Nhân dịp giỗ 100 ngày của Đà Linh 7/1/2014 (7/12 Quý Tỵ) và 17 năm Trần Dần qua đời 17/1/2014

Đã đăng vanchuongviet.org: Sách xanh (trích trường ca - 1)

III. MẸ VÀ CON

- Trong tầm 1185 chữ

khuôn mẫu Tchekhov

truyện ngắn của bạn vừa thiên hạ bàn tay

Khó, ngần ấy thôi Alice Munro kịp phác phác nhân vật chính

                                                                                           là cùng

Ừ thật vô lường

một hạn định chữ chạy đúng một vòng tròn truyện

ngắn

 - ‘Ông ấy hơn ba tôi khá nhiều tuổi’

‘sống ở căn nhà bên’ ‘cùng người mẹ rất già’

‘cửa nhà’

               ‘thường xuyên đóng kín’ 

‘Ngược lại nhà tôi’

‘khá đông’ ‘ba, mẹ và ba chị em tôi’, ‘tiệm điểm tâm’

‘nên gần như mở cửa cả ngày. Tôi là chị đầu, giống mẹ’

‘hai đứa em pha trộn’

- Tài, ngay cửa truyện

các từ khóa đã được dẫn bày

 ‘Ông ấy’

              ‘đóng kín’

 ‘Ba tôi’

             ‘mở’ ‘cả ngày’

‘Tôi’

       ‘giống mẹ’

Chuyện đàn ông đàn bà

đã thành

              chuyện con chuyện mẹ

-  ‘Hồi còn nhỏ, tôi không ít lần thắc mắc rằng ba mẹ tôi luôn nói’

‘ông ấy là nghệ sĩ’

‘thực sự’

‘không thấy điều gì’ ‘dáng dấp’ ‘nghệ sĩ’ ‘ngoại trừ’

‘một dấu ấn tình cảm’ ‘theo lời kể của ba mẹ’ ‘khi gia đình tôi chuyển về’

‘đó thì ông ấy trồng một cây bàng giữa hai nhà’

‘tự ông xây bờ bảo vệ’

‘cẩn thận’

               ‘ông ấy đã nói’

‘để kết giao tình xóm giềng’

- Mọi nghệ sĩ đều vậy

cây si không trồng ở nhà hàng xóm

thì cũng mọc theo các nhà hàng xóm của nhà hàng xóm

cứ thế nơi nơi

          nảy nở sinh sôi

Chủ đề mẹ con, ẩn dụ

nếu tôi đổi tên truyện thành Nghệ sĩ

                   hẳn bạn không càm ràm     

Tôi chịu các từ ‘dấu ấn tình cảm’, ‘bảo vệ cẩn thận’, ‘tình xóm giềng’

hé lộ mô típ cô-hàng-xóm một cách tự tin

vào tay bạn không sến sáo trên nền cổ điển

- ‘Cây đó lớn bao nhiêu, tôi chừng đó tuổi’

- Và kịch tính bắt đầu từ đấy

cho tới khi bước qua xác hai nhân vật chàng nàng

vài lần xuống dòng

văn bút bạn kể ra cũng thuộc loài sát chữ

- ‘Sắp đến sinh nhật của tôi và cây bàng trước cửa’

‘ba tôi bảo’ ‘đã đến lúc đặt tên cho hội quán này tôi thực sự’

‘băn khoăn’ ‘nếu đặt là nghệ sĩ‘

‘ông ấy sẽ nghĩ gì’

‘nhỉ?’                                                                  

- Truyện có hậu và trong

                                      giọng thỏ không còn non

những độc giả cáo vẫn muốn bị lừa

Ngoạn mục.

IV. TRẦN DẦN - THƠ

IV. 1.

- “Việc gì cũng có vẻ như bất khả thi cho đến khi

 nó được thực hiện”

Đầu bản thảo

con dán danh ngôn Nelson Mandela

Khẩu hiệu tô vàng to đùng bát điếu

                                                         khổ chữ 20

17 chương trường ca bao giờ qua nổi

17 đỉnh

núi của ông thống khoái

cũng là thống khổ

Thoạt đầu

                nói ông bỏ quá con tính

đánh du kích

vòng qua dãy núi Trần Dần Thơ

tiếp cận sông nước vùng đất Bóng đè[1], Thơ đến từ đâu[2], Ba người khác[3], v.v…

cứ ngon lành

                     là xong trước

Hạt cơ bản[4] chi chi đâu ngán (Michel chửa chắc

biết gì về điện mà bày lại nhân loại)

Nhớ cái nhìn cau cau xuyên 30 năm

                                                          con sợ

ông mắng

                _ Thế là

                Thế kỷ mất mặt anh _[5]

thế là con tông thẳng vào thơ ông theo đường mòn của riêng mình

Thơ

cơ khổ

hân khoái

hở ông?

- Nelson,

cụ vừa nằm xuống

                              đất đen

là trăng Bắc bán cầu đây mọc

có trăng

             tôi làm-thơ-ông-Dần được

- Thưa cố Tổng thống Mandela,

chữ chạy vo vo

thấy ngài sắp đứng vô pho tượng cao 9 mét (thì cũng phải thôi)

chi phí 800 ngàn đô

(tàm tạm tiền giải thưởng Hòa bình Nobel năm đó

xêm xêm phân nửa vụ lại quả ụ nổi 83M quê hương tôi)

thế mà thơ tôi nó dội

trước bức tượng lớn nhất thế giới sắp thay

người tầm vóc nhất nhân loại đương đại[6]

Nó bảo ghét phép ánh xạ tượng-người

tôi bảo

            tượng Phật may ra còn được bởi Phật

người giải thoát luân hồi

hết tái sinh nên có hộ chiếu định cư trong tượng

Mãi là thế thôi

Làm-thơ-ông-Dần mất ngon

chẳng sao

đứng lên hay nằm xuống thì đã đi rồi

sẽ tìm kiếm cụ khác

                                ngài khác

thế vào

chắc nhất

               trong số nghệ sĩ văn nhân

(đám này không ưa tôn cao thân hơn nghiệp)

- Trăng sáng

trăng tà

soi Trần Dần thơ

sao cho tỏ.

IV. 2.

Trên thân thể Canada kềnh càng

đêm nay vầng trăng là _ cái đầu

bé tí _

nghểnh lên cao xanh

phỏng vấn địa cầu

về người Thi sĩ của bức họa tiên tri

Khi ấy

           _ 1955 _

ta vừa được sinh thành

thêm một _ qả đất khóc như ri _

Ngày hai chân bắt đầu làm việc với mặt đất Mẹ nói

đi tiếp đi con

                     _ hãy đi mãi _

                                             phía sau mãi mãi Mẹ đây

Hai chân không chỉ biết đi,

không phó mặc cái đầu cùng bầu trời hoạt động

và trái tim ta không chỉ ngoảnh nhìn về Mẹ,

đấy chiếc la bàn đưa một-cuộc-đời-đi

Đêm nay

phần thân thể nhỏ nhoi

của Mẹ

            dừng

                     trên lãnh thổ này

Tuyết tan vườn cỏ nhà bên

như trang văn lộn chữ

những đụn trắng nổi lên

suối ven rừng thông lại chảy

đường chết nằm kia

ta không Em

Các cháu nhỏ da trắng da màu

nơi nào tuyết đến

hãy kỷ niệm mùa đông 2013 toàn cầu băng giá

bằng những Người Tuyết dáng hình Nelson Mandela

                                                                                     cố Tổng thống Nam Phi

khoái chí

               các cháu cứ gắn những chiếc mũi cà rốt đỏ chót

ngài vẫn vui tươi

tiếp 95 năm máu nhòa nước mắt

                                                   cười

Người-tuyết-Mandela sẽ tan

                                          tan nhanh

đất thẳm

cất giữ Người da đen vĩ đại hồn nhiên

                                                         tốt đẹp nhất

Những Người Đen

                              thủy tổ loài người

Hỡi Thi sĩ

ta lãng mạn và hiện thực đêm nay

mai mốt trăng lu

tận hưởng _ dạ đài _

ta sẽ tượng trưng cùng tiền nhân _ thất thổ _

_ sẽ nói lên và chỉ nói lên _ hình tượng _

sẽ _ bắt một bài thơ phải vô cùng linh động _

_ sẽ đón về đây tất cả những thế giới quay cuồng _

Hỡi Thi sĩ đêm nay

ta hoãn mộng _ Sông Lô_

                                         _ Bình Ca _

                                                              _ Việt Bắc _

theo về hướng khác

dữ dội nhất từ sau 1983

tuyết đổ ngập làng

                              Sa Pa

                                       Bát Xát

tuyết hoang tàn cao nguyên đá Đồng Văn

                                                                   Hà Giang chết thảm hoa màu

Ta thôi ôm mơ cành hồng đầu đông vương hương thi liệu

cùng đêm độ âm

ở đó con trẻ không đủ áo quần

và Em ơi từ nay

chiều biên giới[7] lại thêm một người sẽ vắng.

IV. 3.

- Ngày đầu tiên mùa đông thứ 25 đời tôi tuyết phủ

hết

phủ hết rồi

                  những bàn chân mùa đông thứ 24 cùng những mùa sau sót

Chưa bàn chân đầu tiên mùa thứ 25

trang viết trắng

Bông-tuyết-chữ phủ lên

                                      tia-nắng-chữ, hạt-mưa-chữ tích tụ từ khi tôi biết đi biết viết

mỗi mùa tan biến

băng tuyết xứ người không pha mưa nắng quê nhà

chữ-tuyết của tôi đâu chốn dung thân?

thôi bỏ qua

                   khỉ thật

Ta bắt đầu,

bạn ngon lành không

       hợp đồng thiên giới chữ âm

dưới này chúng tôi

                              _ thế jới vẫn khóc như ri _
 

- Cám ơn, cũng tôi bỏ đi

                                       chuyện nhỏ

Kìa

      ngó bạn một đêm ba lần thức giấc

      trắng hai bàn tay chữ-tuyết

Nào tiếp mùa trước,

đề nghị thông qua _ Cổng tỉnh_  -

giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 1995

cái đinh đầu tiên trên ván thiên quan-tài-chữ

kêu gọi những cái-đinh-vinh-danh khác về sau

truy tặng giải thưởng nhà nước về văn học nghệ thuật 2007 Trần Dần Thơ giải thành tựu trọn đời Hội Nhà văn Hà Nội 2008 Những ngã tư và những cột đèn giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội 2011 rồi sẽ còn nhiều nữa tôi tin      

- Nhớ những ngày các bạn xúm vô

                                                       _ Cấp cứu! Cấp cứu!

                                                            Ô tô chẹt chết lá _

Ha ha

          thấy đã gì đâu        

- Từ lâu _ Chiều vô lễ_ cũng đã được là ngoan

                                                                       tôi nhớ

Với phần Ba _ Ván thu không _

                          cọp già ra chuồng

_ Sổ bụi _  tùy bút thơ triết lý dị thường

_ Thơ mini_  những khúc gầm gừ tư tưởng cuối cùng

                                                                        không dứt

nội dung sâu

                     hơn hẳn thời đại yêu cầu

hình thức văn bản không khủng tới độ ngăn người trần xuyên thấu

chí ít so với phần Hai _ Ngoại luật_  

trong kiến trúc cực tiểu xinh xinh

                           mô hình gốc

trọng vọng các căn hộ khép kín thời bao cấp

                               Trung Tự

                                                                                 Giảng Võ

                                     Thành Công

các thủ pháp

                    chế-tạo-tại-Trần-Dần

_ con chữ_ ,_ ý niệm _,_ bè đệm _,_ biến tấu chữ _,_ biến tấu âm _

vụt trở nên sáng sủa

Vượt qua những đầu bé tí, những vú núi

                                                            phi lí

hai ta hãy cố nhào vô _ Ngoại luật_  

ôi khối văn chương Ngu Công tới tận hội đồng biên tập thế giới âm

kia các nhan đề  

_ Mùa sạch _

                      _ Con OEE_ 

                                            _  Kể kệ _

         _ Con trắng _

                                                                                     _  Thằng thịt_

­                                                                                                         _ Jờ Joạcx­ _

những cánh buồm trắng đại dương lao động chữ

qua _ nghìn hải-cảng-mưa-buồn _

cách mạng thơ

                       một chân trời

                                             trực chỉ

Về quan niệm

_ thơ và đạo _,

                       _ chữ và nghĩa _,

                                                    rồi _ Bên này và Bên kia _

không quá mới  

người đời đã và sẽ nói

          nhiều kiểu khác nhau

nhưng các hình-thức-Trần-Dần đẻ ra một nội-dung-Trần-Dần

                                                                                             mới quá

Điều cá nhân tôi lăn tăn vô cùng

cấu trúc thành phần trong quan hệ chữ-nghĩa đã tiêu tùng

                                                                                     thảm thiết

nan giải nhất

dưới bàn tay nhà cải cách quốc ngữ này

hình thái chữ và cú pháp tiếng Việt liệu có còn thơ?

đã không nhất nguyên trong thi ca hiện đại

nay cả nhị nguyên

                              hãy chọn đi làm-chữ hay làm-thơ

họ Trần xác quyết không

- Nhất trí cao

         bái phục

sếp đã phác

                   tổng quan

đáng giá đại bách khoa toàn thư thế giới thơ tiểu mục Trần Dần

cùng với

              ví như

“tên thật là Trần Văn Dần sinh 23 tháng 8 năm 1926 mất 17 tháng 1 năm 1997 là một nhà thơ nhà văn Việt Nam được đánh giá là người cách tân trong thơ cả về hình thức với lối thơ bậc thang lẫn tư tưởng đa diện triết lý về thơ Trần Dần có nhiều ý kiến trái ngược nhau ngay sau phong trào Thơ mới Trần Dần đã chủ trương làm thơ theo trường phái tượng trưng cùng nhóm Dạ Đài theo nhà thơ Dương Tường thơ Trần Dần đương nhiên là khó hiểu nhưng chính ông ấy cũng nói về sự khó hiểu một cách hết sức giản dị tất cả giá trị chân thiện mỹ đều là khó hiểu cũng theo nhà thơ Dương Tường nếu

đánh giá đúng Nhân Văn Giai Phẩm và Trần Dần có thể chúng ta phải

viết lại sách giáo khoa văn học và viết lại

một chương trong lịch sử văn học Việt Nam giai đoạn 1955

1956 đây có thể là mốc thứ hai sau Thơ mới trên tiến trình hiện đại hóa thi ca Việt Nam mặc dù suốt 30 năm thơ ông không được xuất bản nhưng vẫn miệt mài sáng tác theo con đường nghệ thuật suốt đời theo đuổi trong đám tang Trần Dần hai câu thơ này của ông được viết trên một tấm băng lớn treo ở tang phòng

Tôi khóc những

       chân trời

             không

                  có

                      người bay

Lại khóc những người bay

        không có

              chân trời”[8]

- Quan điểm chỉ đạo:

_ Tôi giản dị đồng nhất thơ vào chữ_

- Đằng ấy biết không đây hằng mơ đồng tác giả Tuyên-ngôn-tám-chữ

giờ tiện thể

     cụ tỉ

vấn đề

          bản thể

Vấn đề là hai nhãn tự

                                  trước “tôi” sau “giản dị”

chớ hổng phải là các từ “đồng nhất vào”, thậm chí “thơ”, ngay cả “chữ”

như thiên hạ trước đay nghiến nay nống lên

     quá thể

- Phản biện hay,

đồng chí cứ việc triển khai

- Nhãn tự số 1 “tôi”

                               cào bằng tất tật thái quá cực đoan

Thượng đế chết[9] cho cái Tôi làm tía

đã chủ thể Tôi rồi thì dẫu đồng nhất thơ vào - xin lỗi -

cờ ư cư tê cưt sắc…

                                vỡn vậy thôi

quên khỏi xin lỗi, thúc bách Phật đã từng hòa đồng cùng cờ ư cư tê cưt sắc…[10]

(nguyên thủy

                     kinh thi kinh Phật

                                               xêm xêm)

Nhãn tự số 2 “giản dị”

thì rất giản dị là không có gì phải ầm ĩ nâng quan điểm dìm lập trường

như lá mùa thu, về nguyên tắc, các tuyên ngôn thơ giành quyền chém gió

- Hừmmm có vẻ lôgic

lấy cực đoan thái quá vặn thái quá cực đoan

song vấn đề là diễn ngôn nào cũng cần…

- … minh họa

thì đây

vấn đề là thơ nào chữ nào, thơ ai chữ ai cơ ạ

vấn đề là

               thơ Trần Dần chữ Trần Dần

đâu thể

            thơ Trần Dần chữ Hoàng Cầm

         thí dụ thế

hay như

             cóc có chuyện

             thơ cách mệnh chữ xxx

                                                 (sorry hi hi hi)

Nữa,

ở đời các thơ giản dị

                                 chẳng hề nệ chữ

minh họa đẹp

thơ Tố Hữu ứ thèm có chữ

nói cho lành lối thơ í cố ý có tình

Thơ Tố thơ Trần

hai dòng ngược cùng khởi điểm

                                                    thơ-chuyện-lớn

thơ-em-út tịnh không

thoảng hoặc cũng lọt lòng chuyện lớn

- Đồng nghiệp thử diễn nôm cái diễn ngôn đó tớ coi

                                                                                   có ý cố tình chăng?

-  Thơ Trần Dần nghĩa bự chữ ứ hự

Thơ Tố Hữu ý nhớn tình tính tang

- Khá khen cho nhà ngươi và cuối cùng

còn nữa không những gì gì muốn diễn?

- Ấy là diễn nôm còn thì nói nôm:

Thơ-cao-hổ-cốt

Thơ-bún-riêu-cua-đồng

- Thất kinh

                  kinh đến thế là cùng

Chốt lại,

rê qua quan điểm không phải thông qua

sẽ kỳ khu đọc vỡ chữ

                                   những mùa sau

các bạn

còn ở lại tháng ngày nào

ráng cùng nhau

                        canh chừng trái-đất-thơ mạnh giỏi

tôi thăng

              tôi…thăng……

                                         t…..ôi……th……ăng………..

 (………….....)

XV.

Sau khi trồng trên đời

các cuốn sách

                       xanh

bạn nằm xuống

Tôi còn viết mãi:

Đẹp xiết bao là những nấm mồ người-làm-sách.

Vancouver, Giáng sinh 2013

(Trích đoạn cho giỗ 100 ngày Đà Linh 7/1/2014 & 17 năm Trần Dần qua đời 17/1/2014)

Đỗ Quyên

Chú thích