Sheila Heti
(from The New Yorker)
Hiếu Tân dịch
Khi tôi chết, không có ai bên tôi để nhìn tôi chết. Thế là tốt. Nhiều người nghĩ chết một mình là một bi kịch lớn, khi không có ai ở quanh để xem mình chết. Cậu bạn trung học của tôi muốn cưới tôi, bởi vì cậu ấy nghĩ điều quan trọng nhất trong đời là có người chứng kiến. Lấy một cô bạn gái thời trung học, và cô ấy ở với mình suốt cuộc đời – thế là chứng kiến rất nhiều. Mọi việc quan trọng phải được một người phụ nữ chứng kiến. Tôi không thích cái ý tưởng của cậu ấy về một người vợ để làm gì,- một người kè kè bên bạn để chứng kiến cuộc đời bạn mở ra dần dần. Nhưng bây giờ tôi hiểu cậu ấy hơn. Có một người yêu mình, nhìn cuộc sống của mình và thào luận với mình về nó hằng đêm không phải là chuyện nhỏ.
Lẽ ra lấy cậu ta, tôi đã chẳng lấy ai cả. Chúng tôi chia tay. Tôi sống một mình. Tôi không có con. Tôi là người duy nhất chứng kiến cuộc đời tôi, trong khi cậu ấy tìm được một phụ nữ và cưới cô ta, rồi họ có một đứa con. Gia đình gốc của cô ta lớn và sống gần họ – cùng với gia đình gốc của cậu ấy. Một lần tôi đến thăm họ, trong bữa tiệc sinh nhật của cậu ấy, có ba chục họ hàng vả bạn thân kể cả đứa con của họ. Chúng tôi tự nhiên thoải mái với bố mẹ vợ của cậu ấy, trong một thành phố ven biển nơi họ xây dựng cuộc sống của mình. Cậu ấy đã đạt được đúng điều cậu ấy muốn. Cậu ấy có ba mươi nhân chứng đáng tin cậy. Ngay cả nếu một nửa số ấy chết hay đi xa hay trở nên ghét cậu ấy, thì cậu ấy vẫn còn mười lăm. Khi cậu ấy chết, cậu ấy sẽ có một gia đình yêu thương vây quanh, những người sẽ nhớ khi cậu ấy vẫn còn có tóc. Những người ấy sẽ nhớ những đêm cậu say về nhà nồng nặc mùi rượu vả gào thét. Những người ấy sẽ nhớ mọi thất bại của cậu, và yêu cậu cho dù cậu thất bại thế nào. Khi tất cả những nhân chứng của cậu chết, đời cậu sẽ kết thúc. Khi con trai cậu chết, và vợ của con trai chết, và những đứa con của con cũng chết, thì cuộc đời của người bạn trai đầu tiên của tôi sẽ chấm dứt hoàn toàn.
Khi tôi trút hơi thở cuối cùng, chẳng có ai nhìn tôi. Chiếc xe tông tôi chạy biến, và một người tài xế khác dừng xe để lôi tôi ra khỏi tâm đường. Khi anh ta lôi tôi thì tôi đã chết rồi, nên tôi có thể nói tôi chết một mình.
Tuy nhiên, bạn có thể cho rằng tôi nói dối. Nếu tôi thật sự ổn với sự kiện là không có ai mà tôi yêu chứng kiến cái chết của tôi, thì tại sao tôi phải lặn lội từ cõi chết về đây làm gì? Tại sao tôi phài mang lấy xác thịt của thân thể tôi, và mặc lại quần áo mà tôi mặc cái ngày tôi lìa trần? Tại sao tôi lấy lại giọng nói tôi vẫn nói khi còn sống, và trở về với cân nặng của tôi vào lúc tôi chết? Thậm chí tôi còn phủi sạch bụi đất khỏi mắt và tóc tôi, sắp xếp lại răng đúng chỗ trong mồm tôi trước khi tôi bị quật ngã. Tại sao tôi chịu khó làm những chuyện đó, nó tốn công lắm. Lẽ ra tôi có thể cứ nằm dưới đất mãi mãi. Tôi có thể cứ ở đó, tan rữa, nếu tôi cảm thấy đời tôi như vậy đã xong. Nếu không có một nỗi lo âu day dứt trong tôi, rằng còn một điều gì đó cần nói ra, thì tôi vẫn còn nằm dưới đất.
Điều ấy là thế này: tôi là một trò đùa, và đời tôi là một trò đùa. Người đàn ông cuối cùng mà tôi yêu – không phải cậu bạn trai trung học – nói với tôi điều ấy trong cuộc cãi vã cuối cùng của chúng tôi. Lúc ấy tôi ba mươi tư tuổi. Trong cuộc cãi vã, khi tôi cố giải thích quan điểm của tôi về mọi vật, anh ta gào lên: “Cô là một trò đùa, và đời cô là một trò đùa”.
Đêm trước chúng tôi còn yêu nhau. Chúng tôi lên giường cùng một lúc, và khi anh ấy đọc một tiểu thuyết trinh thám nổi tiếng trong đíện thoại của anh, tôi ngủ thiếp đi trên gối của tôi, nhẹ nhàng chạm vào cánh tay anh. Mấy ngày sau, tôi chết. Tôi phải mất bốn năm, từ thời gian ấy – mới hiểu đầy đủ ý nghĩa điều anh nói: tôi là một trò đùa, và đời tôi là một trò đùa. Vào lúc anh nói ra điều đó, tôi không biết trả lời sao. Tôi bị tổn thương quá, tôi bắt đầu tuôn ra hàng tràng. Điều đó chỉ càng chứng tỏ cho anh ấy thấy là anh ấy đúng. Tôi há hốc mồm, mắt nhìn anh trừng trừng. Tất nhiên, từ đó tôi quen dần với sự tàn nhẫn của anh, nhưng tôi vẫn bị tổn thương.
Khi tôi nhận lời mời đến nói chuyện ở đây tối nay, các bạn có biết là tôi đã chết không? Các bạn biết không– khi tôi nhận lời mời của các bạn, lúc đầu tôi nghĩ, không, tôi không thể đến được. Sự thật là tôi không có lý do để đến. Sau đó ít tháng tôi viết cho các bạn một thư nhỏ: tôi sẽ đến nếu các bạn trả tiền để đào tôi lên. nếu các bạn trả tiền để cho xác tôi bay qua Bắc Mỹ, từ nơi tôi được chôn, rồi đẩy xe lăn cho tôi đến bục nói chuyện thì vâng, tôi sẽ đến. Trong khi bay, tôi cố giữ trong bộ não đã chết của tôi những gì tôi muốn nói – đấy là tất cả lý do mà tôi đồng ý. Tôi có một điều quan trọng cần công bố. Đó là gì? Tôi đã nói chưa nhỉ? Những ý nghĩ trong bộ não đã chết trượt đi rất nhanh. Tôi không thể nhớ tôi đã nói điều đó hay chưa.
Nằm đó dưới đất, muối và đất và mồ hôi và sâu bọ và những hạt mầm và những cây con và xương của những con chim bị sấy khô trong mồm tôi, và máu tôi khô đặc lại, và những ngón chân tôi cong lên, và óc tôi đầy tóc và lông chim và những quả cầu nhỏ dù làm bằng chất gì, đôi khi lốm đốm vết đất – những quả cầu nhỏ Styrofoam ấy – và cứt chó, và nước đái chồn, và những hạt mầm và những cây con, và quả đầu và nho khô, thật ngạc nhiên ở dưới ấy mà tôi có thể nghĩ được, ở chỗ toàn là bóng tối ẩm ướt ấy. Các bạn không thể biết được, nằm dưới đất, những ý nghĩ tỉ mẩn của các bạn sẽ ra thế nào. Bạn có thể mang theo mình chỉ một ý nghĩ xuống mồ, và nó luôn là ý tưởng làm bạn phát cáu, một cái gì đó nhất định phải đi đến cùng nếu không thì bạn đừng hòng tìm thấy yên tĩnh. Cái ý nghĩ mà tôi mang xuống mồ là một người đàn ông mà tôi yêu bảo tôi: “Cô là một trò đùa, và đời cô là một trò đùa”. Nó bám riết lấy đầu tôi, thịt tôi và xương tôi, cho đến khi tôi không còn là cái gì ngoài những lời ấy. Khi đời tôi sụp đổ vào bên trong – đó chính là cái chết: cuộc sống sụp đổ sâu vào bên trong bản thân nó – câu nói ấy vẫn còn ở bên ngoài sự sụp đổ; nó biến thành một cái gì đó tách khỏi tôi. Và, vỉ nó đã tách khỏi tôi, nên tôi có thể mang nó theo, nó là thứ duy nhất tôi có.
Làm ơn cho tôi xin cốc nước. Nước của tôi đâu? Người tôi khô rang và tôi đã chết. Ngày mai tôi sẽ lên máy bay về nhà, xuống đó với tất cả hành lý, là sự yên tĩnh trong xương tôi, sau khi đã nói ra được điều tôi đến đây để nói – những gì tôi nhận thức được khi nằm dưới đất đen. Rồi tôi sẽ chết trong phần còn lại của vĩnh cửu, không bao giờ phải gạt bỏ tôi nữa.
Người đàn ông đã nói tôi là một trò đùa, và đời tôi là một trò đùa – anh ta có thể đã không có mặt ở đó vào giây phút cuối của đời tôi, chứng kiến hơi thở cuối cùng của tôi, nhưng điều tôi nhận ra là: anh ta đã báo trước cái chết của tôi. Anh ta chỉ có thể báo trước nó do nhìn thấu gan ruột tôi, do anh là người chứng kiến linh hồn tôi. Khi anh nói những lời kinh khủng ấy, anh đã chứng kiến tôi đi vào tương lai, một tương lai anh biết tôi sẽ gặp. Trong cuộc cãi vã, tôi đã cố thuyết phục anh rằng anh sai: “Tôi không phải trò đùa!” tôi gào lên. “Anh là trò đùa! Anh là trò đùa!”
Khi một người trượt trên một cái vỏ chuối và chết, thì đời cô ấy là một trò đùa. Trượt trên một cái vỏ chuối không phải là cách tôi chết. Khi một người bước vào một quán rượu với một giáo sĩ Do Thái, một thầy tế và một bà xơ, và đó là cách cô ấy chết, thì đời cô ấy là một trò đùa. Đấy không phải là cách tôi chết. Khi một người đàn bà trẻ băng qua đường và sang đến bên kia, và đó là cách cô ấy chết, thì đời cô ấy là một trò đùa. Vâng, đấy là cách tôi chết – một con gà con, một người đàn bà trẻ, băng qua đường và sang đến bên kia.
Khi tôi băng qua đường ngày hôm ấy, chính là phía bên kia đường mà tôi đang hướng sang – tôi đã cảm thấy thất vọng biết bao, cuộc cãi vã vẫn còn trong tâm trí tôi, Tại sao ngườ đàn bà trẻ băng qua đường? Để tới được phía bên kia. Một cuộc tự tử. Phía bên kia là cái chết. Mọi người đều biết điều đó, đúng không?
Tôi chạy lon ton ra trước một chiếc xe hơi cũ đang lao tới, và đâm sầm vào kim loại, răng tôi bị tống vào trong cổ họng, ngực tôi bị nghiền nát hoàn toàn.
Tôi đến đây không phải để làm các bạn thất vọng. Tôi đến đây để kể cho các bạn một câu chuyện đùa. Hay đúng hơn, tôi diễn cho các bạn xem một trò đùa. Tôi! Và khoe điều mà tôi chứng kiến. Đó là người bạn trai đầu tiên của tôi – cậu ấy sống cách đây không xa. Có thể cậu ấy ở trong số các thính giả, đang nghe chăng? Đang uống một cốc bia chăng? Tôi hy vọng có cậu ấy ở đây! Cuộc sống và cái chết của tôi đã được chứng kiến, tôi xin nói với cậu như thế. Chứng kiến và báo trước ! Cậu chưa từng trải nhiều như tôi. Hình như cuối cùng cả hai ta đều thắng.
Tôi là một cô gái ngây thơ làm sao. Tôi không thể chịu được bất cứ khía cạnh nào của cuộc sống. Đặc biệt là cái tập quán cũ này: rằng bạn phải sống một cuộc sống tốt đẹp hơn người khác.
Phía bên kia là gì, bạn có thể tự hỏi. Vì tôi đang ở đây, tôi cũng có thể nói với các bạn: nơi mà mọi người luôn luôn cười là một nơi lố bịch. Nó giống như một chuyện có lần tôi đã trải qua, trên một chuyến bay xuyên lục địa. Người phụ nữ ngồi cạnh tôi cười trước bất cứ câu đùa ngớ ngẩn nào trong bất kỳ tiết mục nào mà cô ấy xem, đúng ra là tất cả mọi câu chọc cười của trò diễn ấy. Rồi cô ấy xem sang tiết mục khác, rồi tiết mục khác nữa. Tiếng cười của cô ấy ngập cả hàng ghế của chúng tôi. Cô ấy cười không ngớt từ lúc cất cánh đến lúc hạ cánh. Tiếng cười của một người có thể khiến bạn ghét họ làm sao! Tất cả những người cười trên thế giới có biết điều này không? Họ có nghĩ nó khiến họ đáng yêu không? Có ai thích nghe một người cứ cười một mình, tai đeo ống nghe, mắt dán lên màn hình không? Có họa là những ai thich nghe những người lạ ấy nhau sau bức tường khách sạn.
Ở đó, phía bên kia, như bao giờ cũng thế, những con chó cười, những cái cây cười, mọi người cười – dù có gì buồn cười hay không cũng vậy. Tôi nói câu chuyện này ở phía bên kia, trước một cử tọa mười sáu người, từ đầu đến kết thúc mất bốn giờ đồng hồ, vì sau mỗi câu tôi phải đợi cho mọi người cười xong đã. Ở đây trên mặt đất thì khác, tất nhiên. Cái yên lặng của sự sống là giải thoát tốt nhất. Cái chết là như nhau với tất cả mọi người, hay là cái thế giới cười này là cái chết dành riêng cho tôi? Làm sao tôi biết chắc được?
Liệu những điều tôi nói có chút ý nghĩa gì không? Tôi tự ý thức về điều tôi nói. Giọng tôi nghe có ổn không? Khi bạn chết, khó mà mang theo một ý nghĩ. Đầu tôi như bị nhồi đầy mền bông, hai mắt tôi như bị nhét hai quả cầu bằng bông, tai tôi như bị nút bông. Khó mà suy nghĩ, mà lần từ nghĩa này sang nghĩa khác. Tôi không đến đây để nói với các bạn rằng tôi yêu các bạn. Có phải các bạn cũng nghĩ thế không? Tôi chỉ yêu tất cả có hai người. Một người muốn cưới tôi, và một người nói đời tôi là một trò đùa. Người bạn trai đầu tiên tự coi mình là người chứng kiến, và tôi cũng đã tuyên bố rằng tôi đã tìm ra một người. Các bạn thấy không, tôi đã thắng. Tôi đã thắng! Tôi đã có được điều tốt nhất con người có thể có được – đã được người ta nhìn! Hôm nay tôi tuyên bố điều đó ở đây. Đó là lý do duy nhất để tôi trườn vào thân xác tôi và đứng đây trước các vị - một trò đùa trên cái sân khấu này. Câu nói của anh ta không còn làm tổn thương tôi nữa. Nó làm tôi cảm thấy tự hào biết bao.
Tại sao người phụ nữ trẻ ngây thơ ấy băng qua đường? Đó là tôi. Tôi là người phụ nữ trẻ ngây thơ ấy. Và tôi đã sang đến phía bên kia. Anh ấy biết điều ấy sẽ xảy ra, khi anh ấy nói câu đó. Được người ta nhìn mới đẹp đẽ làm sao.
