Huế - một thời vua chúa - là thủ phủ của Phật giáo - nơi có nhiều chùa chiền và tăng ni và phần lớn người Huế từ tầng lớp quý tộc đến giới bỡnh dõn đều ăn chay, người ăn chay trường ( quanh năm suốt tháng ) , người ăn chay kỳ ( một tháng hai lần ). Thời gian gần đây, do đời sống kinh tế khá giả, cao lương mỹ vị đầy đủ nên có nhiều người thích ăn chay như là một kiểu đổi thực đơn cho lạ miệng,. Để phục vụ nhu cầu này, người nội trợ đó tỡm tũi, sỏng tạo, chế biến những nguyờn vật liệu thảo mộc thành những thực phẩm chay ngon tươi bổ dưỡng . Do vậy các món ăn chay ở Huế rất phong phú, có những món được chế biến cầu lỳ và ngon tuyệt vời không thua gỡ mún mặn sơn hào hải vị, nem công chả phụng của người trần tục.
Thông thường bữa ăn chay của người bình dân rất đơn giản ,dễ làm : xỡ dầu , muối đậu phụng, muối sả, khuôn đậu ( đậu phụ ) kho, chiên, rau cải luộc , xào , chao tương là đủ, riêng đối với tầng lớp quý tộc giàu sang thỡ ăn uống không thể đạm bạc nên người ta phải chế biến thêm những món độc đáo, chay giả mặn ngon lành tuy không công kỷ lắm song cơ bản mâm cơm phải có nhiều món cao cấp hơn.
Đặc biệt, thực đơn của bữa tiệc chay đầy cả nghệ thuật nêm nấu lẫn trỡnh bày đẹp đẽ sang trọng, mỗi món dọn một ít, đây cũng là một nét độc đáo của ẩm thực Huế , chính sự ít ỏi nhỏ nhoi ấy tạo cho người ăn cảm giác thũm thốm muốn được ăn thêm chút nữa, Và mỗi món ăn được bài trí như là một bức tranh đẹp của người nghệ sĩ tài hoa, quả như í tưởng của nhà văn Vừ Phiến " Người phụ nữ Huế luôn nấu ăn bằng cả tâm hồn "
Đầu tiên là món khai vị : cà rốt, đu đủ.. được tỉa tót thành những hoa trái làm chua ngọt bày ở giữa dĩa, xếp vũng trũn xung quanh những lỏt chả phự chỳc được làm từ lá phù chúc màu vàng mơ, cũng nêm tiêu muối, nước tương, dầu phi burụ, bú trũn , luộc chớn như chả bũ, chả heo vậy, xen lẫn với chả phự chỳc là mỡ căng gói bánh tráng chiên dũn làm nem rỏn…
Món súp măng cua được nấu từ bắp non, nấm rơm, hạt sen hay món cao lâù là phù chúc gói mỳ căng với một ít khuôn đậu gió nhuyễn nấu với cà rốt, nấm , su lơ … nước hầm ngọt như nước phỏ vậy.
Chỉ cần ra chợ là cú thể mua tất cả cỏ mún giả mặn : giả thịt gà, thịt heo, thịt bũ đóng gói hợp vệ sinh để chế biến những đùi gà rán thơm phứt , gà xé phay béo ngậy, típ bũ nấu với khoai tõy, cà rốt nấm hương, hay món gà nấu đậu hộp, bắp hộp ăn với bánh mỳ.
Món lẩu vô cùng hấp dẫn : khuôn đậu nấu với su su, cà rốt ,đậu bắp, nấm … tổng hợp một nồi nóng hổi ăn với bún hay mỳ sợi rất ngon.
Cơm và xôi thập cẩm y như dĩa cơm thập cẩm của quán cơm Âm phủ vậy, ăn no song nhẹ bụng.
Món vả trộn, mít trộn xúc bánh tráng là món tuy rẻ tiền nhưng rất đặc sắc, làm khá công phu và nhiều người thích , thèm.
Mỡ xào khụ, mỡ xào dũn, phở , chỏo bổ sung cho mõm tiệc chay nhiều hương vị đặc sắc.
Trong bữa tiệc chay người ta cũng thường bày biện thêm các loại bánh bèo, nậm, lọc, ướt , ít, khoái, chất bột giống bánh mặn , khác nhau ở chỗ nhân chay.
Món ăn chay của nhà bỡnh dõn hay tiệc tựng sang trọng đều luôn có món chao- là một món ăn , một gia vị nêm nấu như ruốc của món mặn vậy. Chao có gốc từ đậu nành - loại thực vật có lượng đạm cao gấp đôi thịt cá, từ đậu nành chế biến thành đậu khuôn, đậu khuôn ủ lên men thành chao, chao có mùi thơm vị béo , bảo quản được lâu ngày.
Ăn chay theo quan điểm của Phật giáo là nuôi dưỡng pháp thiện, tăng trưởng can lành và phát triển tỡnh thương yêu bao la đối với mọi người, mọi loài.
Mâm chay thường có nhiều món nên người ăn hấp thụ được nhiều chất dinh dưỡng, thay đổi món tạo được sự hứng thú lúc ăn.
Khoa học đó chứng minh rằng nhờ ăn chay mà con người khoẻ mạnh sống lâu, có nhiều chứng bệnh nan y được thuyên giảm bởi nhờ chất bổ dưỡng lấy từ thảo mộc tinh khiết nguyên vẹn hơn chất bổ của động vật, cơ thể con người do vậy mà tiếp nhận được một lượng sinh tố và khoáng chất trong thảo mộc tốt hơn so với thực phẩm chế tạo.
Quan trọng hơn, ăn chay cho thanh tâm nhẹ nhàng thanh khiết, nuôi lớn tỡnh thương mà loại bỏ sân si trần thế, nhờ đó mà cuộc sống tốt đẹp, cuối cùng là cảm giác thanh thản an tâm của người được thưởng thức bữa ăn chay sau khi thành tâm lễ Phật.
