Trong chúng ta, nhiều người có lẽ chỉ biết rằng, Mác là một chiến sĩ Cách mạng, là một nhà bác học lớn nhất của nhân loại, người sáng lập ra Chủ nghĩa Cộng sản khoa học, chứ ít ai biết rằng, Mác còn là một nhà thơ của TÌNH YÊU VÀ BÃO TÁP.

Trên thực tế, từ năm 15 tuổi, Mác đã làm thơ, và làm thơ rất hay. Thơ của Mác đến với bạn đọc Việt Nam, chủ yếu được dịch từ các tập “Ca khúc”, “Thơ tình yêu”, ‘Thơ tặng cha yêu qúy”, “Thơ viết những năm từ 1835 đến 1836”, và tập dân ca do Mác sưu tầm từ nhiều nước với lời đề tặng Gienny.

Điều đặc biệt là thơ của Mác viết ra đều không đem in, trừ hai bài in vào đầu năm 1841, trên tờ “Aetheneam”, cơ quan ngôn luận của nhóm Hêghen trẻ. Hai bài đó in với một tựa đề chung là “Những ca khúc hoang dại”. Ngay sau khi hai bài thơ được công bố, một tờ báo xuất bản tại thành phố Phranphua đã đánh giá: “Mác là một tài năng thuộc về nguyên tính”. Điều đó hoàn toàn đúng với con người “dấn thân” của Mác.

Trong bài “Không đề”, dường như Mác đã tuyên ngôn về điều đó:

Căng và Phíchtơ thích tìm nơi xa lạ

 Trên trời sao, thăm thẳm, mông lung;

Tôi chỉ gắng hiểu sao cho cặn kẽ

 Những gì tôi tìm thấy dọc đường.

Tìm hiểu cuộc đời của Mác, chúng ta biết rằng, ngay trong tháng đầu tiên, khi Mác đến Bon để học đại học, Mác đã viết liền 100 bài thơ gởi tặng Gienny, và Gienny đã khóc, đã viết thư trả lời, rằng đó không phải là sự nghiệp cả cuộc đời của Mác. Gienny đã nói đúng, bởi vì sau này Mác không trở thành nhà thơ, mà trở thành lãnh tụ của giai cấp vô sản toàn thế giới. Nhưng trái tim Mác, tâm hồn Mác, là thuộc về tình yêu, thuộc về tranh đấu cho công bằng xã hội, nên nó vĩnh viễn rung lên những giai điệu cuộc đời. Vì thế ta càng dễ hiểu, vì sao thơ của Mác chủ yếu viết tặng Gienny, viết tặng người chị ruột Xôphi, và viết tặng người cha yêu dấu.

Chỉ riêng với những bài thơ viết tặng Gienny, chúng ta đã có thể nói rằng, Mác là một nhà thơ tình kiệt xuất.

Đọc những bài thơ ấy, ta thấy rất rõ, trái tim yêu đương của Mác luôn rung lên trên từng cung bậc, chỉ nhằm để khẳng định một điều duy nhất: Anh yêu em! Yêu em! Yêu em! Và rất yêu em!     

Tiếng đàn anh đã cất lên

Những lời chung thủy vang trên núi ngàn

Niềm vui, nỗi khổ ngập tràn

Khúc tình ca vẫn rộn ràng thi nhân

Đến cùng anh hỡi nữ thần

Muôn trùng xa cách vẫn gần đó em!

Qua ngàn thác lửa tình duyên

Qua bao bí ẩn lọc nên thơ này:

Yêu em, yêu trọn tháng ngày…

 (Tr “Gienny”)

Mác và Gienny yêu nhau, đó là một tình yêu tuyệt diệu, một mối tình vĩ đại, mà lịch sử tình yêu của nhân loại đã từng được chứng kiến. Với Mác, tình yêu ấy cháy lên rừng rực trong từng câu chữ, như gió bão cháy lên từ trái tim mặt trời ngàn triệu độ.

Gienny! Em hãy cười và nhìn anh âu yếm hỏi

Sao thơ anh toàn viết “Gửi Gienny”?

Có gì đâu em ơi, những mạch đập thầm thì

Những khúc hát lòng anh đều hướng về em cả!

Có gì đâu em ơi, từng âm thanh rộn rã

Từng nét chữ ngỡ ngàng đều rực rỡ tên em!

 (Tr “Gửi Gienny”)

Với Mác, sự bày tỏ tình yêu bao giờ cũng mãnh liệt- mãnh liệt như chính con người “dấn thân” của Mác.

Hãy xem! Anh có thể viết hoài, viết mãi tên em

Hai chữ GIENNY lên ngàn cuốn sách

Nhưng làm sao ghi được hở em, những ý tình hiển hách

Những ước mong trong sáng ngọt ngào

Những vần thơ tươi mát dạt dào

Những ánh thép ngời ngời tinh khí

Những niềm vui của thánh thần, dũng sĩ     

Những nỗi đau u uất của dân thường!

Anh có thể đọc tên em trong muôn vàn tinh tú

Và gió mây, và sóng cồn bão tố

Sẽ trả lại hồn anh hai tiếng tên em

Bao thế kỷ sẽ ngước nhìn, và cảm thấy thân quen

Vĩnh viễn Gienny là cái tên tình ái!

 (Tr “Gửi Gienny”)

Thơ tình của Mác được viết với bút pháp rất mãnh liệt, cả về cấu tứ, cả về hệ thống ngôn ngữ sử dụng, bởi vậy, nó có được sức mạnh của cú sét ái tình, nhưng rồi nó vẫn lắng được những gì mà đất trời đem lại sau cơn cuồng phong bão táp.

Ơi tình yêu ta, biếc xanh từng ngọn cỏ

Tự tim ta, sóng vỗ đến vô hồi…

 (Tr “Gửi Gienny”)

Sinh thời, Mác từng trả lời con gái, rằng, “hạnh phúc là tranh đấu”, bởi vậy, tình yêu trong thơ của Mác cũng gắn liền với tranh đấu- tranh đấu để khẳng định tình yêu chung thủy.

Hát lời bão lửa cùng em

Ấy là tiếng hát nghìn đêm của lòng

Băng qua muôn dặm bão bùng

Yêu nhau, em nhé, ta cùng đấu tranh!

 (Tr “Khúc hát lòng anh”)

Trong bài “Giãi bày”, Mác cũng đã từng khẳng định điều đó:

Anh phải tự vượt lên

Bằng tâm hồn cháy bỏng

Phá tan mọi xích xiềng

Tìm em trong náo động.

Đâu phải lời tốt đẹp

Là dấu hiệu tình yêu

Làn môi em dẫu khép

Rộn tình anh sớm chiều.

Đối với Mác, dường như  kỷ niệm đẹp nhất của tình yêu, chính là kỷ niệm về sự đấu tranh cho hạnh phúc của tình yêu bất diệt. Kỷ niệm ấy, tự nó sẽ đọng lại, đọng lại trên cung đàn bất diệt của toàn nhân loại.

Bao nhiêu kỷ niệm êm đềm

Thành bao nốt nhạc rung trên đất này

Thánh thần kia có đắm say

Cũng lùi xa, trước sóng đầy tình ta.

 (Tr “Gienny”)

Trong đêm trường tăm tối của chủ nghĩa tư bản, thứ chủ nghĩa mà như Mác nói: “đẫm máu tới từng lỗ chân lông”, Mác chính là người nhóm lửa thiêu đốt nó. Năm 30 tuổi(1848), Mác đã cùng với Ăngghen viết “một cuốn sách nhỏ tràn đầy thi vị chân chính, muôn đời sẽ là bài ca của những bài ca chủ nghĩa Mác, đó là BẢN TUYÊN NGÔN ĐẢNG CỘNG SẢN”. Sự nghiệp tranh đấu của Mác đi vào hồi quyết liệt- quyết liệt tới mức Mác bị trục xuất khỏi tổ quốc, phải sống những năm tháng lưu vong đói và rét tới cùng cực(tới mức Gienny phải cầm cố tất cả đồ đạc, kể cả đem nhẫn cưới đi bán). Nhưng từ trong những năm tháng cơ hàn gian nan ấy, Mác đã chấm ngòi viết vào tim mình, hoàn thành tác phẩm kiệt xuất nhất, khoa học nhất của thời đại- và của mọi thời đại- đó là tác phẩm TƯ BẢN, kim chỉ nam của toàn bộ học thuyết Mác xít Lê Nin nít, khẳng định giai cấp vô sản toàn thế giới phải liên hiệp lại, đứng lên đào mồ chôn vùi chủ nghĩa tư bản, tự giải phóng đời mình khỏi xiềng xích áp bức bất công.

Trong bài “Niềm kiêu hãnh của con người”, Mác đã viết lên những dòng thơ lửa cháy, kêu gọi nhân loại đứng lên tranh đấu cho tự do, cho bình quyền, bình đẳng:

Tôi sẽ chẳng ngạc nhiên chi hết

Trước những con người xông thẳng tới trời cao!

Không! Không thể sống những phận hèn lê lết

Hãy nhìn lên và ngẩng cao đầu!

Hãy vươn tới, nhũng gì ta mơ ước

Những nỗi niềm khao khát tựa dầu sôi

Ta chẳng muốn cảnh tro tàn, đổ nát

Ta xông lên, muôn dặm biên thùy.

Chẳng ai bắt ta ngừng hy vọng

Chớ bi quan, sợ hãi, chán chường!

Chỉ có đốt hồn ta bằng lửa nóng

Mới làm nên những chuyện khác thường!

Trung thành với lý tưởng ấy, thơ của Mác cũng bùng lên cơn cuồng phong của bão táp Cách mạng, từng chữ gầm lên như trái phá bắn thẳng vào thành trì chủ nghĩa tư bản.

Hãy đòi cả bầu trời

Cùng xông vào chiến đấu

Cho mây trời tóe máu

Trong lửa bốc thành hơi.

 (Tr “Bài ca bão táp”)

Thơ của Mác chính là vũ khí tranh đấu. Rất nhiều bài thơ của người, ngân vang lời kêu gọi tranh đấu, đọc lên nghe sang sảng tiếng sắt thép chói lòa xung trận.

Băng lên qua bão táp

Làm chủ cuộc đời này

Dù mỏi đôi cánh bay

Không được ngừng tiếng hót

Hãy vươn lên phía trước

Cưỡi lên trên trời mây.

 (Tr “Tiếng gọi”)

Tất cả sức mạnh ngôn ngữ mà Mác biến được thành tình yêu và bão táp trong thơ, chính là xuất phát từ trái tim rất đỗi con người của Mác.

Trong bài “Tặng cha”, Mác tâm sự:

Cha thân yêu! Những khúc hát thần tiên

Từ dòng máu cha xưa đã thấm vào con đấy!

Noi gương cha con không ngừng vươn tới

Và xem thường mọi gian khó, nguy nan.

Với người cha yêu dấu, Mác tự thấy mình là bé bỏng. Người viết rất chân tình trong bài “Đoạn kết”:

Con chỉ dám gởi về cha những vần thơ náo động

Đã nhen lên, như lửa sáng, chân thành

Không phải thơ hay, nhưng là tiếng tốt lành

Của một đứa con nơi phương trời xa thẳm.

Khi mà tình người được hun đúc thành thơ, thơ của Mác bùng cháy những nỗi niềm làm tim ta rướm lệ.

Đây là lời than khóc của “Người đàn bà mù”:

Chúa Trời đã gửi cho tôi

Nỗi đau đớn ấy, ai người dễ quên?

Chao ơi, tôi khát, tôi thèm

Được nhìn vẻ đẹp vút lên mây trời!

Lẽ nào đã khép trong tôi

Niềm vui, cảm hứng sáng ngời thần tiên.

Những gì cuộc sống tạo nên

Trong tôi vĩnh viễn thành quên lãng rồi!

Chao ôi, biết mấy năm trời

Nén đau trong ngực, không lời thốt ra.

Vậy mà bão táp bên ta

Cứ giằng, cứ xé, biết là cậy ai!

Viết về người mẹ đã khuất, thơ Mác như nấc lên nghẹn ngào trong từng chữ:

Ơi mẹ thân yêu

Nếu sương chẳng xuống

Thì chúng con uống

Nước mắt chúng con!

Nước mắt chúng con

Khóc thương nhớ mẹ

Từ lâu có thể

Muốn vỡ mắt ra!

 (Tr “Thăm mẹ”)

Thơ của Mác là thơ của tình yêu và bão táp, nhưng suy cho cùng, vẫn là thơ của một trái tim rất đỗi con Người.

Ta đứng trên mặt đất

Muốn tự mình sáng lên

Bằng tâm hồn chân thật

Bằng sức sống thanh niên.

 (Tr “Gởi các vì sao”)