Mỗi lần trở về là một ấn tượng khác. Cả ta lẫn đất trời, cảnh vật thiên nhiên, đời sống xã hội người. Đó chẳng phải là ta thuở ra đi, chẳng phải là ta ngày quay lại…

vĩnh viễn chỉ là ảo ảnh trưng bày một kiếp, cái nháy mắt trong ”thiên hình vạn trạng”  sự sống,  khắc biến đổi chớp giật của vận động tinh thần cõi người…

Hà nội- sau rất nhiều năm ta từ biệt ra đi, lộn về thăm viếng- hình như lần đầu tiên hiện ra như là chính nó- hay chỉ vì con ranh Hà nội lần này mới „tạm” hiểu được chính mình?

Không biết!

Nhưng: BÌNH AN ơi! em đã tới thăm tôi và ở lại cùng tôi, không rời  nửa bước!

Nửa ngày sau khi rời sân bay đi vào thành phố, nhấm nháp miếng quẩy ròn tan dúng mềm trong nước phở gà béo ngậy thơm ngào ngạt quán PHỞ MAI xưa,  sà xuống quán trà vỉa hè, dõng dạc xin bà chủ quán vẫn tròn trĩnh như năm nào một chén đặc quánh, vị trà thơm tắc nghẹn,  tan biến vào cái thân thể mỏi nhừ nhưng khoan khoái, trong tiếng  phành phạch của xe máy, trong làn khói mù một biển xe con lẫn những tiếng í ới, râm ran của lũ lượt người đi lại ngược xuôi…

Tầm thường  là câu hỏi hiện ra trong óc:” Những ai, đi đâu mà đi lắm thế? ”, lơ đễnh vui vui:” Hừ! vẫn thế thôi! có gì khác đâu?”, nhưng trời ơi! sướng làm sao nải chuối tiêu trứng cuốc trong quang gánh lững thững đi ngang của bác nhà quê vấn khăn khiến ta bất chợt quay đầu ngây ngất nhìn….

Một khoảng không lao xao bất tận rất đỗi lộn nhào ập tới. Kỳ lạ cái lao xao lộn xộn, lộn nhào chẳng liên quan gì đến mình nhưng cứ dính lấy mình này!  nghĩ đến, nhớ lại, bần thần suy tư  hay đang lù lù  giữa Hà nội cũng đến thế mà thôi!

Không! khác chứ!  đang SỜ thấy không gian Hà nội, đang ở trong nó, là nó, đang cảm động  nhận ra…

Có thật đấy chứ những khái niệm trừu tượng chỉ tháng năm giúp ta hiểu nó là cái gì: LƯU VONG, DÂN TỘC TÍNH, TIẾNG MẸ ĐẺ, QUÊ HƯƠNG…

Bấy lâu đi theo  lối mòn phân chia nhận thức, nên cứ mỗi lần ra đi-quay trở lại,  lại quằn quại, lúc nhận ra cái này lại bỏ quên cái kia, vơ vét ký ức vẫn luôn luôn thấy hoặc là mình, hoặc quê hương xa lạ, rét buốt, rứt từng cơn đau bằng vơ vẩn lý sự cùn…

Hừ!

……

Hà nội lần này gặp lại: thấy nó mở rộng, cả cảnh quan lẫn con người. Vẫn xây dựng và hoàn thiện hạ tầng, cùng lúc phá vỡ và làm hỏng không thương tiếc những gì đã có,kể cả trong thượng tầng, nhưng có một cái gì đó không thể bắt Hà nội đứng yên được nữa, nó bắt buộc phải chuyển mình.

Các độ tuổi trong từng thế hệ san sát tách biệt nhau, khác hẳn nhau theo các mức độ, như không thể biết trong đầu bọn trẻ có những gì hôm nay khác hẳn hôm qua, cũng như không thể biết lớp già liệu ngày mai có gì mới hơn hôm nay hay không?

càng khẳng định suy nghĩ mình cho là vẫn đúng: hãy tiếp tục hành động như mình đã tìm ra hướng và miệt mài theo đuổi, hãy hiện thực hóa từng ngày sống của mình theo hướng”bay lên”….

….

NGÔI NHÀ TRẮNG

          ( https://www.youtube.com/watch?v=5gRpSJPbnOg)

Thật tình cờ, hôm nay có dịp dịch lời  một bài hát quen thuộc của thập kỷ 70, nhưng lần  đầu tiên ta nghe  bằng tiếng Hung trên đất Hungary yêu dấu.

Đấy là năm 1972- một năm không bao giờ có thể quên: Mỹ ném bom rải thảm B52 tại Hà nội, đúng vào những ngày cuối năm như ngày hôm nay, lúc đó ta mới 19 tuổi, vừa sang châu Âu du học được ba tháng.

Bốn mươi năm đã trôi qua, hôm nay ngồi giữa Hà nội ngày nào bị đạn bom tan phá nay đã sống lại, phục hồi và nở hoa, nghe bài ca”Ngôi nhà trắng”, chợt nhớ đất Hungary da diết.

NGÔI NHÀ TRẮNG một thuở của ta ơi!  một con bé ra đi từ chiến tranh Việt nam khốc liệt đến ngôi nhà trắng Hungary xinh nhỏ học tập, với ngần ấy năm tháng trôi qua chỉ để  hoàn tất một sứ mệnh không bao giờ mi chạy trốn được nữa: trở thành một dịch giả văn hóa của hai ngôn ngữ: Hungary-Việt nam.

Cảm ơn Thượng Đế vì ân sủng quá lớn lao này!

……

Trong một quán cafe, NHN đợi những người bạn mới chưa bao giờ biết nhau, nghe về nhau  để gặp gỡ nhau.

Nhưng lại biết quá rõ về nhau. Qua Hamvas Béla.

Giải thích thế nào đây hiện tượng cứ lặp đi lặp lại này: những dòng tư tưởng của một người tên gọi Hamvas Béla, rơi vào những khoảng không - thời gian khác nhau, giữa những ngôn ngữ khác nhau, trong những miền đất đất xa lạ, giữa những con người xa lạ.

Nhưng những dòng tư tưởng này, từ bản gốc viết tay trên chính quê hương của tác giả trong những năm tháng của thế kỷ trước bị kiểm duyệt, cấm đoán, đến những bản dịch ngày nay ( ra các ngôn ngữ khác nhau, trong đó có tiếng Việt) được fotocopy từ internet kéo xuống thành những văn bản truyền tay nhau (trong các quốc gia khác nhau), tạo hợp thành những nhóm người nho nhỏ thắp lửa tim đi tìm nhau?

Nghe những người bạn mới kể lại họ đã”tái sinh” thế nào khi gặp Hamvas, có những người trở thành kẻ nghiện, thuộc lòng Hamvas Béla, những cuốn vở sao chụp  các bản dịch Hamvas  đã được truyền tay như thế nào không chỉ ở Hà nội mà ở Sài gòn cũng vậy, chợt nhớ đến những câu chuyện tương tự xảy ra với tác phẩm của Hamvas ở Cseh, Serbia, Đức, Anh…mà ông Dúl A. nhiều lần kể.

Nghe những nhận xét quá đúng và „gan ruột” về tư tưởng của Hamvas của những người đọc, kinh ngạc vì sức thuyết phục của tri thức người giữa nhân gian hỗn loạn. Nơi đây- Hà nội- cũng có những làn sóng ngầm dưới lòng đất và trong lòng người. Liệu ta có biết thêm chút ít gì không trong những ngày ngắn ngủi trụ lại nơi đây?

 Bác Hamvas Béla- ông thánh Hungary có đôi mắt nhân hậu- trở thành một sợi chỉ vô hình chỉ đường và ràng buộc mọi con người (vô hình) trên quả đất này lại với nhau như thế đó.

Cần chăng thêm minh chứng về sự hiện hữu của linh hồn người, tinh thần người?

Không thể viết ra đây những gì xảy ra trong buổi gặp mặt hôm đó. Vì lời những người này nói với những người kia, chỉ diễn tả nỗi hân hoan đọng làm MỘT với nhau trong một mạch sống (vô hình) êm ả, dù ta khẳng định đã „ thành công”bước ra khỏi cõi TÌNH, đã quên NHAU trong dạng hình cụ thể ( chỉ còn DỊCH HAMVAS là cụ thể hành động mỗi ngày), vậy mà niềm vui linh hồn gặp mặt vẫn làm ta thao thức gần suốt đêm.

Dù giờ đây tình cảm trong ta là tia sáng trong suốt, không màu, để sự vật chỉ ánh lên sắc của chúng sau khi ta đã tiếp xúc,  vẫn không khỏi khiến ta gợn chút  băn khoăn: cái gì sẽ tới trong đời sống còn lại một mẩu ngắn ngủi của ta đây? Liệu có thể đi cùng tác phẩm của Hamvas đến quãng đường nào?

Không biết!

…..

Tham dự một vài buổi sinh hoạt tinh thần của giới trí thức Hà nội trong lần về nhà này. Khác với những lần về thăm trước, khi tự soi rọi lại cái bên trong của mình.

Trước kia, sự tham dự đôi khi là những lần hội ngộ với „dân” Hà nội, với giọng nói, thói quen, các khuôn mặt, các chân dung của kỷ niệm ký ức, đôi khi là sự kiếm tìm thư dãn trong cộng đồng, trong thói quen sinh hoạt người ta thường gọi là”tập quán quê nhà”, nhưng dường như không chủ đích, không chuẩn bị, chỉ theo ngẫu hứng hoặc theo cơ hội.

 Bởi vậy, những lần tham dự trước dường như không mang lại điều gì mới mẻ lúc ra đi, cùng lắm chỉ củng cố thêm sự chán chường, buồn mệt của tư duy phân cách, để rồi cứ ngập chìm tiếp tục trong cõi luẩn quẩn tình cảm, tạo ấn tượng, tạo kỷ niệm, dù đi qua bất cứ biên giới hữu hình nào…

Nhưng những tham dự lần này có lẽ khác.  Trước tiên hình như có  một NHN vô hình luôn „cưu mang” một  NHN trong thân xác cụ thể, chiều theo ý muốn tham gia của nó vào bất cứ hoạt động nào, nhưng cùng lúc lại khéo léo „nhủ” thầm vào tai nó nên đi đâu làm gì, với ai, ra sao trong những ngày sống rất đặc thù này.

Nó đến các cuộc hội thảo thơ văn, triết một cách…tỉnh queo, nhận ra nhiều người, chào hỏi niềm nở để thấy nhiều người nhớ ra nó, nhưng cũng khá đông người lạ, chẳng ai biết ai, để…dĩ nhiên đến phần kết thúc, đột nhiên…thành người quen của mọi người quen. Bởi vì nó không chỉ đến mà còn tham dự. Một cách rất nhiệt thành và chân thực. Như nó muốn.

Như trong một buổi ra mắt cuốn thơ dịch của một dịch giả tiếng Nga lão làng, vừa đồng thời là một giáo sư và một dịch giả triết. Trong buổi hội đàm này, điều nó thích nhất là không khí của thơ dịch, khi ở đoạn cuối, các dịch giả thi nhau cất lời đọc dịch phẩm riêng của mình, hoặc đọc to những bản dịch mà họ yêu thích trong cuốn thơ mới xuất bản của dịch giả nọ.

Lần đấy, nó cảm nhận lòng say mê câu chữ vô tận của bác dịch giả có khuôn mặt rạng sáng, có tác phong tự chủ, điềm tĩnh, với mái tóc trắng như cước, mỗi lần cất tiếng đọc thơ lại như quên hết thảy mọi kẻ ngồi xung quanh, chỉ đắm mình vào lời cất lên của chính mình.

Nó cũng hăng hái đọc một bài thơ nó dịch  từ một nhà thơ Thiên chúa giáo Hungary mà nó yêu thích, tuy trước khi đến lượt, nó vội vàng vào mạng kiếm tìm và chép ra giấy, vì nó có bao giờ thuộc các dịch phẩm của chính nó đâu!

Buổi đọc thơ thật êm ấm, dễ chịu, phù hợp làm sao với trạng thái tươi tỉnh của những ngày đầu tiên về nước. Cần so sánh như vậy để nhớ rằng sự tươi tỉnh này, theo những ngày sống ”trập trùng” trên quê hương sẽ biến thành sự vất vưởng như thế nào đó của mệt mỏi triền miên…

Chắc tại độ đậm đặc của tất cả: cư dân thành phố, các món ăn ngon gặp lại, độ ẩm trong không khí, tiếng ồn và sự vô luật của mọi sinh hoạt.

Hừ!

Lần thứ hai tham dự một buổi trình bày dịch phẩm triết cũng của bác dịch giả ấy, tổ chức ở một nơi khác với các cử tọa và đám đông khác, nó khoái trá nhận ra sự cách biệt quen thuộc trong quan hệ của người trình bày với những kẻ ngồi nghe. Không phải chỉ vì trong đám người nghe có rất nhiều người trẻ tuổi, hoặc vì nội dung văn bản trình bày khá trừu tượng, mà vì một hiện tượng nó đã từng nhận ra trong các buổi „tọa đàm tri thức” ở VN lặp lại một cách khá chi là quen thuộc: chả ai hiểu ai.

 Diễn giả nói xong, người nghe hỏi những câu hoặc chỉ để diễn giả một lần nữa giải thích lại khái niệm, hoặc cả hai kiên nhẫn „phục vụ hỏi-đáp” lẫn nhau vì tư duy mỗi người đi theo một hướng. Các vị đại diện cho „tuổi già xồng xộc đến” nhất định ưa thích „dĩ vãng hào hùng” với những câu hỏi không hiểu cần trả lời ra sao? Còn những người trẻ tuổi hỏi những câu càng”chả hề giống ai”nữa.

Có cảm giác trên các vị trí”xung kích” của văn hóa như báo chí (cả mạng lẫn giấy), trong nhà trường, trên bục giảng, lớp người trẻ chiếm đa số, nhưng họ „trẻ” cả về trình độ, mới toanh như áo quần đúng mốt đẹp đẽ trên người, nhưng các câu hỏi của họ không ít lần rập khuôn theo khung mẫu”giáo dục” hoặc chứng tỏ rành rành người đọc „không có thời gian” đọc sách.

Hiện tượng này giờ đây không làm NHN thắc mắc nữa, vì nó nhận ra khắp các lĩnh vực đời sống Hà nội (hay biết đâu trong cả cái nước VN này) đều nhan nhản sự „khập khiễng” này.

Ở lĩnh vực vật chất, cả Hà nội lúc nào cũng là một hiện trường xây dựng ngổn ngang dở dang, dù nhiều công trình mới xuất hiện( như rất nhiều cầu vượt cho xe cộ hoặc cầu dành cho người đi bộ)làm giảm bớt gánh nặng giao thông, nhưng mật độ xe dày đặc và tỷ lệ tai nạn giao thông thường xuyên  khiến đời sống Hà nội như một „định mệnh”khủng khiếp tất yếu đối với kiếp sống hôm nay. 

Còn sự khác biệt trong các độ tuổi với biểu hiện trình độ khác biệt hẳn nhau của cư dân thủ đô cứ „nổi lên, chìm xuống” trong mọi hiện tượng, khiến người ta cứ nửa tin nửa ngờ hình như  ở xứ này mọi việc vẫn cứ tiếp diễn như cũ, chả có gì khác. Tham dự thêm dăm buổi sinh hoạt văn hóa tinh thần, từ từ nhận ra những đợt sóng ngầm của một cái gì đó khang khác hình như đang chuyển động trong hồn người sống nơi đây. Thật lý thú khi nhận ra điều này phần lớn  lại nằm trong lớp người trẻ có vẻ rất”tự xung đột” với rất nhiều khía cạnh bộc lộ tự thân. Thế cơ chứ!

Trong một buổi ra mắt sách của một nhà văn đang được coi là „hiện tượng” ở VN với cái khái niệm nóng hổi: hậu hiện đại, NHN rất „khoái” một giáo sư, một nhà nghiên cứu lý luận văn học đã và đang„nâng” hiện thực văn chương nước nhà từ mấy chục năm nay thành LÝ THUYẾT.

Tuyệt! Cần tổng quát hóa, khái quát hóa tất cả những mảnh vụn của văn hóa nghệ thuật mang ý thức hệ độc tôn ở quê nhà để mà „vun” nó vào một xó (làm gì sau hẵng hay), ít nhất không để nó tung hoành lải nhải như một sự chọc tức tư duy. Trong buổi hội thảo này, những người nghe trẻ tuổi tỏ ra có những chính kiến riêng, tiến bộ hơn hẳn lớp người”mũ ni che tai” xưa kia (quan ba cũng ừ, quan tư cũng gật).

NHN được  „hân hạnh” mời phát biểu, bèn tranh thủ„giới thiệu” bác Hamvas Béla như một cầu nối tâm linh giữa nhà văn hậu hiện đại nọ và những lời nhận xét của NHN về Y.

Ngay sau buổi tọa đàm, thật hạnh phúc khi nhiều bạn trẻ tìm nó và tỏ ý muốn đọc, biết sâu hơn về Hamvas Béla. Tất nhiên mạng internet „lao ra” làm nhiệm vụ tiên phong bắc cầu, thời đại này người ta lập tức hỏi địa chỉ e-mail của nhau thay vì hỏi địa chỉ số nhà.

 Đây là e- mail của một bạn trẻ gửi cho NHN:

„Ở Việt Nam, cháu thấy mấy vấn đề sau: Kiến thức hiện giờ không được hệ thống vì quản lý thư viện quá chán. Những buổi hội thảo, hội nghị, các diễn giả nói các vấn đề và các ngôn ngữ quá xa so với các bạn trẻ. Nhiều bạn cháu biết, họ mong muốn tìm kiếm kiến thức nhưng không có nền tảng cho nên họ đi tìm sách rất khó khăn và khả năng đọc bị hạn chế. Vậy mà mấy trào lưu hô hào văn hóa đọc hiện nay lại toàn kiểu lấy số lượng đè chất lượng, chỉ càng làm rác thêm đầu óc của tuổi trẻ thôi.”

Trò chuyện với các bạn trẻ thấy nổi lên khả năng sử dụng ngoại ngữ cũng như công nghệ thông tin vững chãi của họ. Và một điều nữa khác hẳn các thế hệ trước họ: tự tin.

Để cùng lúc: ” không coi ai ra gì” và:” coi trọng tất cả”.

Tuyệt!

 Hình như những ngày còn lại trên quê nhà hứa hẹn sẽ lý thú với những hẹn hò gặp mặt cùng các bạn trẻ đây, ta ơi!

                                                      ( Hà nội 2013-01-10)