Lẽ ra tôi không nên lôi chuyện này ra nữa, nói mãi sẽ không có lợi mà còn gây phản cảm với người đọc, nhưng khi lên mạn xem vài trang webs hay blogs, thấy vấn đề Ai là cha đẻ của kịch thơ bóng giai nhân vẫn chưa được giải quyết ổn thỏa; còn ý nghi ngờ về sự giải thích vì sao vở kịch ấy lại mang tên hai tác giả, thậm chí có người còn khẳng định:

 Từ điển văn học bộ mới (Nxb. Thế giới, 2004) ở mục Yến Lan do Nguyễn Văn Long soạn có ghi “Yến Lan được biết đến với những vở kịch lãng mạn: Bóng giai nhân viết chung với Nguyễn Bính (1939) và Gái Trữ La (1941) khai thác những sự tích trong dã sử thời xưa; những vở này được công diễn nhiều lần nhưng chưa in thành sách” (tr.2116), ở đoạn viết về tác phẩm chính của Yến Lan không thấy Nguyễn Văn Long ghi vở kịch Bóng giai nhân; mục Nguyễn Bính do Nguyễn Hoàng Khung soạn thì lại ghi “Nguyễn Bính sáng tác khá nhiều, chỉ ba năm 1940-1942 đã cho xuất bản tới bảy tập thơ, ngoài ra còn soạn vở kịch thơ Bóng giai nhân - do Yến Lan khởi thảo - và đã được dựng ở Hà Nội, Hải Phòng, Huế” (tr.1111).

   Hai Nhà thơ Yến Lan và Nguyễn Bính đã đi vào cõi hư vô rồi, vả lại gia đình chúng tôi ai nấy cũng đã có tuổi. Nếu mình biết mà không nói ra những chứng cứ xác thực thì là có tội với  Văn học sử nước nhà. Vì vậy, tôi mạn phép trích dẫn những ý kiến của các nhà phê bình  giới thiệu cùng bạn đọc về Hoàn cảnh Bóng giai nhân ra đời (theo Hồi ký Chiều chiều mây kéo về kinh của Yến Lan) để bạn đọc suy ngẫm một cách thỏa đáng.

  “ Hồi ký Chiều chiều mây kéo về kinh dài khoảng 6.000 từ, nhà thơ Yến Lan kể ông đến Huế từ bức thư của một người bạn gái quen ở Hà Tiên (nhân vật trong bài viết: Người bạn gái

của cha của tôi) do vợ chồng nhà thơ Đông Hồ, Mộng Tuyết giới thiệu. Trong bức thư kèm một giấy chuyển tiền đủ cho chi xài cá nhân nhiều tháng. Người bạn gái ấy muốn Yến Lan đi đâu đó để thoát cảnh bà mẹ ghẻ khó tính nhằm tìm hứng khởi sáng tác. Cùng lúc này, ông cũng nhận được thư của nhà văn Vũ Trọng Can vừa thôi việc ở Tiểu thuyết thứ Năm từ Hà Nội vào Huế rủ ra chơi.

Thư Vũ Trọng Can viết: “Báo chết rồi, bọn Can đang chuyển sang hoạt động sân khấu. Đang thành lập một ban kịch với chương trình đi biểu diễn từ Bắc vào Nam. Hiện cập bến sông Hương…”.

   “Yến Lan theo thư Vũ Trọng Can ra Huế, nhưng hỡi ôi, chẳng có ban kịch nào cả mà chỉ có Nguyễn Bính, Vũ Trọng Can và một cậu trai theo điếu đóm. Trong lúc này, nhóm Can, Bính đang thiếu tiền ăn, ở chủ nhà trọ gần Đập Đá (bên kia cầu Tràng Tiền) đến hơn một tháng. Biết Yến Lan có tiền, Vũ Trọng Can liền nhờ ông trả giúp tiền cơm và nhà trọ. Vét hết túi trả tiền cho bạn, Yến Lan liền thúc giục mọi người làm gì đó để kiếm sống. Và để “đã đến Huế rồi phải tạo điều kiện ở cùng Huế cho đỡ cơn khát Huế, dù chỉ là những ngụm nước vóc lên từ sông Hương”. Cả nhóm bàn nhau làm kịch, Vũ Trọng Can có ý định làm kịch nhờ vào một thế lực nào đó để bảo đảm phần dàn dựng, bán vé, quảng cáo. Vũ Trọng Can đã làm quen với ông Hà Xuân Tế - thư ký riêng của Nam Phương Hoàng Hậu - ông Tế chấp nhận đứng ra bảo trợ việc làm kịch. Vấn đề còn lại là kịch bản, cả nhóm bàn nhau và quyết định làm kịch thơ, thể loại mới lúc này, có “tráng sĩ” có “mỹ nhân”.

    Đó là phác thảo đầu tiên do ba chúng tôi góp trong một buổi sớm (P.V nhấn mạnh). Cơm xong bỏ cả giấc trưa bàn luôn các chi tiết: bí quyết làm cho gươm thêm thiêng…

   Nguyễn Bính tả kể ra những em Đào, em Lý, cô Mừng, cô Thương với khá nhiều thiếu nữ, thiếu phụ mà anh gặp và quen trên các nẻo đường phố của Huế.

  Vũ Trọng Can cũng tả và kể ra những em Đào, em Lý, cô Mừng, cô Thương của mình. Nhưng đều kết luận: có trời mà vận động cho các gia đình người ta cho con em mình lên sân khấu. Nhất là con gái. Thế là lâm vào thế bí…”, rồi Can và Nguyễn Bính nhận sẽ đến Ngự Viên thuyết phục một cô gái lai Pháp, “cô ta sẽ là nhân vật biểu tượng cho cái đẹp trong vở kịch”-(cô gái lai Pháp này là nhân vật trong bài viết của nhạc sĩ La Nhiên- Bóng giai nhân của Xuân Khai trên đất Bỉ), “vở kịch được ai nấy bằng lòng. Chỉ có đôi lúc nảy ra vài cuộc cãi cọ giữa tôi và Nguyễn Bính về lời văn, câu văn. Bính chê văn tôi quá Tây, bắt chữa lại mấy chỗ. Tôi tự ái, bỏ đi cùng Chu Ngọc…”, “Hà Xuân Tế hứa chắc chắn rằng anh sẽ vời được Bảo Đại và Nam Phương đến chủ tọa khai diễn. Anh trao bản thảo vở kịch cho tôi và nói: “Vì có hoàng đế đến dự xem, nếu vở kịch thêm một vài đoạn có tính cách tôn vinh thì chắc sẽ được nhiều đặc ân cho các hoạt động sau này. Các anh về thêm vào cho khéo léo một chút.”; “Hai hôm sau thì giữa thành phố Huế xôn xao lên những áp phích, những tờ quảng cáo cho vở kịch dán ở các nơi công cộng và các mặt tường nhà. Nhất là ở các ngã tư đại lộ, những biểu ngữ bằng cả tấm vải trắng có hàng chữ đỏ viết bằng tiếng Pháp “Bóng giai nhân bi tráng, kịch bằng thơ của Yến Lan và Nguyễn Bính sẽ trình diễn ở Accueil vào các đêm… dưới quyền chủ tọa của hoàng đế Bảo Đại và hoàng hậu Nam Phương”…[2]

  Nhà thơ Yến Lan viết: “Không có sự phân công, không có cuộc tranh phần; mặc nhiên tôi là người chắp bút. Không cần tra cứu, đối chiếu gì, nó như được sắp xếp lớp lang sẵn ở một bản nháp, giờ chỉ chép lại, nên vở kịch hoàn thành vào buổi sáng hôm sau”.

Trong Kỷ yếu Nhà văn VN hiện đại do Hội Nhà văn VN xuất bản năm 2007, phần danh mục tác phẩm đã xuất bản của cả Nguyễn Bính lẫn Yến Lan đều ghi kịch thơ Bóng giai nhân - 1940 do hai ông cùng sáng tác. Trên một số sách, báo xuất bản lâu nay có nơi còn ghi Nguyễn Bính viết theo ý tưởng của Yến Lan. Dẫu biết rằng thêm hay bớt một tác phẩm trong sự nghiệp đồ sộ của hai ông vẫn không tôn vinh thêm hay hạ thấp giá trị của bất kỳ ai. Nhưng văn học sử cần ghi nhận rõ ràng, khách quan dù cả Nguyễn Bính hay Yến Lan cũng không muốn “tranh công” về tác phẩm này.

 Vậy tại sao có tên Nguyễn Bính trong vở kịch thơ này? Trong một bức thư viết tay ngày 13/3/1988 gởi cho nhà nghiên cứu Khổng Đức - Đinh Tấn Dung, Yến Lan viết:

 “Từ trước đến nay Bóng giai nhân phải mang tên hai tác giả là do lúc ở Huế, tôi và Nguyễn Bính, Vũ Trọng Can ở chung một nhà, để tên hai nhà thơ cho hấp dẫn. Giá lúc ấy Vũ Trọng Can lại là nhà thơ nữa thì có khi có cả tên vào đó”.

   Thế thì tại sao sau này Yến Lan mới lên tiếng về Bóng giai nhân?

Cũng theo Yến Lan trước ngày thư cho Khổng Đức (tức ngày 12/2/1988), nhân khi đọc trên báo Nhân dân ra ngày Chủ nhật 28/2/1988 - cột cuối trang 4 có ghi tin “Xuất bản tác phẩm của Nguyễn Bính”: “Để kỷ niệm 70 năm ngày sinh của Nguyễn Bính, Sở Văn hóa và Hội Văn nghệ Hà Nam Ninh đã xuất bản… sẽ tiếp tục in những vở kịch thơ của Nguyễn Bính”, Yến Lan đã gửi cho nhà thơ Chế Lan Viên “một bức thư dài về câu chuyện có liên quan”. Tiếc rằng, trong thư ngày 13/3/1988 này, Yến Lan không nói “câu chuyện có liên quan” đó như thế nào và ý kiến của nhà thơ Chế Lan Viên ra sao. Chỉ biết rằng, từ chuyện tin tức “có vấn đề” trên báo Nhân dân đến Tuyển tập Nguyễn Bính[1], mục Tiểu sử có ghi “Vở kịch Bóng giai nhân Nguyễn Bính soạn theo phác thảo ban đầu của Yến Lan (1942) đã được dựng ở Hà Nội, Hải Phòng, Huế”… và phần Tác phẩm chính trước Cách mạng tháng Tám “ghi chỉ một tên Nguyễn Bính”… Yến Lan đã nêu băn khoăn về quyền tác giả của Nguyễn Bính đối với Bóng giai nhân như sau:

  “.. thông tin không chính xác về quyền tác giả như vậy có thể sẽ để lại những hệ lụy khó lường, nhất là đối với người không có điều kiện tiếp cận thực chất vấn đề văn bản Bóng giai nhân “sẽ vin vào đó để làm căn cứ tối hậu tổng kết”.

“Mai này các nhà xuất bản trên kia in nó ra - tôi nghĩ còn có mục đích khác quan trọng nữa là lợi nhuận - vì sách sẽ chạy - thì các quyền lợi của tôi bị tước bỏ. Ngay cả quyền lợi thiêng liêng là cái danh nghĩa chính đáng làm tác giả. Từ trước đến nay Bóng giai nhân đã phải mang tên hai tác giả (là do lúc viết - ra ở Huế, tôi và Nguyễn Bính ở chung một nhà, cả Vũ Trọng Can…”

TT&VH ( KỶ NIỆM 10 NĂM NGÀY MẤT YẾN LAN (5/10/1998 - 2008)

                                                       Chủ Nhật, 05/10/2008 Trần Hoàng Nhân”

 * Qua lời kể của nhà thơ Hoàng Cầm:

Theo một bài viết do nhà thơ Hoàng Cầm gởi cho gia đình Yến Lan có tựa Ai là tác giả kịch thơ Bóng giai nhân? (tháng 5/2001), thì những năm chiến tranh Yến Lan không nghĩ Bóng giai nhân được in lại. Thêm nữa, tình hình lúc ở Huế rất cấp bách cho việc kiếm sống, nên việc để tên Nguyễn Bính hay Vũ Trọng Can vào vở kịch thơ này cũng rất bình thường, miễn kịch có khán giả kiếm được tiền nuôi sống cả bọn.

  Nhà thơ Hoàng Cầm kể, khoảng những năm 1940 tại Hà Nội, Bóng giai nhân được diễn tại Nhà hát Lớn với các diễn viên là nhà thơ nổi tiếng: Vũ Hoàng Chương, Trần Huyền Trân, Nguyễn Bính… Sau này, Hoàng Cầm mượn kịch bản Bóng giai nhân từ Vũ Trọng Can đem về Kinh Bắc, làng Phù Lưu cùng Kim Lân, Hoàng Tích Linh, Hoàng Tích Chù… diễn.

  Hoàng Cầm viết: “Tôi rủ anh Nguyễn Bính về chơi. Trong bữa rượu đầu tiên, quanh mâm thịt chó…, tôi mạnh bạo hỏi vị “thượng khách, tân khách” Nguyễn Bính viết Bóng giai nhân từ bao giờ? Sau một tợp rượu rất hào sảng, Nguyễn Bính nói: “Yến Lan nó viết cả ba màn, đến màn cuối vừa hào sảng vừa tình tứ. Tớ đọc xong còn nói đùa: Thôi, hay lắm rồi! Để tao thay mặt phòng kiểm duyệt của thằng Tây phê cho một chữ được”. Hoàng Cầm khẳng định Bóng giai nhân tác giả đích thực là Yến Lan, vì: “Rõ ràng cái văn phong trong kịch bản là văn phong của nhóm thi sĩ Bình Định hồi bấy giờ”.

Để độc giả biết thêm một câu chuyện nữa về Bóng giai nhân, Văn nghệ Trẻ giở lại hồ sơ văn học này. Trong một bức thư gửi nhà nghiên cứu Khổng Đức (tức Đinh Tấn Dung) đề ngày 13/3/1988, nhà thơ Yến Lan cho biết kịch thơ Gái Trữ La ông viết năm 1943 sau Bóng giai nhân (quãng giữa 1941-1942). Gái Trữ La diễn ở Thanh Hóa lần đầu và Bóng giai nhân ở Huế. Nhiều tài liệu đã nêu, như Từ điển Văn học tập II của nhà xuất bản Khoa học xã hội - Lịch sử kịch nói Việt Nam (trước cách mạng) nhà xuất bản Văn học do Phan Kế Hoành và Huỳnh Lý (1978) soạn - và nhiều tác phẩm, tiểu luận khác. Ngay hiện nay ở nhà, tôi vẫn còn giữ một tập đánh máy từ ngày viết xong để trình kiểm duyệt - có đề tên cả 2 người, tập ấy tôi gửi một bạn gái rất thân ở Hà Tiên nhân khi sắp diễn, và nhắn chị ấy chuyển cho anh Đông Hồ và chị Mộng Tuyết đọc. Sau này định diễn ở Thanh Hóa, tôi gửi thư vào mượn lại. Về Bình Định mang theo rồi gửi anh Quách Tấn giữ cho đến khi giải phóng trở về. Tôi đang có một dự định nhằm làm cho sáng tỏ - Báo cho các nhà xuất bản trên cần lưu ý vấn đề này.

1/ Viết nhờ Báo Văn nghệ đăng mấy dòng cải chính, và báo cho Hội Nhà văn- Nhưng chỉ sợ họ cho là “đã có lửa đâu mà lo cháy”- Yến Lan chỉ xông khói lên thôi. Có thể lắm chứ.

2/ Viết một hồi ký về Huế (trong ấy xoay quanh những sự việc và xúc cảm về Bóng giai nhân, nhân đó mà nói rõ sự thật. Năm ngoái, Biên tập Sông Hương có mời tôi tham gia, giờ mà có bài thì họ đăng thôi. Và tôi đã viết một hồi ký gần 6.000 chữ. Mấy hôm nay đánh vật với nó và đọc lại thì cần điều chỉnh lại cho tế nhị, dịu dàng hơn. Thế là hiện giờ thì đang treo mà tôi đã mệt…Tôi nghĩ, ngoài cái hồi ký ấy, giá có một nhà nghiên cứu nào viết theo chủ đề: đại khái như: Nhân cái tiểu sử ở đầu một tuyển tập, nghĩ đến trách nhiệm và tính chính xác, tính chân thật của việc nghiên cứu và giới thiệu. 

    Anh nghĩ nay Bóng giai nhân có thể là một vụ án văn học không? Theo tôi thì có, nhưng già rồi, lực tận thế cô cũng đến bỏ cuộc thôi” ” (Thư gửi Khổng Đức, ngày 13/3/1988).

Bóng giai nhân là một vụ án văn học chưa được các nhà nghiên cứu văn học, sân khấu… quan tâm thích đáng. Câu hỏi thực chất tác giả Bóng giai nhân là ai hầu như vẫn chỉ là mối bận tâm của dăm ba người; còn phần lớn người đọc vẫn xem đây là tác phẩm chính của Nguyễn Bính.

  Lâu nay, các tuyển tập, sưu tập về Nguyễn Bính, Yến Lan, các mục từ về Nguyễn Bính (1918-1966), Yến Lan (1916-1998) trong Từ điển văn học và nhiều tiểu luận, bài viết khác về Yến Lan, Nguyễn Bính đều khẳng định vở kịch thơ Bóng giai nhân là tác phẩm chính của Nguyễn Bính hoặc Nguyễn Bính hợp soạn với Yến Lan, Nguyễn Bính viết theo phác thảo ban đầu của Yến Lan; thậm chí ngay cả báo giới thời vở kịch thơ Bóng giai nhân được công diễn cũng đưa thông tin Nguyễn Bính và Yến Lan là đồng tác giả Bóng giai nhân… “Sự thực” này có vẻ không còn gì phải bàn cãi. Thế nhưng, bất ngờ thay, đằng sau văn bản Bóng giai nhân lại chứa nhiều uẩn khúc, mà chính người trong cuộc cũng có điều khó nói, khó thay đổi. Yến Lan đành buông xuôi, ngậm ngùi chấp nhận một “lịch sử đã an bài”. Thành ra “sự thật” khác về Bóng giai nhân đối với nhiều người vẫn chỉ là câu chuyện qua đường; là câu chuyện một phía (được kể lại khi nhà thơ Nguyễn Bính đã mất).

Cụ thể là, từ năm 1988 trong trao đổi thư từ với nhà nghiên cứu, dịch giả Khổng Đức, Yến Lan có hé mở một câu chuyện khác về Bóng giai nhân; năm 1990, nhà thơ Yến Lan viết hồi ký (theo đề nghị của nhà thơ Mộng Tuyết) kể lại quá trình sáng tác Bóng giai nhân, Yến Lan cho rằng ông mới là tác giả đích thực của Bóng giai nhân; sau những thư từ và hồi kí của Yến Lan, nhà thơ Hoàng Cầm chính thức đề nghị giới văn học - sân khấu cần đính chính vấn đề quyền tác giả của Bóng giai nhân.

  Vậy thực ra Nguyễn Bính hay Yến Lan là tác giả Bóng giai nhân? Lỗi thuộc về ai? Xung quanh vấn đề này còn nhiều câu hỏi mà những người đi tìm lời giải từ hai phía hậu sinh chưa hẳn đã xác thực.

  Vở kịch Bóng giai nhân đã chung sống bình yên giữa hai tác giả qua các thời kỳ trước và sau cách mạng tháng Tám cho đến 1966 Nguyễn Bính qua đời. Suốt thời gian dài ấy không thấy ai (kể cả Nguyễn Bính và Yến Lan) có ý kiến khác về quyền tác giả của Bóng giai nhân như nó đã từng được giới báo chí đương thời và giới nghiên cứu văn học sau này ghi nhận. Vả lại Nguyễn Bính cũng như bao thi nhân khác, ông không có quyền bắt ép dư luận phải theo mình để tranh đoạt tác phẩm của người khác.

Văn nghệ Trẻ cung cấp thông tin - ý kiến đa chiều theo dòng lịch sử về vấn đề Bóng giai nhân với mong muốn bạn đọc rộng rãi và những người trong cuộc bình tĩnh suy xét vấn đề để có được câu trả lời thỏa đáng đồng thời tránh làm tổn thương đến vong linh của người đã khuất!      (Văn nghệ Trẻ)

* Nhà nghiên cứu Khổng Đức:

Vở kịch Bóng giai nhân là một “sáng tác tập thể” theo nghĩa có sự góp ý ban đầu về cốt truyện của Nguyễn Bính. Nhưng chuyện đó không quan trọng bằng việc Yến Lan là người chấp bút. Nguyễn Bính có góp ý hoàn thành cốt truyện nhưng nếu không có chấp bút thì làm sao thành kịch thơ được. Điều đáng chú ý trong chuyện này: Yến Lan vẫn luôn ghi tên Nguyễn Bính - trân trọng những góp ý của Nguyễn Bính đối với vở kịch Bóng giai nhân; đấy là chưa kể nếu lúc đó Vũ Trọng Can biết làm thơ có khi Yến Lan sẽ ghi tên cả ba người.

   Đáng tiếc là nhà thơ Nguyễn Bính mất sớm, nếu người thân và những người làm văn học cứ khẳng định Nguyễn Bính là người soạn thảo chủ yếu, hay tự làm lấy vở kịch thơ thì rất quá đáng. Nguyễn Bính không có khả năng làm kịch… Thời đó hầu hết các tác giả làm thơ ở Bình Định không ai viết kịch cả: từ Quách Tấn, Xuân Diệu đến Chế Lan Viên… đều như vậy, chỉ riêng Yến Lan có khả năng viết kịch. Yến Lan không chỉ viết Bóng giai nhân đâu, ông còn soạn kịch Gái Trữ La và kịch thơ về Phật giáo nhưng đã bị thất lạc văn bản.

Vậy tại sao nhiều nhà thơ không viết kịch? Theo tôi, trong dòng máu nhà thơ phải mang một yếu tố nào đó về diễn xuất mới có thể viết kịch được. Vở kịch là một dấu chỉ cho biết trình độ - ảnh hưởng Tây học của nhà thơ; kịch là sản phẩm từ Tây học, Quách Tấn và Yến Lan có học Tây, còn Nguyễn Bính lại rất thuần Việt. Nguyễn Bính ít làm thơ 8 chữ, trong khi kịch lại cần đến thể thơ này, kịch cần đến nói chứ không phải lúc nào cũng ngâm,….

Bóng giai nhân không phải hạng kiệt tác, nó chỉ là một tác phẩm cỡ trung bình. Điểm đặc biệt ở chỗ, Bóng giai nhân là vở kịch thơ đầu tiên của Việt Nam, mặc dù nội dung còn có nhiều chỗ yếu, nhiều khuyết điểm. Phạm Huy Thông cũng có kịch thơ Anh Nga, nhưng thực tế không diễn xuất được, đó chỉ là một vở viết chơi thôi…

   Dựa trên những chứng cứ mà tôi có được, tôi khẳng định Bóng giai nhân là của một Yến Lan. Song cũng nên lưu ý, có Bóng giai nhân cũng không làm cho Nguyễn Bính hay Yến Lan nổi lên, ngược lại không có Bóng giai nhân cũng không ảnh hưởng lớn đến sự nghiệp của ai. Điều khiến chúng ta suy nghĩ, rốt cuộc là Nguyễn Bính không viết một chữ nào trong vỡ kịch thơ ấy, mà cứ cho rằng Nguyễn Bính viết vở kịch thơ này thì vô lí quá. Từ trước tới nay, hậu thế không quan tâm đến lai lịch văn bản mà cứ rập khuôn những gì sẵn có, đề Bóng giai nhân gắn với riêng tên tuổi Nguyễn Bính thì cũng không phải lẽ, không công bằng.

* Nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân:

“Chuyện ai là tác giả đích thực của kịch thơ Bóng giai nhân, tôi nghĩ, nay đã rất rõ. Đó là sáng tác của duy nhất tác giả Yến Lan. Tất nhiên trong "tiền sự" chuyện tác quyền của tác phẩm này có thời gian đã bị chính tác giả cùng nhóm bạn văn của mình (Yến Lan, Nguyễn Bính, Trần Huyền Trân) "tung hỏa mù", - tác phẩm viết của một người trong nhóm, khi dựng diễn thành tác phẩm sân khấu, lại có sự tham gia của hai bạn văn kia, đã được quảng cáo /thông báo, công bố/ như là của 2 trong số 3 bạn văn ấy, lý do là gắn tên Nguyễn Bính vào sẽ gây chú ý cho công chúng nhiều hơn. Theo tôi, đấy cũng là một dạng sử dụng "mặt nạ tác giả" (tác phẩm đem quảng cáo được gắn 2 tên tác giả trong đó một người thực viết ra nó, một người được gắn tên thêm vào vì cái tên người ấy nổi tiếng hơn). Rất may là người trong cuộc và những bạn văn quen biết còn kịp đưa ra những thông tin để minh định. 2 thông tin đáng giá là đoạn hồi ức của Hoàng Cầm và đoạn hồi ức của chính Yến Lan. Thật may là trường hợp này chưa gây ra tranh chấp. Nhà thơ Nguyễn Bính chưa hề khi nào tự mình viết rằng mình là đồng tác giả Bóng giai nhân (nếu có xin bạn nào biết cứ nêu ra và chúng ta tiếp tục một cuộc khảo sát chung). Trong các bản tiểu sử Nguyễn Bính chúng ta có thấy tên vở kịch thơ kia thì chỉ là vì những người biên soạn ghi như vậy- họ cũng vẫn là những người chịu tác động của cái quảng cáo khi Bóng giai nhân được trình diễn khi xưa chứ họ chưa hề biết được cái thông tin về tác giả đích thực của tác phẩm.”  (Văn nghệ Trẻ)

 * Lời kết:

“Đã hơn một đời người từ khi Bóng giai nhân ra đời, những ai chứng kiến đa phần không còn nữa. Yến Lan nổi tiếng là người sống hết lòng vì bạn bè. Sinh thời, ông sẵn sàng vét túi vì Nguyễn Bính, Vũ Trọng Can ở Huế. Ông còn góp phần nhiều nhất trong việc nuôi nhà thơ Bích Khê nằm bệnh ở Quảng Ngãi. Sau này còn chia một nửa phần gạo tem phiếu cho Quang Dũng. Ông lại là trí thức, nghệ sĩ đi sau quan tài Phan Khôi tiễn tác giả Tình già về nơi an nghĩ cuối cùng với “nghĩa tử là nghĩa tận" v.v... Một trí thức như Yến Lan, không thể nào vơ vào mình những điều không có.”

   Trần Hoàng Nhân

(nguồn:“http://thethaovanhoa.vn/van-hoa-giai-tri/su-that-ve-tac-gia-cua-bong-giai-nhan-n20081005044828497.htm)

ĐÍNH CHÍNH NHỮNG NHẦM LẪN TRONG VĂN HỌC

                            Gửi Yến Lan, một nỗi nhớ, một niềm thương

              Ký tên Hoàng Cầm   

 AI LÀ TÁC GIẢ KỊCH THƠ 

BÓNG GIAI NHÂN

Hoàng Cầm

  1941 tôi đã chính thức bước vào cái “nghiệp của văn chương” được vài năm. Cuối năm ấy tôi được xem vở kịch thơ đầu tiên công diễn trên sân khấu nhà hát lớn Hà Nội, do nhà đạo diễn Chu Ngọc dàn dựng. Việc được xem một vở kịch thơ tề chinh trên sân khấu có chuẩn mực lần ấy với tôi là một bước ngoặc quyết định trong công việc sáng tác kịch thơ của tôi….

   Vở kịch thơ ấy có tên là “Bóng giai nhân”. Trong chương trình ghi là hai tác giả Nguyễn Bính và Yến Lan. Với Nguyễn Bính tôi đã quen. Đối với các bậc đàn anh nổi tiếng, tôi coi như cây cao bong cả. Tôi chưa gặp Yến Lan bao giờ, chỉ biết anh là một thi sĩ đáng kính nể với bài Bến My Lăng, mà anh đang sánh vai đồng hành với đại thụ như Hàn Mặc Tử, Bích Khê…nhóm thơ Bình Định nổi tiếng trong phong trào thơ mới.

Cũng do “Bóng giai nhân” kích thích mà sang đầu năm 1942 tôi đã khởi thảo vở kịch thơ dài “Kiều Loan”, cả đến lúc ấy nữa, tôi vẫn chưa biết mặt Yến Lan thế nào, mặc dù suốt từ năm 1942  đến 1947, thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp, tôi cứ lien mien đóng vai tráng sĩ, vai chính trong vở của hai nhà thơ mà mình yêu mến.

1955, cán bộ Miền Nam ra tập kết ở Hà Nội khá đông. Lần đầu tiên tôi gặp Yến Lan tại cuộc họp của nhà Xuất bản Văn Nghệ. Yến Lan con người cực kỳ hiền lành…Tôi có khoe với Yến Lan:

  - Này ông, tôi là người diễn cái nhân vật tráng sĩ của ông đi mua gươm, chót giết hai người rồi, đến khi gặp người đẹp thì quẵng gươm đi, đành chịu cho gươm mất thiêng, vì không can đảm giết một người vô tội, dẫu là giết trong kịch-theo ý muốn tai quái của một đấng thần linh siêu đẳng nào đó. Vậy thì ông cho tôi biết rõ về vở ấy, ông viết màn nào, còn Nguyễn Bính viết đoạn nào?

Viết chung theo kiểu gì? Ai đề xướng chuyện kịch , rồi ai viết, các ông phân công nhau thế nào?

Tôi thấy Yến Lan có vẻ hơi buồn, nhưng chỉ thoáng qua.Sau anh cười, làm như câu chuyện chẳng có gì quan trọng. Anh nói nho nhỏ:

-        Cứ nhầm lẫn hoài mà lâu năm quá, vả lại vở cũng chẳng đáng gọi lá tác

phẩm tác phiếc gì ghê gớm, tôi cũng chẳng muốn công khai cải chính nữa. Sợ anh em lại tranh giành tên tuổi. Mà nhất là bây giờ, văn nghệ phục vụ công nông binh (1955), những chuyện gươm thiêng, gươm thần rồi người đẹp, người điếc, cổ lỗ sĩ thế thì bao giờ cho diễn hay in ấn gì nữa mà lo tên với tuổi, cứ cho nó vào cái sọt rác của sự lãng quên là tốt nhất. Tôi đâm bực mình nói giọng gay gắt với Yến Lan (viết đến đây tôi lại phải xin lỗi lần nữa)

-        Sao ông nghĩ lẫn thẫn thế nhỉ, dẫu chẳng xuất sắc lắm thì vở Bóng giai nhân vẫn còn nguyên cái giá trị nhân đạo của nó chứ!

 Mà cũng khối câu hay, làm một nghệ sĩ phải có cái tự hào nghệ thuật. Nào ông nói đi nhầm lẫn là thế nào chứ?

 Yến Lan vốn rất yêu bài “Bên kia song Đuống” của tôi từ năm 1952, khi nó vào đến khu Năm, nên gặp tôi anh vồn vã tỏ lòng yêu mến bạn thật sự, bèn kéo riêng tôi ra một quán cà phê. Rồi anh kể:

Năm 1938, sắp đến thế chiến thứ II, một dạo, Nguyễn Bính, Trần Huyền Trân cùng với mình hẹn nhau đến Huế chơi. Cũng là cái kiểu “giang hồ vặt cho đỡ buồn đời! Chả thằng nào còn tiền mà gọi là du khách. Nói lữ khách cho có vẻ văn hoa, chứ thực tình, chỉ vì them đổi gió mà đi, đi bằng tiền nhuận bút còm rom của thằng Bính, Mình thì nhờ cô bạn tài trợ. Thằng Trân thì cũng khăn gói gió đưa. Đúng là ba tên “bần bách khách du” Mới đâu có ba bốn ngày, túi đứa nào cũng vét đến đồng xu cuối. Chính thằng Bính nghĩ ra trước cách kiếm tiền chè rượu là đứa nào đấy phải viết ra một vở kịch ngăn ngăn ngắn thôi, kiểu gì cũng được. chỉ cần diễn hơn nữa tiếng rồi mỗi thằng ngâm, diễn đôi ba bài thơ là may ra đủ ăn vài tuần. Nghe cũng hay, thằng Trân và mình bày ra cốt truyện , mượn sự tích gươm thần, gươm thánh gì đó ở Đông Chu liệt quốc bên Tàu ấy mà. Hai thằng phác thảo xong, câu chuyện cũng đơn giản mà chỉ có ba thằng thì vở cũng không được quá ba nhân vật. Thế là mình cắm đầu vào viết trong khi Trân và Bính thì đi “giạm sẵn chổ bạn bè có rượu, có cơm để ăn nhờ trong khi viết rồi tập kịch. Chỉ trong hai ngày, minh đã viết xong 3 màn. Mỗi màn chừng 20 phút, ngót nghét 600 câu thơ. Mà cũng lạ, mình có thạo về kịch cọt gì đâu, không ngờ lúc cầm bút, hứng nổi lên rồi là cứ thao thao bất tuyệt. Viết xong đọc hai thằng nghe, cả hai đều khen, vỗ tay đôm đốp. Bính còn chủ quan kêu vỡ này có thể diễn 10 đêm không hết khách. Trân thì dè dặt hơn bảo chỉ cần bán vé ba tối, mỗi tối kín lấy hai phần ba rạp là đủ sống một tuần rồi còn đủ tiền mua vé hạng bét về nhà nữa.

 Thêm một ngụm cà phê rồi Yến Lan thong thả kể tiếp:                  

-Phải nhờ Lưu Trọng Lư mới thuê được rạp với giá rẻ. Lu cũng rất hể hả với với kịch mình viết, tổ chức một số an hem đi quãng cáo, in vé bán…..

Qua hai đêm diễn ..  bọn mình chia tay. Mình về Qui Nhơn, Trân và Bính ra Bắc.

Khi in chương trình ở Hà Nội, Chu Ngọc cứ tự ý ghi tên tác giả song đôi là Nguyễn Bính và Yến Lan. Ít lâu sau Bính có thư cho mình kể lại việc diễn ở Hà Nội  cũng thanh minh rằng sở dĩ Chu Ngọc để cả hai tên là cốt bán được nhiều vé, vì ở Hà Nội tên Nguyễn Bính nhiều người biết hơn. Mình cũng rất vui lòng vì cũng là bạn với nhau cả.

Câu chuyện ai là tác giả bóng giai nhân là như vậy. Điều tôi muốn nói ở đây là vấn đề trách nhiệm trong văn học. Bạn hữu ngày xưa tâm đắc với nhau, đi chơi rồi sáng tác, dẫu là giải trí, là cao hung viết chơi, hoặc là để kiếm tiền tiêu xài lặc vặt, đó là một việc. Nhưng một tác phẩm bất luận giá trị cao hay chưa cao, nổi tiếng nhiều hay ít, nhưng do ai viết ra đó là một vấn đề cần sự minh bạch, phần trách nhiệm trước độc giả thuộc về ai càng cần phải minh bạch, để sau này những người làm văn học sử đở mất công kiếm tìm và xác định tài liệu.

 Cách đây ít năm, vào dịp Đại Hội Nhà văn lần thứ tư (1989), anh Yến Lan ga859 tôi có kể rằng ở một tỉnh Miền Nam (tôi không nhớ rõ, hình như tỉnh Long An) nhà xuất bản thuộc sở văn hóa tỉnh có in một tập thơ Nguyễn Bính. Ở bìa nhà xuất bản có rao trước sẽ xuất bản “Kịch thơ bóng gian nhân của Nguyễn Bính.

 Tôi nghĩ: trong tình hình đổi mới, riêng về mặt văn hóa, các loạt sách được ấn hành ồ ạt. Dĩ nhiên với những cuốn ra đời lâu năm, khó tránh những nhầm lẫn đáng tiếc. Nhưng khi một tác giả nào đó còn sống (ví dụ như Yến Lan) nhà xuất bản nào có ý định ấn hành những tác phẩm có liên quan đến nhiều cây bút đồng thời, nên tìm hiểu kỹ, và còn có điều kiện trực tiếp tìm hiểu các tác giả đã qua đời, thì có thể tránh được những nhầm lẫn không đáng có giữa thời đại thong tin bùng nổ như ngày nay./.

               Hà Nội. Tết Giáp Tuất

             Ai là tác giả của vở kịch thơ Bóng giai nhân

                    Hoàng Cầm

 “Trong lịch sử văn học và nghệ thuật của loài người, ngay từ những thế kỷ đầu trước và sau Công Nguyên, hầu như ở dân tộc nào cũng đôi khi xảy ra vài ba chuyện nhầm lẫn ở bộ môn này, bộ  môn khác  mà về sau các nhà làm văn hóa sử thường vấp phải những điều khó bình luận, khó phân giải. Rồi họ thấy tiếc, tiếc rằng đã không biết rõ sự thật về một bức tranh, một bài thơ, một câu chuyện kể, càng tiếc hơn khi không biết thật đúng về đời sống và tác phẩm của một thi hảo, một danh họa nào đó. Ở ta chỉ mới vài trăm năm , trường hợp Hồ Xuân Hương là một ví dụ

Đến thời đại chúng ta, nếu những người đương thời với một số văn nghệ sĩ lại làm ngơ trước một vài sự thật bị nhầm lẫn (trong khi mọi mặt thong tin đã có nhiều điều kiện khoa học tân tiến để xác minh bất cứ một vấn đề to nhỏ nào trong đời sống v8n hóa của một dân tộc, một đất nước, thì tôi nghĩ đấy có thể trở thành một tội lỗi đối với những thế hệ mai sau. Vì bản chất loài người là luôn luôn khao khát được biết, được hiểu những sự thật lịch sử của riêng từng dân tộc.

            ***

Từ cuối năm 1939, tôi đã đi vào cái nghiệp văn chương và bắt đầu xa gia đình ở tỉnh lẻ Bắc Giang, ra Hà Nội sống và làm việc cho Nhà Xuất Bản Tân Dân. Cuối năm 1941, tôi được xem vở kịch thơ đầu tiên trên sân khấu Nhà Hát Lớn Hà Nội, do anh Chu Ngọc dàn dựng, anh Vũ Trọng Can tổ chức các đêm diễn. Đó là vở kịch thơ có cái tên khá hấp dẫn: Bóng giai nhân.

Tờ chương trình in ảnh người đạo diễn với ba vai sắm ba nhân vật của kịch bản, lại là tên bat hi sĩ nổi tiếng lúc bấy giờ : Vũ Hoàng Chương, Trần Huyền Trân, Nguyễn Bính. Còn tác giả vở kịch thơ in chữ đậm trên tờ chương trình, đồng thời kẻ chữ to cũng rất đậm trên áp phích to bằng cái chiếu đặt ở cửa ra vào Nhà Hát Lớn: 

 Bóng giai nhân .- kịch thơ của Yến Lan  và Nguyễn Bính…

   Với Nguyễn Bính, tôi cũng đã làm bạn được hơn một năm, nhưng hồi đó, tôi như đứa bé mon men ở ngưỡng cửa làng văn, mới có vài ba truyện ngắn, vài ba bài thơ ngăn ngắn đăng trên Tạp chí Tiểu Thuyết Thứ Bảy của Nhà Xuất Bản Tân Dân do nhà viết kịch Vũ Đình Long làm chủ, nên đối với các bậc đàn anh đã nổi tiếng như Nguyễn Bính, Vũ Hoàng Chương, TRần Huyền Trân hơn mình về cả tuổi đời và tuổi nghề tôi coi như cậy cao bong cả, con mình chỉ là một cây non mới trồng ở cái vườn văn bao la, đầy bí ẩn này.

  Dạo ấy, cái tên một thi sĩ nghe như tên con gái – Yến Lan, chưa quen thuộc với dân Miền Bắc. dân Hà Nội. Ngược lại chỉ nhắc đến Nguyễn Bính là người ta đọc vanh vách ngay những bài thơ nổi tiếng: Lỡ bước sang ngang, Xóm Ngự Viên  hay là Chân quê, Quan Trạng.

Riêng tôi cũng chỉ biết Yến Lan nhờ ông Hoài Thanh với cuốn Thi NHân Việt Nam, còn trong số độc giả yêu thơ cũng nhiều người không biết “Bến My Lăng và tác giả của nó là ai.

 Sau hai buổi diễn Bóng giai nhân ở Hà Nội, kết quả cũng bình thường, vì anh Chu Ngọc chưa tìm ra phong cách diễn kịch thơ thế nào để cuốn hút khan giả, đến lượt chúng tôi, một nhóm an hem mê chơi sân khấu bên Kinh Bắc gồm Hoàng Tích Sinh, Hoàng Tích Chù, Kim Lân, Trần Hoạt và tôi bèn mượn kịch bản Bóng giai nhân của anh Vũ Trọng Can đem về làng Phù Lưu, quê cùa các anh Linh, Chù, Kim Lân để diễn tập. Tôi rủ anh Nguyễn Bính về chơi. Trong bữa rượu đầu tiên, quanh mâm thịt chó cực ngon do vợ anh Chù chiêu đãi, tôi mạnh bạo hỏi vị “thượng khách, tân khách” Nguyễn Bính:

-        Bính viết Bóng giai nhân từ bao giờ?

Sau một tợp rượu rất hào sảng người thi sĩ chân quê bèn kể:

 Năm 1938, ba thằng chúng tớ là Trần Huyền Trân, Bính và Yến Lan ngứa ngáy cái máu giang hồ, rủ nhau vào chơi Sông Hương, núi Ngự. Yến Lan thì từ Qui Nhơn ra “hội ẩm”chỉ mới được ba ngày thì sắp cạn tiền, mình mới tính cái nước viết kịch rồi diễn luôn ở ngay cố đô này. Dạo ấy thằng Vũ Trọng Can cũng ở Huế, nó cũng mê sân khấu, lại có tài tháo vát, xoay sở có thể tổ chức các đêm diễn ra trò lắm. Bàn tán một lúc thì thằng Trân nghĩ ra cái cốt truyện, nghe đâu như truyện thời Xuân Thu chiến Quốc bên Tàu, cũng khá mê ly!.. Có anh thợ đúc gươm một đêm nằm mơ thấy ai như thần nhân mach rằng “Từ nước Sở sẽ có một chàng hiệp sĩ đi tìm mua gươm báu để dẹp loạn khắp thiên hạ, đem lại thanh bình cho bốn phương, trăm họ đang đói khát, lầm than, nhà ngươi phải đúc một thanh gươm được thiêng, phải lấy máu hai đứa con trai nhà ngươi mà tôi luyện, và người tráng sĩ mua được gươm rồi, phải giết ba người gặp đầu tiên trên con đường đi lập công vỗ yên bốn cõi. Có như vậy mới thành gươm thần, diệt được hết bọn tà ma quỉ, quái đang làm khổ thiên hạ hàng nghìn vạn năm rồi”            

    Khi người thợ đúc gươm tỉnh dậy thì quả nhiên, có một tráng sĩ tự xưng là người nước Sở đến hỏi mua gươm quí. Sau khi xem thử đến ba bốn loại gươm

mà cũng là cách người thợ đúc gươm muốn thử cái chí và cái tâm tráng sĩ, chàng kiếm khach giang hồ kia có vẻ thất vọng. Đến lúc ấy thì người thợ kia mới đưa ra thanh kiếm thần. Người tráng sĩ thật vừa ý, đẹp lòng đón nhận gươm quí rồi cáo biệt ân nhân , lên đường. Vì chót quên lời dặn cuối cùng của thần linh, người bán gươm bèn gọi người tráng sĩ trở lại:

 Người bán gươm :

   Tráng sĩ! Lời thần mộng tôi quên chưa nói hết

   Một khi kiếm đã vào tay dũng kiệt

   Muốn cho thiêng chàng phải giết ba người         

Tráng sĩ: Ba người gặp đầu tiên, khi bảo kiếm

Đã nằm trong tay chàng, sẽ vô cùng màu nhiệm

Nếu chàng có gan giết đủ cả ba người…

  Nhưng thật oái ăm kịch tính khủng khiếp xuất hiện ngay, người thứ nha6t1ma2 tráng sĩ gặp khi thanh gươm đã vào tay chàng, chẳng phải ai đâu mà đích thực lại là người bán guo7mcu4ng vì đại nghĩa vui lòng cho thanh gươm do chính tay mình làm ra hòa với máu hai đứa con trai, chính gươm báu ấy đâm vào trái tim mình. Người thứ hai là một đạo sĩ đang tu tiên, đang nhàn du nơi ven rừng chân núi. Đạo sĩ cũng vui lòng chịu chết với một nụ cười khinh bỉ con đường công danh của tráng sĩ mà nhà tu hành coi là ô trọc. Cuối cùng, đến người thứ ba thì kịch tính lên đến mức cao nhất. Đó là mỹ nữ, một tuyệt thế giai nhân. Giết hay không? Theo đuổi một vinh quang cao cả hay theo người đẹp về xây tổ uyên ương” bên bờ suối. Một cuộc đấu tranh thật kỳ thú giữa ái tình và danh vọng

Lại tợp đến ngụm rượu thứ bao nhiêu, Bính không nhớ nữa, anh gắp một miếng dồi chó đưa lên miệng còn lử lơ chưa muốn nhai đã nói dõng dạc:

Yến lan nó viết cả ba màn, đến màn cuối này thì lời thơ của nó – vừa hào hùng lại vừa tình tứ, nghe đọc thôi cũng đã sướng tai rồi. Cái hơi thở lảng mạn lồng vào cái khí thơ bi hùng ca cũng khá nhuần nhị- tớ đọc xong còn nói đùa :

- Thôi hay lắm rồi để tao thay mặt phòng kiểm duyệt của thằng Tây phê cho

một chữ được ! và thêm cho ba chữ son nữa : Cho phép diễn:  rồi Bính cười vang.

 Từ sau đó, nhóm kịch Bắc Ninh của chúng tôi dàn dựng, luyện tập mất cả hai ngày là diễn luôn ở đình làng Phù Lưu cùng với vở hài kịch “Cái tủ chè” của Vũ Trọng Can thành một đêm sân khấu đặc sắc. Đến nay, qua năm 2000 rồi, lơ phơ còn mấy cụ già trên 80 tuổi ở các làng chúng tôi trình diễn Bóng giai nhân

 Từ 1942 đến 1947 là còn nhớ ba vai chính của vở kịch (như ở các làng Phù Lưu, Đình Bảng, Đồng Kỵ thuộc huyện Từ Sơn, làng Lạc Thổ , Đạo Tú, Đình Tổ huyện Thuận Thành các huyện bên Tả Ngạn và Hữu Ngạn Sông Đuóng) nhiều cụ còn nhớ diễn viên nào sắm vai nào, có cụ còn thuộc và đọc vanh vách một vài câu thơ có vẻ giang hồ khí phách của kịch bản nữa.

   Riêng tôi sắm vai tráng sĩ mua gươm, xuất hiện ở các sân khấu từ Nhà Hát Lớn Hà Nội, tính được ít nhất cũng đến năm sau chục buổi diễn rất thành công, vì tôi may mắn được trời phú cho một giọng ngâm thơ có thể khiến khan giả mến mộ như mến mộ những ca sĩ loại nhất hiện nay. Việc trình diễn Bóng giai nhân nhóm kịch Bắc Ninh của chúng tôi còn kéo dài đến giữa năm 1948, ở nhiều thôn làng hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh, những nơi mà khói lửa của cuộc chiến tranh Việt Pháp chưa bén tới.

            ***

 Đến đây tôi đã có thể chấm dứt bài viết để khẳng định một cách rất đanh thép rằng : tác giả đích thực của vở kịch thơ Bóng giai nhân  là Yến Lan. Việc xây dựng cốt truyện là của hai anh Trần Huyền Trân và Yến Lan. Còn Nguyễn Bính chỉ là người sắm vai anh thợ đúc gươm lần thứ nhất trên sân khấu Huế rồi đến khi Vũ Trọng Can đưa kịch bản cho đạo diễn Chu Ngọc dàn dựng và đem trình diễn ở Nhà Hát Lớn ở Hà Nội, Nguyễn Bính vẫn sắm vai kịch ấy cùng với Vũ Hoàng Chương (vai tráng sĩ) và Trần Huyền Trân vai đạo sĩ.  Chỉ có một điều cần chú ý là khi vở diễn đưa ra Hà Nội thì trong tờ chương trình in bốn trang phát cho khán giả, tên tác giả có đề thêm Nguyễn Bính.. SAu đêm xem diễn ở Hà Nội, tôi hỏi tôi hỏi về vấn đề tác giả kịch bản thì anh Chu Ngọc mà tôi cũng quen thân từ lâu, nói : “ở Hà Nội, cái tên Yên Lan còn xa lạ với khan giả, nên theo ý Vũ Trọng Can mình thêm cái tên Nguyễn Bính vào, cốt để bán được nhiều vé. Vì Nguyễn Bính rất nổi tiếng ở cả ba miền, Yên Lan nếu có biết chuyện thêm tên tác giả chắc anh ấy cũng thuận tình, vì cùng là bạn thơ nghèo với nhau    

 Tôi không có ý định đi sâu vào nghệ thuật thơ của hai thi sĩ tài danh ấy. Nhưng một nhà phê bình văn học nào đó, chỉ cần đọc qua những lời thơ trong kịch BGN

đã có thể nhận ra phong cách thơ ở đó khác hẳn phong cách Nguyễn Bính. Vậy nên từ đêm diễn BGN đầu tiên cho đến giữa năm 1948 mới chấm dứt, tôi sắm vai tráng sĩ hàng năm sáu chục lần, càng tin rằng Nguyễn Bính không phải là tác giả. Rõ ràng cái văn phong trong kịch bản là văn phong của nhóm thi sĩ Bình Định hồi bấy giờ.

Mãi đến năm 1954 tôi mới biết mặt Yên Lan và hai người nhanh chóng kết thành bạn thân. Hiểu nhau rồi tmới dám gạn hỏi anh sự thật về việc sáng tác vở kịch thơ BGN. Anh thuật lại cũng đúng như lời Nguyễn Bính đã kể cho nhóm kịch Bắc Ninh trong bữa rượu thịt chó ở nhà anh Hoàng Tích Linh. Tôi có yêu cầu Yến Lan viết bài nói rõ về gốc gác vở kịch ấy, nhưng anh yến Lan đã gạt đi với hai ý kiến như sau:

  Một là, theo tác giả thì vở BGN cũng không phải là một tác phẩm xuất sắc gì, nó đã nằm trong sự lãng quên, bây giờ (1955) tự dưng bới nó ra, sợ người ta chê cười là tranh nhau tên tuổi.

 Hai là, Văn nghệ bây giờ (1955) đi theo hướng vô sản, những chuyện giai nhân, giai nhiếc, tráng sĩ, hiệp khách, hiệp khứa cổ lỗ sĩ mà bây giờ đưa ra công chúng chắc chắn sẽ bị phê phán là văn chương tư sản, lảng mạn, không hữu ích gì…Hơn nữa những tác phẩm như Bóng giai nhân thì còn bao giờ in lại, diễn lại được!   Tốt hơn hết là quên nó đi!

 Ấy vậy mà đến năm 1994, Hội nghệ sĩ sân khấu lại cho sưu tập và xuất bản một tuyển kịch thơ gồm các tác giả Thế Lữ, Phạm Huy Thông, Hoàng Cầm, Thao Thao, Nguyễn Bính và Yến Lan., Vũ Hoàng Chương, Phạm Khắc Khoan, Lưu Quang Thuận… Năm ấy anh Yến Lan còn sống, đã về ở quê bình Định.

Trước khi Hội nghệ sĩ sân khấu ấn hành tuyển tập ấy (dĩ nhiên là có mặt vở Bóng giai nhân trong cuốn sách) Tôi, vì tôn trọng sự thật lịch sử trong nền văn học của ta, đã viết một bài đăng trên báo Văn Nghệ với đề mục “Đính chính những sai lầm trong văn nghệ), tôi đã nói rõ tác giả BGN là ai rồi.” Tôi lại giới thiệu cho anh Lâm Huy Nhuận –con trai thi sĩ Yến Lan đến gặp anh Hồ Ngọc, người sưu tập, giới thiệu tuyển tập kịch thơ Việt Nam, để yêu cầu anh Hồ Ngọc đính chính tên tác giả cho đúng với sự thật dựa vào bài viết của tôi trên báo VN.Anh Hồ Ngọc đáp lại yêu cầu của anh Lâm Huy Nhuận rằng:

Tôi cũng tin là anh Hoàng Cầm nói không sai về vấn đề tác giả Bóng giai nhân  nhưng từ lâu anh chị em trong giới sân khấu, cả trong Hội nhà văn nữa đã đinh ninh rằng vở kịch ấy do hai tác giả Yến Lan và Nguyễn Bính. Bây giờ tôi biên soạn lại tự dưng cắt bỏ Ng.Bính ra thì sẽ gây nên nhiều dư luận chẳng hay ho gì. Thôi , từ trước tới nay trong dư luận công chúng, vở kịch ấy đã thế rồi thì cứ giữ nguyên nó là thế. Đính chính là không cần thiết, không có lợi gì cho văn học và sân khấu, có khi là có hại đến thanh danh cả hai tác giả.

Thôi thì cũng đành vậy…Ở Bình Định tác giả Yến Lan có được thấy  cuốn sách đó chắc cũng chỉ mỉm cười vui vẻ. Nói thế vì tôi biết Yến Lan thích nổi tiến nổi tăm; trước anh tưởng BGN chẳng bao giờ in ra được, mà đấy nó đã xuất hiện và dạo chơi khắp nước, không mỉm cười vui vẻ sao được?

Mà đến lược tôi cũng đành chịu, không đính chính gì được nữa, nhưng thôi vẫn còn tên tác giả Yến Lan hiện diện ngoài bìa sách và tình cảm tư tưởng anh vẫn sống động trên từng trang giấy thơm tho.

 Nhưng đến điều tôi sắp nói sau đây không thể chấp nhận nổi mà chắc chắn các anh chị em cao tuổi ở Hội Văn Học hiện nay cũng không thể chấp nhận nổi!

…và hẳn là hồn thi sĩ chân quê phải hiện thành xương thịt, nói dằn từng tiếng dõng dạc cho mọi người từ Nam ra Bắc nghe:

“Hồng cầu! con tìm cách cải chính ngay đi: rằng bố đây, Nguyễn Bính, không phải là tác giả kịch thơ Bóng Giai Nhân đâu!”  Rồi đây lại quay về cõi vĩnh hằng , chắc rồi ông lại viết ở âm phủ nhiều câu về thế sự, ông đã viết nhiều câu thơ cay đắng hoặc chua chát về thế thái nhân tình về rồi đời trên dương giang vốn lắm sự bất bình nhất là ở cõi văn chương vốn thanh cao thuần khiết thì bây giờ từng đám bụi thị trường ô hợp đang nối tiếp nhau bám đầy lên những trang sách quí…kể cả từ nghìn năm xưa…

       Hà Nội tháng 5 năm 2001