Phiên chợ Cây Da trùng ngày chủ nhật, tôi đi sớm, nơi để bàn sửa khóa là hè nhà cô học trò cũ, tôi chủ nhiệm năm lớp 10 và 11.

Những năm tháng khó khăn, mỗi người phải tự cứu mình, vợ chồng tôi là giáo viên, ở tập thể trường, nuôi heo bằng sự tận dụng các thực phẩm thừa, trường xin được đám đất thổ phía sau trồng rau, gia đình tôi cũng được phân mấy mươi mét vuông, trồng rau muống và rau lang, việc nuôi heo có phần đỡ hơn,

Thường những ngày chủ nhật, không lao động, hay các buổi rảnh, tôi và anh Đức cũng giáo viên của trường, rủ vài người bạn, làm xị rượu với dĩa dưa chua, nói với nhau đủ chuyện, trên trời, dưới đất, thời sự đông tây, lúc đó ít có nhà có TV, tôi nhớ trong xóm có cái TV trắng đen, thường mỗi đêm khu tập thể rủ nhau đến xem, đứng ngoài cửa sổ nhìn vào, nhất là những khi có phim hay, chủ nhà hào phóng mở cửa lớn, người ngồi, đứng lớp trong lớp ngoài.

Để có củi chụm, tháng hai lần rủ nhau vào Long Mỹ chặt củi, nhiều lần ngang qua Phú Tài, ghé vào nhà các bạn dạy trong đó cùng nhau lai rai tới chiều, sau đó mỗi anh cho một ít củi, hai đứa chia nhau chở về. Chộc sống bấy giờ là những góp nhặt, như sự góp nhặt của những lúc ngồi sửa khóa!

- Chú ơi làm dùm tôi hai chìa,

-Tí nữa ra lấy

- Chú ơi, sửa cho tôi ổ khóa này, và làm cho hai chìa,

- Ồ, đây là ổ khóa Mỹ, sét quá

- Hôm qua mua của mấy đứa đào sắt vụn

- Sáng mốt đến lấy

- Chú ơi cho tôi lấy ổ khóa khi nãy

- Ba đồng

- Thấy chú quen quen

- Tạng tôi giống nhiều người

- Ôi, Thầy Hoàng! Em là Vân, học lớp 11A₂ Thầy hướng dẫn.

Tôi ngẩng đầu lên, nhìn, cô gái khoảng 23, khá xinh, hơi nhớ nhớ

- Cô học ở . . .

- Em học ở Đào Duy Từ, năm 74, Thầy làm giáo sư hướng dẫn

- À, Vân. Em phụ trách văn nghệ lớp?

- Thầy còn dạy không?

- Thầy dạy ở trường Phước Vân, nay chủ nhật đi sửa khóa, làm thêm để cải thiện đấy mà!

- Bây giờ cô làm gì?

- Em cũng đi dạy, em dạy cấp I

Cô gái đưa tờ 5 đồng, tôi lục hộc tìm tiền thối lại, khi ngẩng lên thì cô đã đi rồi!

Mặt trời lên chợ càng lúc càng đông, không còn người đưa sửa khóa, chỉ có người đến nhận khóa sửa, Một bà khoảng 45 nhờ tôi đến nhà mở dùm khóa tủ, nghe nói chùm chìa khóa để ở đâu, khi rối việc quên mất.

Tôi bỏ một số dụng cụ cần thiết vào túi, rồi đạp xe đi theo về hướng Vân Canh, khoảng 1 cây số, rẽ lên Phước An khoảng 200 mét thì đến nhà, căn nhà ngói cũ, trong khu vườn rộng, bao quanh là hàng rào chè, một con chó xô ra sủa inh ỏi, tôi dựng xe vào hàng rào, tháo lấy túi xách theo người đàn bà, qua sân, vào phòng khách, nhà đang có giỗ hay tiệc, hai bàn chữ U kê sát nhau, ly, chén đũa để sẵn, một ông lớn tuổi từ phòng trên xuống,

- Con đã dẫn chú thợ sửa khóa về đây, Ba

Ông cụ khoảng trên 70, dáng gầy, nhanh nhẹn, mặc bộ pi-ja-ma xanh nhạt, để râu. Tôi theo ông cụ lên phòng trên, phòng thờ, hơi tối, ông chỉ cánh cửa tủ nói:

- Tôi để thẩu rượu ngâm trong này, sáng nay rối không tìm được chìa khóa, nhờ chú mở dùm.

Tôi nhìn ổ khóa loại viro rất dễ mở, lấy que tăm, tôi dò tìm bi, một lúc mở được, ông cụ khen tôi giỏi quá, đến mở cửa bưng ra cái thẩu thủy tinh lớn, loại này có người gọi là keo, lễ mễ để lên bàn, vừa lấy khăn lau, sang ra chai vừa nói

- Chú biết không! Thẩu rượu này được ngâm lâu lắm, tôi ngửi mùi rượu thơm quá, quay sang tôi, ông cụ hỏi:

- Mà chú có biết uống rượu không?

- Dạ có biết chút ít. Ông cụ cười, nói đàn ông cũng nên biết uống rượu, nhưng biết chút ít thôi!

Bên ngoài có nhiều người đến, tôi nhìn xuống phòng khách, nhiều người đã vào, một cậu lễ mễ bưng vào mấy két bia, sang quá, bây giờ mà có bia uống, chắc gia đình có tiền, ông cụ hỏi vọng xuống đã đủ chưa cháu, tôi nghe, thưa ông đã đến đủ rồi.

Ông cụ hỏi tôi bao nhiêu, tôi nói 5 đồng, vừa lúc cậu trai đi lên, tôi nghe có tiếng thưa thầy, tôi nhìn lên, à chú Thưởng, cậu học sinh tôi chủ nhiệm 3 năm, giỏi hóa, ông cụ ngạc nhiên, nhìn tôi dò xét, Thưởng quay sang ông cụ nói, ông ơi đây là Thầy Hoàng, chủ nhiệm con 3 năm và dạy hóa, mà con thường nói với ông đấy, rồi quay sang tôi, Thưởng giới thiệu, đây là ông nội của em. Không rõ Thưởng đã nói gì với ông nội của em, nhưng khi nghe giới thiệu, thì tôi đọc được thái độ trọng thị của ông đối với tôi! Ông nhất quyết giữ tôi ở lại, và nói có ngày hôm nay là nhờ tôi, tôi chưa biết chuyện gì đây

Quanh 2 bàn chữ U ghép, các ghế dựa được xếp khít nhau, đầu bàn có 2 ghế, ông cụ vừa khẩn khoản vừa ép tôi ngồi vào ghế bên phải, tôi cũng khẩn khoản từ chối, vì mặc tuềnh toàng, tôi cũng lơ mơ hiểu sự việc, tôi được ông cụ quí là do vừa thầy dạy hóa, vừa chủ nhiệm những 3 năm! Phía bên kia có một người khách lớn tuổi, thấy được cả nhóm tôn trọng, hẳn là người có chức vụ cao. Sau khi ổn định, ông cụ rót  rượu vào 3 ly một trước mặt tôi, một của người ngồi đối diện, và trước mặt ông, các ly khác được Thưởng rót . Ông trân trọng giới thiệu với đoàn khách tôi là thầy chủ nhiệm 3 năm ở cấp III và là thầy dạy hóa của cháu Thưởng, sự thành công của Thưởng phần nhiều nhờ công ơn của thầy, sau đó ông giới thiệu người ngồi trước mặt tôi là giám đốc bệnh viện mà Thưởng vừa được nhận vào, Thưởng tiếp tục giới thiệu các cô, chú, anh, chị còn lại, ông cụ nói

- Người xưa nói: Quân, sư, phụ. Ngày nay không còn vua, thì sư là trên cả. Mời thầy ngồi ở đây.

Ông chỉ chiếc ghế đầu dãy bàn. Tôi đứng dậy xin thưa với ông cụ và các khách

- Cháu xin phép được nói điều cháu nghĩ, ở đây thâm tình như một nhà, giáo dục và y tế là bạn khổ với nhau, tôi nói chân thành, có gì chưa đúng cứ nói. Tôi nghĩ giờ không còn vua, nhưng quân ở đây tôi nghĩ là chính quyền, vậy tôi xin đưa ra thứ tự như thế này: phụ, sư, quân. Vì theo tôi nghĩ không có phụ thì không có con người, mà không có con người thì không có gì cả, vậy phụ là trên hết, sau đó là sư, nhờ có sư chỉ, dạy con người cụ thể đó mới có tri thức, kỷ năng làm việc, sư bao gồm cả dạy nhữ, dạy nghề, biết phân biệt đúng sai, tốt xấu, sau cùng là quân tức chính quyền sử dụng con người cụ thể đó đã có tri thức, kỷ năng phục vụ con người và xã hội, như vậy theo tôi phụ là quan trọng nhất, mời má em Thưởng lên, mời bác ngồi vào chiếc ghế này, tôi chỉ chiếc ghế đầu bàn, bác lại là lớn tuổi nhất, ghế đầu dãy bên phải tôi xin mời bác sĩ giám đốc bệnh viện, và qua nhiều người nói tôi ngồi vào ghế đầu dãy bên trái. Ông cụ từ tốn nói

-Mời Thầy, mời bác sĩ giám đốc và các cháu ly rượu mừng cho cháu tôi. Mọi người nâng ly, tôi nhìn ly rượu loại ly chai nhỏ, trong suốt, có chân, vành viền màu vàng, loại ly thường thấy ở các nhà có nét xưa, màu rượu vàng lục nhạt, màu của da rắn lục, rượu có mùi thơm nhẹ, tôi đưa ly rượu lên môi, đưa lưỡi nếm chậm, vị cay, nồng lan tỏa khắp miệng, mùi thơm nhẹ len vào mũi, rượu ngon. Ông cụ mời mọi người dùng tiệc rồi chậm rãi, rõ ràng kể về loại rượu này, quê tôi ở Bàu Đá, nhà tôi dành hẳn 3 công ruộng cấy lúa thơm để nấu rượu dùng cả năm, nấu rượu ở quê tôi kỹ càng, từ việc chọn gạo, nấu cơm, nước nấu cơm và đổ vào cơm rượu để ủ lấy từ giếng bộng đất nung, hoặc đá ong, men, chỉ dùng men của quê mình, khi nấu rượu thì dùng nồi đồng, nắp bằng đất nung hay bằng đồng, ống dẫn bằng thân tre, rượu ra từng giọt, một mẻ nấu lâu lắm, nếu đun nhanh thì hơi nước theo qua, rượu lạt. Nhà tôi, khi sinh con trai, thì phải chuẩn bị rượu để ngâm, rượu là phải rượu Bàu Đá, loại ngon, ba con bìm bịp, ba con rắn lục, ba con cá ngựa, ba củ sâm. Tất cả ngâm vào cái keo, với 5 lít rượu, đem chôn hoặc cất kỹ vào tủ, đến khi nào thằng bé ra trường có việc làm thì lấy ra đãi, nếu không thì lúc nó cưới vợ đem ra đãi, chúng tôi gọi là rượu nên người, sau thấy tên gọi dài nên nói gọn lại là rượu người, đó là loại rượu chúng ta đang uống đây, 25 năm rồi đấy. Có nhiều tiếng thì thầm, Một chú nói

- Thưa ông sao cháu thấy ông ngâm mỗi thứ là 3

- À, Phải đủ động vật, thực vật, trên cạn dưới nước nữa. Con số 3 chỉ trời đất và người, lại nữa là số lẻ số dương, với người Tây, số 3 là số nhiều hơn số nhiều một bậc. Có chú nghe ông cụ giải thích thấy thích quá, tiếc khi nãy uống vội chưa thấy cái hay, cái ngon của rượu, xin thêm ly nữa, tôi thấy ông cụ vừa cười vừa nói

- Uống rượu nên uống 1 hoặc 3 ly không nên uống 2 ly.

- Chắc ông muốn nói số lẻ là số dương hả ông, vậy mình làm luôn 5, 7 ly.

- Thưa ông, cháu thấy trong cửa hàng có rượu tắc kè, là lấy con tắc kè ngâm rượu, rượu ngũ gia bì, lấy cây ngũ gia bì ngâm rượu, ở đây ông gọi là rượu người cháu thấy gọn, mà nghe nó ghê ghê. Cả bàn cười. Ông cụ xin phép đi nghỉ. Chắc để cho bàn tiệc tự nhiên hơn, tôi cũng xin về vì hơi trưa.

Dựng xe, sắp lại đồ nghề vào bàn sửa khóa, bưng vào cất trong hè. Thấy má em Thưởng đến, không biết có việc gì đây. Chị đến gần lấy trong túi áo ra bì thư, đưa hai tay nói

- Dạ, Ba tôi xin gởi, Thầy.

- À, tiền sửa khóa. Chắc cụ nhà nghiêm lắm,

- Dạ không, ba tôi sống nếp người xưa.

Trời đã trưa, tôi nhìn bầu trời, thấy trong xanh và mát./.