Hồi còn bên nhà, lúc bắt đầu khởi nghiệp (chướng) viết lách  lai rai vào khoảng thập niên 63/64 -giai đoạn hiển lộng của những cây bút miền trung trên các diễn đàn Văn, Văn Học v.v . - tôi chưa thấy tên tuổi Nguyễn Mộng Giác hiện diện trên các mặt báo.  Đùng một cái, anh xuất quân ồ ạt như thác lũ, bắn những phát trọng pháo đầu tiên vào trường văn chương chữ nghĩa. Thật thế, Nguyễn Mộng Giác (NMG) xuất hiện trên văn đàn, khởi từ Bách Khoa, như một hiện tượng. Chẳng phải là nhờ bàn tay phù phép, lăng xê của một ai, anh đến với văn chương bằng tài năng đích thực của mình ( mặc dù NMG là một trong những đồng hương mật thiết với nhà văn uy tín, gốc Bình Định, Võ Phiến thời bấy giờ ). Những gì NMG viết ra đã gặt được lòng tin cậy của bạn đọc cũng như văn giới. Trước tác của NMG, hầu hết, nặng ký.  Anh viết nhiều thể loại khác nhau : truyện ngắn, truyện dài, tiểu luận, nhận định văn học v. v. Mỗi một dòng chữ viết ra được dẫn giắt bởi một ngòi bút cẩn trọng, chín chắn, luôn luôn tạo một ấn tượng hay đặt để một điều gì đó cần suy gẫm nơi bạn đọc.  Chẳng phải là những sáng tác hời hợt, đọc lướt qua, thỏa mãn một nhu cầu giải trí nào đó.  Nói điều khiêm nhượng như thi gia tiền bối Nguyễn Du từng thố lộ, những trước tác dù mua vui cũng được một vài trống canh của NMG cũng đã đoạt được một vài giải thưởng văn học nghệ thuật quan trọng ( hình như là Bóng Thuyền Say hay Đường Một Chiều, nếu không nhầm trong trí nhớ tồi tệ của tôi ). Trong anh còn tiềm tàng một nguồn lửa sáng tạo âm ỉ đốt, và rất mãnh liệt khi cần bùng cháy.  Chẳng thế mà những bộ trường thiên Mùa Biển Động, Sông Côn Mùa Lũ viết trong hoàn cảnh khó khăn cũng đã rỉ rả góp mặt với đời tạo được nhiều tiếng vang đáng kể .

Tôi không quen biết NMG từ trước.  Hoạ chăng chỉ có người bạn lâu năm của tôi, nhà văn Hoàng Ngọc Tuấn (HNT), ( đã giã biệt chúng ta năm hai ngàn lẻ năm vừa qua ) là có mối dây liên lạc mật thiết và tình thân đậm đà với NMG. Nói trộm vía HNT ( và cả NMG, giờ đây ) tôi cũng lấy làm lạ là hai người hai cá tính khác biệt mà có thể gần gũi nhau được:  NMG mực thước, thâm trầm trong lúc HNT có phần luông tuồng, buông thả trong giao tiếp.  NMG đã dung chứa HNT một khoảng thời gian khá dài ở Bình Định (?)- theo lời HNT kể- khi bạn ta bị sa cơ ( Tuấn đi lính thứ dữ, chịu trận không nổi, tự cho phép mình giải ngũ ).  Theo tôi, NMG có lòng lân tài, hết mình thương bạn lúc thất thế, có thể chịu đựng được cái nết bất  thường nơi bạn.  Cái khó là còn chị Diệu Chi, phu nhân nhà văn NMG nữa chi ?! Một chữ thàng Bình Định rõ nét! Một điểm son cho tình bằng hữu qua thời nhiễu nhương.  Có người nghĩ tếu, cho rằng chẳng qua NMG/HNT thân nhau là vì cùng ở một lò Võ Phiến/Bách Khoa Lê Ngộ Châu mà ra.  Thật ra chẳng có lò bệ gì ráo.  Võ Phiến &Bách Khoa chẳng qua đúng lúc, kịp thời giới thiệu được tài năng của NMG/HNT ra trước công chúng.  Có lẽ qua HNT, NMG có biết chút đỉnh về tôi.  Cho nên khi cộng tác với tờ Văn Học (VH) ở hải ngoại sau này, tôi không bị bỡ ngỡ, và có cảm tưởng như đã thân thiết từ lâu.  Cũng là một cái tài khéo xử của một trong những vị chủ báo văn nghệ lâu năm.  NMG còn là người chung thủy, hết lòng với văn học (viết thường và viết hoa ), và giỏi lèo lái nữa.  Kể từ khi kế nhiệm tờ Văn Học Nghệ Thuật và sau đó cải đổi thành Văn Học ( khoảng 1986/87 ) từ tay Võ Phiến/Lê Tất Điều, đứng mũi chịu sào là NMG.  Lèo lái con thuyền Văn Học qua phong ba cũng NMG.  Ai cũng biết làm báo văn nghệ tại hải ngoại thì chỉ có từ chết tới bị thương.  Vậy mà anh gồng mình chịu được cũng tài.  Có những lúc đuối sức  phải tạm trao y bát cho Hoàng Khởi Phong, Khánh Trường, cho Trịnh Y Thư, Cao Xuân Huy . Nhưng rồi thuyền chưa tới bến anh cũng đành chèo chống trở lại.  Đó là cái tình, cái lòng của NMG; bao hàm cả sự hi sinh trong đó nữa. Vác ngà voi mà không bị cơm nhà trách cứ thì thật là nhất anh!  Tròm trèm hai mươi năm đâu có ít ỏi gì !

Tôi cũng biết ơn anh NMG và VH đã vui vẻ tiếp thu bài vở HXS từ những bước đầu hội ngộ.  Hầu như sáng tác nào gởi cho VH cũng được chiếu cố . Nhờ đó mà tôi có được chút phấn kích để nuôi lửa (tịch mịch ?), cộng tác với VH qua nhiều “ triều đại ”và còn thơ thẩn nhì nhằng cho tới giờ này .

Tôi định cư tại xứ tuyết Gia Nã Đại từ cuối năm 1981.  Mãi tới năm 93, lần đầu tiên tôi mới có dịp ghé thăm miền Cali nắng ấm.  Lẽ dĩ nhiên là có liên lạc với ông chủ báo và ghé thăm tòa soạn VH . Tôi đã được anh chị Giác/Chi niềm nỡ tiếp đón.  Và được hưởng một buổi dạ tiệc hội ngộ đông vui có đàn ca thơ phú với các bạn văn nghệ cũ mới tại tư gia hai vị này.  Nhớ có Nguyễn Xuân Hoàng/Trương Gia Vy, anh chị Mai Kim Ngọc, vợ chồng Nghiêu Đề (hỡi ơi đây là lần cuối gặp bạn! ), Quỳnh Giao/Nguyễn Xuân Nghĩa, Phan Nhật Nam, Nguyễn Chí Kham . . . và nhiều bạn khác nữa.  Hôm sau còn được chị Diệu Chi cho ăn bữa cơm gia đình có mắm cà, dưa món và trách cá nục kho đúng điệu Huế mền, ngon hết sẩy và không thể nào quên được.

 NMG là người ít nói, trầm ngâm, từ tốn đúng vẻ con nhà mô phạm.  Tôi có thể ăn nhậu bốc phét, suồng sã một tí với các bạn Cao Xuân Huy, Trịnh Y Thư, Khánh Trưòng . . .Nhưng với anh Giác, vẫn còn một cái kẽ nhỏ giữ đâu đó.  Tuy nhiên không đến nỗi hời hợt quá, xã giao qua quít.  Trong chừng mực nào đó, chúng tôi có thể ngồi lại bên nhau đàm đạo chuyện trên trời dưới đất, văn chương chữ nghĩa, kể cả chuyện đời thường.

 Khoảng cuối năm 2004, tuổi đời và tình trạng sức khỏe không cho phép NMG tiếp tục công tác văn học nữa.  Anh chính thức giã từ vũ khí, trả lại ngà voi, về ăn cơm nhà đuổi gà cho vợ.  Và tờ VH cũng được trao tay, không biết lần thứ mấy, cho Cao Xuân Huy với sự trợ giúp của Trịnh Y Thư ( cũng vẫn hai chàng khinh binh tuyến đầu dễ thương này ).  Phần tôi, bệnh trạng không kém, cũng bớt hăng hái văn nghệ văn gừng, liên lạc mật thiết với các bạn văn như thuở ban đầu.  Tuy nhiên, cứ mỗi lần cầm tờ VH trên tay, tôi lại nhớ đến anh; Nguyễn Mộng Giác của một thời.  Một Nhà Văn đúng nghĩa với chức năng .

Con người thàng hậu ấy !

HOÀNG XUÂN SƠN

Cuối tháng tám hai nghìn lẻ sáu

(*) Bài viết này vốn đã được đăng trên Văn Học 233 –tháng 9&10/2006- số đặc biệt về Nguyễn Mộng Giác.  Nay nghe hung tin anh đã vĩnh viễn từ giã cõi đời, xin được viết lại với tất cả niềm thương tưởng, như một lời chia tay và đưa tiễn bạn văn Nguyễn Mộng Giác về chốn non ngàn.

b à i  r u.  t â m.  g i á c

thiệt ra đương nằm mộng

biết rằng mình đương mộng

thức chơi cùng cô ma

rù yêu về cô đọng

bảy mươi khoanh một nét

rồi lọt thỏm vô trong

một chữ thàng thơ thới

với chữ nhân ngộ cùng

cuộc đời đi ba vạn

rồi về chơi một dù

ừ. thì chơi sát ván

chẳng thẹn cùng miên du

hoa bút cầm thư tịch

sáng bên đời diệu chi

đêm qua. cành mới chiết

nghe lộc mới. thầm thì

tháng bảy năm hai ngàn mười hai