông hỏi tôi, sau này lớn lên cháu thích làm nghề gì, tôi nói ngay là tôi rất muốn làm thầy giáo. Nghe tôi nói vậy, ông rất vui và bảo rằng, đó là những kỹ sư tâm hồn, mà để thực hiện được chức năng đó, không phải ai cũng làm được. Phải học thật giỏi và phải đọc sách thật nhiều, tất nhiên là phải có năng khiếu và đam mê nữa. Nghe lời ông, tôi cố gắng học và giảm đi một ít thời gian đánh trổng, thả diều cùng lũ bạn để có thời gian đọc sách nhiều hơn. Cũng may là thời ấy trong xóm có một nhà gần như có đầy đủ các loại sách truyện Tàu, thấy tôi mê đọc sách, nên cho mượn, chỉ có điều là phải giữ cẩn thận. Biết tôi vậy nên mỗi lần có công việc đi Quy Nhơn hay đi Sài Gòn, ba tôi đều mua cho tôi rất nhiều sách. Sau này lớn lên, tôi tiếp tục xây dựng một tủ sách khá đầy đủ, nhất là hai lĩnh vực văn học và lịch sử. Đặc biệt là tôi chuẩn bị khá đầy đủ về những bài hát thiếu nhi và phương pháp, nội dung sinh hoạt tập thể. Ngoài ra, tôi còn tập thắt châu chấu bằng lá dừa, làm lồng đèn ông sao để sau này hướng dẫn học trò tham gia sinh hoạt cộng đồng…Nhưng oái ăm thay, nghề thống kê lại chọn tôi. Bây giờ tôi không lý giải được vì sao nên cứ nói là do số phận. Vì vậy, cái lớp bổ túc văn hóa ban đêm ấy là niềm an ủi còn lại của tôi. Khi nghe tôi kể đến đây, dường như không thể nào chịu đựng được nữa, anh chồm người  ôm lấy tôi, nói trong nước mắt:

- Thầy ơi, sao tôi lại dốt thế? Đúng là tôi ngu như heo, thầy ơi! Tội tôi lớn quá, thầy ơi!

-  Anh say rồi! – Tôi vừa nói vừa dìu anh lại cái phản gõ kề bên để anh nằm nghỉ. Khi đâu vào đấy, anh kéo tôi ngồi một bên:

-  Sao anh lại chọn cái nghề bắt heo? Tôi nói điều này có thể là anh không vui, nhưng nhờ có “thuốc gan”, nên nghĩ sao tôi nói vậy. Cái anh “Bảy Đáp” là cái anh vai u thịt bắp, còn anh thì khác, thế sao anh lại chọn cái nghề này để mưu sinh. – Tôi cười và nói:

-  Nghề nó chọn mình mà anh. Hồi nãy thì anh say, bây giờ thì anh sai rồi! Nghề nào cũng có cái khó riêng của nó. Không có học thì không làm tốt được. Theo tôi được biết thì xưa nay chỉ có một người không biết chữ mà làm nên nghiệp lớn, đó là Trần Thủ Độ. Ông đã dựng nên Vương nghiệp nhà Trần - 3 lần chống quân Nguyên với những chiến công hiển hách trong lịch sử chống giặc ngoại xâm của dân tộc.

-  Đ ã  n h ậ u…mà anh nói…giống như giảng bài vậy. – Anh lè nhè, mắt thì nhắm riết

Rồi tôi nói thì nói mà anh thì ngáy khò khò tự lúc nào, nhanh thật. Tôi bước xuống khỏi phản gõ, lững thững bước ra sân trước. Tôi hiểu sự suy nghĩ của anh, và đâu phải chỉ riêng anh. Cái anh xách cái rọ đi mua heo thì có mấy ai tôn trọng. Lớn hay nhỏ gì đi nữa thì người ta cũng gọi là thằng mua heo, ăn nói không thiệt, gian xảo trong coi cân, tính ký, trả tiền…Ngày xưa tôi cũng nghĩ vậy nên khi vợ tôi đặt vấn đề làm nghề mua heo, ban đầu thì tôi phản đối, nhưng “cơm áo không đùa với khách thơ” mà, sau rồi cũng phải chấp nhận, bởi hai đứa con đang sức ăn sức lớn, tiền học phí, tiền xây dựng trường, tiền học thêm ở lớp, ở nhà thầy, cô bộ môn, vân vân và vân vân…Hơn nữa, tôi nghĩ điều quan trọng là chuyện đúng sai, gian xảo hay không đều do bản thân của mỗi người tự quyết định lấy chứ đâu phải do cái nghề, mà làm gì có nghề nào là sang, nghề nào là hèn. Thế là tôi chọn nghề mua heo, mổ  lấy thịt cho vợ tôi bán. Đúng là có vô cuộc thì mới hiểu. Cái nghề đi mua heo cũng lắm chuyện buồn vui. Người bán heo luôn cho ăn no để bán, chứ không đời nào để heo đói cả. Nếu đến chuồng để ngã giá khi heo quá đói thì dù có trả đến rách miệng người ta cũng không bán. Nhất là khi đến gần ngày tết hoặc ngày lễ, mua heo no, heo lưng lửng về mổ để bán là điều không thể tránh khỏi. Bởi mình không mua thì người khác cũng mua. Dân mua heo chuyên nghiệp thường mua bộ chứ không mua cân. Mà quần qua quần lại, họ cũng mua được, vẫn có lời. Tôi vào nghề cũng được ba, bốn năm, nhưng cái khoản ấy thì đành chịu. Có một lần, tôi cũng tập tò mua bộ một cặp heo, về cân lại mới biết bị hố, mất đến 10 ký, lỗ nặng, tối về vợ tôi chỉ biết khóc. Một anh mua heo biết chuyện nên mới kể cho tôi nghe câu chuyện thế này: Hôm đó, anh gặp một con heo rất đẹp, chủ nhà là một phụ nữ khoảng trên 60 tuổi. Bà sợ mấy thằng mua heo vặn cân bẻ móc léo lận nên chỉ bán bộ mà không bán cân. Vì cái chuồng sâu nên bà nghĩ con heo nhỏ chỉ độ 65 ký là cao nhất, nhưng dưới cặp mắt nghề nghiệp của anh thì con heo phải đến 75 ký. Lúc ấy giá thị trường một ký heo hơi là chín ngàn. Qua năm bảy lần định ký của con heo, anh gút lại, 70 ký. Anh nhân luôn: bảy lần chín là năm mươi ba, tức năm trăm ba chục ngàn đồng. Anh trả tiền và xúc heo vào rọ. Thế là kẻ bán người mua đều vui vẻ. Và, hôm sau, người phụ nữ bán heo ngày trước chận đường anh và bảo rằng:

-  Hôm qua anh nhân sai rồi. Con gái tôi bảo, chín lần bảy là sáu mươi ba, tức sáu trăm ba chục ngàn, chớ không phải năm trăm ba.

-  Con chị có học, nó khác. Còn tôi nhân chia đâu đã rành. Hơn nữa, tôi mua bộ, chị đồng ý bán, chứ có tính cân tính ký gì đâu mà nói chuyện nhân đúng nhân sai.

Khi kể xong câu chuyện, anh nhìn tôi và nói như đinh đóng cột:

-  Tôi ở gần anh nên tôi biết, anh không thể tồn tại với cái nghề này đâu. Đã cầm cái rọ đi bắt heo thì phải mua heo chết, heo bệnh với giá rẻ như cho, mới có lời nhiều. Nhưng anh lại áy náy lương tâm vì sợ ảnh hưởng sức khỏe người tiêu dùng. Thế anh coi, người chăn nuôi vẫn bán được hết đấy. Và, ngoài chợ đến chiều tối có còn miếng thịt heo nào đâu…Ngay cả gặp con heo đẹp, anh không có thế để bắt, làm gãy một hay hai chân, thậm chí là bốn chân của nó, thì chỉ có đường lỗ vốn, chứ không có đường huề. Thôi, anh hãy kiếm chuyện khác mà làm. Tôi không hiểu sao anh lại chọn cái nghề này?

Hai người, một bán heo, một mua heo, cũng đều có một câu hỏi dành cho tôi. Cái anh bán heo vì sĩ diện cho tôi, bởi dù sao tôi cũng là người đã từng làm thầy. Còn anh bạn đồng nghiệp thì cho rằng tôi sẽ thất bại bởi tâm thế của tôi không say mê với cái nghề xách rọ đi mua heo. Riêng tôi, nghề mua heo cũng bình thường như bao nghề khác. Bởi ngay từ còn học lớp 8, tôi chịu ảnh hưởng sâu sắc sự nhận thức “làm quan không lấy làm vinh, làm lính không lấy làm nhục” của Nguyễn Công Trứ. Vấn đề là đừng làm điều gì trái với đạo lý ở đời là được. Nếu làm thầy mà cứ tìm cách trù dập, moi tiền của học trò, cứ chạy sô như ca sĩ thì có đáng được tôn trọng không?

Vợ tôi thường hay hỏi, liệu tôi có kham nổi cái nghề này. Tôi bảo, việc gì cũng phải có thời gian, rồi sẽ quen thôi. Vợ tôi cười, rằng tôi có thể quen với sự nặng nhọc, nhưng không thể quen với mặt trái có tính đặc thù của nghề này. Bởi bao năm chung sống với nhau, vợ tôi hiểu tôi sống ở đời có những nét giống như sống với những nhân vật điển hình tốt đẹp trong phim ảnh, trong tiểu thuyết vậy. Vợ tôi còn bảo, có khối người mới đó chỉ lớp 5, lớp 6, thậm chí viết một câu, giải phương trình một ẩn cũng chưa nên mà nay đã có bằng tốt nghiệp phổ thông, bằng đại học, đâu cần có thời gian…Tôi im lặng. Vợ tôi còn tiếp đòn, mấy người ra nghề sau tôi nhưng tay nghề của họ, nay có thể nói là bậc thầy trong làng mua heo. Họ cất nhà tầng, xe máy loại xịn, nội thất không thiếu gì…Còn vợ chồng mình thì sao? Vẫn ở nhà của thiên hạ, hết chỗ này đến chỗ khác, không một tấc đất cắm dùi…

Khi nghe những lời như vậy, tôi nhìn vợ tôi, mắt tôi như căng cứng, cay rát như muối ớt xát vào…Tôi bước ra đường, đi như người say rượu. Trước mắt tôi như một khoảng không vô định. Tôi chua xót với chính mình. Tôi cũng đã đọc sách hướng dẫn về cách nhìn, cách đo chiều dài vòng bụng, chân dài ngắn… của con heo để xác định trọng lượng. Anh em mua heo còn mách nước, con heo nằm ở chuồng cao, khi nhìn cứ tưởng  là nhiều ký nhưng thực ra không như vậy, người mua bộ dễ bị đánh lừa. “Thức đêm mới biết đêm dài”, đó chỉ là lý thuyết. Phải có cái nhìn mẫn cảm sau nhiều năm tích lũy kinh nghiệm về mua bộ thì phần sai lệch sẽ rất nhỏ. Ngoài ra, việc nhìn con heo nạt hay mỡ cũng vậy, phải tìm hiểu kỹ càng nhà đó thường cho heo ăn thức ăn gì, giống heo được mua về từ đâu, nước da thế nào, cái lông ra sao, nếu không thì nhìn con heo mỡ mà cứ cho rằng nạt thì chỉ có đường chết…Nếu sai sót là lần đầu tiên thì vợ con cũng chỉ buồn mà không nói gì, nhưng lần 2 lần 3 thì chì chiết, nói những lời khó nghe, thậm chí xúc phạm nặng nề: “ Ông học lớp này lớp kia làm chi mà tính không ra cân ra ký, hơn nữa ông đâu có mù mà nhìn con heo mỡ thành nạt vậy.” Thật là đau xót khi nghĩ lại mới ngày nào đó, cái hồi mới yêu nhau còn anh anh em em, còn tặng hoa ngày sinh nhật, tặng một nụ hôn dịu ngọt, nồng nàn ngày 8/3…Thế mà bây giờ mọi cái đã thay đổi. Bi kịch. Nhưng vẫn phải sống với nhau. Một sự thật tàn nhẫn. Và tôi cứ ngẫm nghĩ mãi câu nói của Tô Đông Pha: “Bình sinh ngũ thiên quyển / Nhất tự bất cứu cơ".

- Nhìn anh từ nãy giờ, tôi biết anh đang hoài niệm, nhưng anh ơi, mọi cái đã qua rồi. Như sáng nay anh xuống, giờ thì đã trưa. – Một vòng tay nhẹ nhàng ôm lấy vai tôi. Thì ra, anh chủ nhà đã tỉnh rượu và đang đứng bên cạnh tôi - Anh biết không, tôi thoát ly năm 17 tuổi. Chiến tranh kết thúc, tôi là thương binh hạng 2/4. Gần 10 năm sau, tôi được phân công làm giám đốc công ty xây dựng, một công việc vượt quá khả năng của tôi cả về chuyên môn lẫn văn hóa. Tôi phải học bổ túc văn hóa từ lớp 3, cố gắng đến hết lớp 9. Tôi dừng lại ở đó vì vết thương cũ tái phát hành hạ, cứ vài ngày lại phải nằm viện để điều trị. Và, điều quan trọng là tôi không kham nổi cái việc được phân công. Trong đơn vị, cứ bàn tán nói vào nói ra, bảo tôi là dân thoát ly, lại là thương binh, có thành tích trong kháng chiến, nên mới được làm giám đốc, chứ thực ra…Dù biết họ nói không sai, nhưng tôi thấy mình bị xúc phạm. Và thế là tôi xin nghỉ, hưởng chế độ mất sức, về nhà nuôi heo, làm ruộng, như ngày xưa ba má tôi vẫn làm, sống thanh nhàn cùng bà con lối xóm.

-  Phải chi anh còn làm, chắc sẽ khá hơn nhiều!

Anh cười hiền.

- Và, bây giờ tôi muốn hỏi anh, nếu có kiếp sau thì anh thích làm thầy giáo hay thích đi mua heo?

-  Nếu được, tôi cũng chỉ thích xin như Nguyễn Công Trứ đã từng xin: 

-  Kiếp sau xin chớ làm người        

Làm cây thông đứng giữa trời mà reo!./.