1.Cơ sở xã hội và thẩm mỹ công chúng.                    

Nền múa rối Việt Nam đương đại bắt đầu từ đâu? Sao không phải hiện đại mà là đương đại? Xây dựng nền múa rối Việt Nam đương đại bắt nguồn từ nhu cầu thẩm mỹ nghệ thuật công chúng, với cơ sở xã hội thời hội nhập quốc tế. Chúng tôi không sử dụng khái niệm hiện đại theo quan niệm biến đổi khoa học trí tuệ, tác phong hành sử con người thời xã hội khoa học công nghệ, gọi là nghệ thuật đương đại.

            Trước đây, nhiều người quan niệm đương đại hay hiện đại đồng nghĩa nói về thời hiện tại. Theo Từ điển Tiếng Việt trang 438 viết “ 1.Thuộc về thời đại ngày nay.Lịch sử hiện đại. Âm nhạc hiện đại”. 2. “Có áp dụng những phát minh, những thành tựu khoa học kỹ thuật ngày nay. Nền công nghiệp hiện đại.Thiết bị hiện đại”. Lại theo sách đã dẫn trang 357 viết “đương đại thuộc về thời đại hiện nay. Nền văn học đương đại”. Chúng tôi đồng thuận với khái niệm đương đại, bởi Khái niệm hiện đại không đồng nghĩa với đương đại mà ám chỉ một thời đại phát triển công nghiệp nặng với những cỗ máy đồ sộ gọi là hiện đại. Thời hiện đại nhịp sống công nghiệp chát chúa nặng nề trong nghệ thuật đã đi qua, nhân loại bước sang kỷ nguyên khoa học công nghệ, nhịp điệu nghệ thuật thanh thoát nhẹ bay, đời sống công nghệ máy tính bảng, điện thoại thông minh gọn nhẹ, hệ điều hành Window, điều khiển học từ xa tự động hóa sản xuất tạo ra nền kinh tế tri thức. Nhip điệu công nghiệp với tiết tấu âm nhạc Rock n Roll nặng nề của qúa khứ, nay nhịp điệu nhạc Rap, Hiphop, Armi, Country, House Techno, Rock Blues, Rockpop Rockmetan…Sân khấu, nghệ thuật nhảy múa ngôn ngữ biểu cảm, múa tạo hình tượng ký hiệu thông tin, nhảy đời sống hóa nghệ thuật đường phố. Nghệ thuật thế kỷ XXI trở về nguồn cội, múa rối phải đổi mới hướng tới sự hòa đồng, hội nhập nghệ thuật quốc tế hóa và những khác biệt. Vì những khác biệt múa rối nước hướng đến xây dựng nền nghệ thuật mới: Nền nghệ thuật múa rối Việt nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Toàn cầu hóa một xu thế thời đại không thể cưỡng lại sự hòa nhập và phát triển tồn tại, nghệ thuật múa rối nước hội nhập tiếp thu nhân tố tích cực các nền nghệ thuật đương đại để bảo tồn, phát triển bản sắc văn hóa nghệ thuật múa rối dân tộc bản địa. Múa rối nước thực hiện xã hội hóa chính là thích nghi môi trường xã hội, lựa chọn một phương thức tồn tại nghệ thuật dân tộc. Nhân loại bước vào kỷ nguyên khoa học công nghệ, toàn cầu hóa nghệ thuật dân tộc đang bị nhào nặn bình đẳng và bất bình đẳng. Một cuộc đấu tranh bất bình đẳng không thể đi cùng sự bình đẳng, muốn bình đẳng múa rối nước phải thích nghi phát triển hòa nhập tạo dựng nền nghệ thuật đương đại. Quá trình xã hội hóa quyết định luận xây dựng nền nghệ thuật múa rối nước phản ánh hiện thực cuộc sống con người xã hội đương đại, tạo ra nền văn hóa nghệ thuật thời đại.

Cơ sở xã hội con người công chúng thời khoa học công nghệ hình thành lớp người văn hóa trí thức, họ thừa hưởng nền văn hóa nghệ thuật đương đại các nước phát triển, đòi hỏi múa rối nước đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ nghệ thuật mới. Nhu cầu nghệ thuật ấy xuất phát từ yêu cầu thay đổi tận gốc những giá trị bản chất xã hội công nghệ, tác phong lao động, lối sống sở thích, phương tiện nghe nhìn, hình thành các nhóm tầng lớp xã hội hưởng thụ nghệ thuật. Nghệ thuật múa rối nước không đổi mới không có công chúng. Thực tiễn múa rối nước những năm đầu thế kỷ XXI, tích cực đổi mới: Cách tân trò cũ, sáng tác nhiều tác phẩm mới. Đây là cơ sở xã hội học nghệ thuật để vững tin xây dựng nền nghệ thuật múa rối đương đại. Nền nghệ thuật múa rối ấy hòa nhập vào xu thế toàn cầu đề cao văn hóa nghệ thuật dân tộc, tiếp biến bổ xung những giá trị văn hóa nghệ thuật mới làm phong phú sân khấu múa rối. Nền múa rối mới không phủ nhận những giá trị văn hóa nghệ thuật truyền thống mà kế thừa phát huy, tiếp nối kinh nghiệm văn hóa nghệ thuật dân gian vào sân khấu múa rối. Nền sân khấu múa rối đương đại đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ nghệ thuật con người của nền kinh tế tri thức, thúc đẩy phát triển nhân cách tâm hồn con người toàn diện thành động lực xây dựng đất nước. Xây dựng nền kinh tế tri thức, nghệ thuật hậu hiện đại vì con người xã hội mới.

Nói đến nền kinh tế tri thức là khái niệm kép, bao gồm kinh tế và tri thức do Fritzmacchtup, Perter Duruker đưa ra năm 1960 (nguồn Wikippe ĐiA) đến nay thành mục tiêu chiến lược của các quốc gia phát triển và những nước đang hướng tới. Nền kinh tế trí thức là sự phát triển tăng trưởng sản phẩm trong các ngành sản xuất dựa vào tri thức con người, phát triển khoa học công nghệ cao. Cấu trúc nền kinh tế tri thức thành hệ thống điều hành sản xuất, phân phối sản phẩm sử dụng tri thức làm động lực phát triển kinh tế tăng trưởng cao, hình thành hệ thống điều chỉnh phân phối sản phẩm hàng hóa qua kênh thông tin. Sự phát triển kinh tế tri thức thúc đẩy văn hóa nghệ thuật, con người tri thức phát triển mang đến sự đổi mới nghệ thuật thời toàn cầu hóa luôn bị tác động ảnh hưởng nhanh các trào lưu văn hóa nghệ thuật vào những nước phát triển và đang phát triển. Ngày nay hướng đến xây dựng nền nghệ thuật Việt Nam đương đại, bảo tồn truyền thống văn hóa nghệ thuật dân tộc là yêu cầu cấp thiết của mỗi quốc gia dân tộc. Truyền thống văn hóa thường nhấn mạnh trong bước phát triển các trào lưu nghệ thuật đương đại, bởi sự nhận diện khác biệt nghệ thuật thời hội nhập tính quốc tế và sự đa dạng văn hóa nghệ thuật. Truyền thống văn hóa những nét bản sắc riêng tiếp nối từ quá trình lịch sử văn hóa văn nghệ dân gian, biểu hiện vào phong cách nghệ thuật đương đại. Bản sắc văn hóa không bổ xung sẽ mất, nghệ thuật dân tộc truyền thống chỉ còn lại hào quang trong quá khứ vĩnh hằng. Vì thế xây dựng nền nghệ thuật múa rối đương đại, là giữ gìn bản sắc văn hóa trong hiện tại và tương lai.  Bản sắc văn hóa nghệ thuật dân tộc, là sức mạnh nội lực một tinh thần dân tộc trong tiếp biến nghệ thuật kế thừa điều chỉnh, tiếp thu tinh hoa văn hóa nghệ thuật ngoại nhập thành văn hóa nghệ thuật dân tộc thời đại mới. Hoạt động văn hóa nghệ thuật luôn tác động ảnh hưởng đến hành vi con người xã hội, xây dựng nền nghệ thuật văn hóa dân tộc là thiết thực xây dựng nhân cách con người Việt Nam thời hội nhập. Xây dựng nền nghệ thuật múa rối nước đương đại chẳng thể bắt đầu từ không, mà kế thừa múa rối nghệ nhân dân gian lựa chọn tinh hoa bản sắc văn hóa múa rối dân tộc phát triển hội nhập. Nghệ thuật múa rối nước đương đại xây dựng dưới ánh sáng chủ nghiã Mác Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh phát triển sân khấu chuyên nghiệp, chuyên nghiệp hóa. Lấy văn hóa dân tộc làm nền tảng xây dựng nền nghệ thuật múa rối nước tiên tiên, đậm đà bẳn sắc dân tộc. Sự giao lưu nghệ thuật thời toàn cầu hóa làm biến đổi các hình thái cấu trúc nghệ thuật,  phương thức thể hiện sân khấu, múa rối nước đang từng bước thay đổi sân khấu cả phương thức biểu cảm ngôn ngữ. Xuất phát từ tính tất yếu khách quan qua sự tiếp xúc va chạm các trào lưu nghệ thuật trao đổi thẩm mỹ trong thực thể nghệ thuật đời sống người xem, những chuyển động nhận thức giá trị mang lại kết quả thay đổi các hình thái nghệ thuật là cơ sở xã hội xây dựng nền nghệ thuật mới, nền nghệ thuật ấy dựa trên các tầng lớp công chúng, thị hiếu thẩm mỹ văn hóa. Múa rối nước có nhiều tầng công chúng: Khách du lịch nước ngoài, công chúng lễ hội làng xã, thiếu nhi các cấp học. Đây nhiều nguồn lực người xem phong phú bền vững, là mối quan tâm hàng đầu phát triển múa rối. Xây dựng các phường múa rối dân gian bền vững dựa trên cơ sở phát triển kinh tế nông nghiệp cùng phòng trào xây dựng nông thôn mới, xóa đói giảm nghèo. Đặc điểm các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ đồng nhất dân cư, đồng nhất văn hóa và đa dạng sắc màu, tạo ra những nết đặc trưng các loại hình nghệ thuật. Đây là đặc trưng cơ bản tiếp nhận chính sách phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa nghệ thuật.

Đặc trưng này do các nhân tố nghệ thuật dân gian quy định ảnh hưởng đến sự tồn tại, phát triển các phường múa rối nước. Múa rối dân gian tồn tại, phát triển trên cơ sở kinh tế xã hội, và công chúng. Địa phương nào kinh tế mạnh dựa vào nguồn thu các hoạt động văn hóa du lịch đương nhiên múa rối phát triển. Khách du lịch nguồn thu chính múa rối hiện nay, ảnh hưởng từ các khu công nghiệp nước ngoài, khách thăm quan du lịch mang đến lối sống văn hóa nghệ thuật ngoại nhập từng bước thâm nhập sâu vào nhân dân biến họ thành những người tiên phong đổi mới thẩm mỹ nghệ thuật. Đây là cơ cở người xem đòi hỏi đổi mới múa rối nước để hội nhập nghệ thuật thế kỷ, thành động lực thúc đẩy nghệ sỹ hướng đến xây dựng nền nghệ thuật múa rối đương đại. Những diễn tiến đồng hóa nghệ thuật, tiếp biến dân tộc hóa văn hóa nghệ thuật, là bảo tồn truyền thống, xây dựng nền nghệ thuật múa rối đương đại.

2.Xây dựng nền nghệ thuật múa rối đương đại.

Nền nghệ thuật múa rối đương đại kế thừa truyền thống văn hóa nghệ thuật dân gian dân tộc, nhiều thập kỷ qua đang tồn tại phát triển theo hướng dân tộc & thời đại. Khu vực các phường múa rối gần như còn bỏ ngỏ, nhưng các đoàn, nhà hát múa rối chuyên nghiệp phát triển nhiều trò diễn vở rối đương đại thành công.

Các phường múa rối dân gian ít đổi mới, bởi các nghệ nhân đã sáng tác nhiều trò diễn từ lâu mang tính thời sự chính trị như Bình dân học vụ, Bắn máy bay Mỹ, Cu Tý đánh Tây… không thành công. Sau đổi mới, các phường  thường cách tân trò rối nghệ nhân, hoặc phục hồi trò múa rối cổ, ít sáng tác mới. Nhiều phường múa rối phục hồi trò diễn cổ thành công, cách tân vì doanh thu tồn tại. Hầu hết các phường múa rối chưa đủ mạnh để sáng tác dàn dựng trò diễn mới, bởi kinh phí cao mà doanh thu các trò mới khó bù lỗ. Nhiều phường cứ trò cổ diễn lại, một số nơi suy giảm người xem, nguy cơ khó tồn tại bền vững.

Khu vực các đoàn, nhà hát múa rối chuyên nghiệp thường xuyên cách tân, cải biên nâng cao các trò múa rối nghệ nhân dân gian. Đây là lực lượng nồng cốt thúc đẩy ra đời nền nghệ thuật múa rối nước Việt nam đương đại. Nhiều đoàn, nhà hát múa rối chuyên nghiệp cách tân trò múa rối cổ, hoặc sáng tác mới dựa trên cơ sở trò rối cổ thành công, các trò Tễu múa, Tếu hài. Cách tân các loại trò: Tát nước, Đi cấy, Đánh cá, Câu ếch, Đánh cáo bắt vịt… mang lại hiệu quả sân khấu mới, hấp dẫn người xem. Số lượng sáng tác trò mới, vở rối đương đại khá nhiều nếu tính rối nước, rối cạn tạo ra nền múa rối Việt nam đương đại khá phong phú, có hàng trăm trò rối, hàng chục vở diễn thành công. Nhưng tính riêng múa rối nước thì số trò diễn, vở rối thành công không nhiều khoảng trên 30 trò diễn, trong đó mới khoảng 05 trò xếp vào hàng kinh điển: Lê Lợi trả gươm, Đinh Bộ Lĩnh, Thiếu nữ Chăm, Thiếu nữ Hmông (Tiếng sáo gọi người yêu -Tiếng sáo Hmông), Giã gạo chày đôi, 03 vở thành công: Bí ẩn Chú Tễu và Kangroo, Hồn quê, Chuyện tình đầm Dạ Trạch, song tất cả lại ít diễn trong các chương trình doanh thu. Nhìn lên gần ngàn lịch sử múa rối, nghệ nhân để lại 17 trò diễn kinh điển thì nền múa rối đương đại ra đời từ sau đổi mới đáng khích lệ, cổ vũ phát triển vào nhịp sống nghệ thuật hôm nay. Nền múa rối đương đại đang khẳng định hướng đến xây dựng nền nghệ thuật sân khấu Việt Nam đa sắc màu văn hóa. Nền nghệ thuật ấy nhằm mục đích xây dựng môn múa rối nước hoàn thành hai mục tiêu: Tiên tiến-Đậm đà bản sắc dân tộc.

Mục tiêu tiên tiến, là phương thức thể hiện nghệ thuật thời đại, hội nhập quốc tế và bản sắc văn hóa nghệ thuật dân tộc. Nghệ thuật dân tộc trong múa rối nước như một lẽ tự nhiên, khi sáng tác tác phẩm mới dựa trên chất liệu dân gian sản xuất trò rối, vở diễn cấu trúc hình thức mới, nội dung phản ánh hiện thực cuộc sống con người xã hội đương đại. Tính tiên tiến kết hợp với bản sắc văn hóa nghệ thuật dân tộc biểu hiện sâu sắc trong nội dung hình thức thể hiện sân khấu. Mỗi tác phẩm múa rối đương đại hướng đến mục tiêu: Nội dung phản ánh con người cuộc sống mới, vận dụng kỹ thuật biểu hiện sân khấu tư duy nghệ thuật thời đại mang bản sắc văn hóa nghệ thuật Việt Nam. Mỗi tác phẩm biểu hiện đặc trưng hội nghệ thuật thế kỷ, bản sắc nghệ thuật múa rối nước Việt nam dân tộc & thời đại.

Tính tiên tiến thể hiện trong cấu trúc tác phẩm, nội dung phản ánh hiện thực xã hội đạt các tiêu chí: Tư tưởng, giá trị thẩm mỹ nghệ thuật nhân bản, nhân văn dân tộc và nhân loại. Tính tiên tiến trong từng trò diễn, tác phẩm vở rối, sân khấu biểu diễn kết hợp tư duy liên ngành khoa học công nghệ, hình thành phương thức thể hiện tác phẩm kỹ thuật cao. Mỗi tác phẩm múa rối đương đại đi vào đời sống nghệ thuật công chúng, làm phong phú đa dạng phong cách các phường, đoàn, nhà hát múa rối. Xây dựng nền nghệ thuật múa rối tiên tiến, là nền nghệ thuật gắn với khoa học công nghệ cao trong các phương tiện thông tin truyền thông marketing, quảng bá tiếp thị sản phẩm, lưu thông phân phối sản phẩm trên phương tiện thông tin, hội nhập vào nền kinh tế tri thức. Đây là tương lai phát triển nền nghệ thuật đương đại đồng hành cùng nền kinh tế văn hóa tri thức. Hiện tại, nền nghệ thuật múa rối nước cần bảo tồn, phát triển bản sắc văn hóa dân tộc trong nền nghệ thuật múa rối đương đại.

Bản sắc văn hóa thể hiện trong tác phẩm múa rối mang cốt cách tâm hồn, tư duy trí tuệ dân tộc thông qua giá trị mỹ học nghệ thuật, phản ánh lối sống con người xã hội, quan hệ sản xuất, lối sống cộng đồng dân cư. Mỗi tác phẩm biểu hiện phương thức cảm xúc, phương thức thể hiện sân khấu, cấu trúc hình thức tác phẩm, nội dung tác phẩm phản ánh tâm lý tình cảm con người thời khoa học công nghệ. Bản sắc văn hóa nghệ thuật dân tộc thời toàn cầu hóa đề cao bước phát triển bền vững. Phát triển bền vững bản sắc văn hóa trong nghệ thuật múa rối nước, là phát huy những giá trị nghệ thuật trò rối nước nghệ nhân dân gian tham gia vào nền múa rối đương đại. Đây là khả năng bảo tồn, phát triển nền múa rối dân tộc, xóa bỏ bất bình đẳng nghệ thuật thời hội nhập quốc tế. Xây dựng nền nghệ thuật múa rối đương đại mạnh mang bản sắc văn hóa dân tộc bền vững, từ cái gốc múa rối nghệ nhân dân gian. Múa rối đương đại phát triển phù hợp với điều kiện đất nước đang trên đà công nghệ hóa, hiện đại hóa các nhu cầu phát triển kinh tế, văn hóa xã hội. Đất nước sau đổi mới tạo ra nhiều nghịch lý: Kinh tế tăng trưởng đời sống lên cao, nhưng đạo đức lối sống văn hóa lại đi xuống. Thành phố giàu đẹp, giao thông nối các vùng miền hòa nhập kinh tế, văn hóa nghệ thuật cùng các phương tiện nghe nhìn, nông thôn đô thị hóa, hưởng thụ tinh thần bình đẳng gần như nhau, trừ các vùng không nối mạng chưa có ánh sáng điện. Nhưng nguy cơ các hoạt động văn hóa truyền thống nông nghiệp suy tàn, nạn ô nhiễm môi trường gia tăng, lối sống văn hóa truyền thống giảm sút hoặc rơi vào quên lãng. Nhiều lễ hội cải biên, biến thái lệch lạc vì thời đại “Kim tiền” lên ngôi, đồng tiền đang thông trị nhân tâm đạo đức con người. Vì tiền người ta sẵn sàng phản bội đồng nghiệp, đồng đội một thời từng sống chết bảo vệ nhau, nay thành kẻ thù bị sát hại. Lối sống xã hội tiêu thụ thực dụng, nhiều người gọi là xã hội hậu hiện đại đang đánh mất những giá trị văn hóa nghệ thuật dân tộc, sự phục hồi văn hóa nghệ thuật dân gian hiện nay là trụ cột, trục quay vận hành bền vững xây dựng nền nghệ thuật thời đại mới. Phát triển kinh tế tăng trưởng nâng cao đời sống nhân dân đi cùng bước đổi mới mang tầm nghệ thuật thế kỷ, nhân loại nhân văn, không có dấu ấn văn hóa, văn nghệ dân gian sẽ là nền nghệ thuật lai căng phi văn hóa. Muốn tồn tại nền nghệ thuật múa rối nước Việt Nam dân tộc & thời đại phát triển bền vững, cần xây dựng tiêu chí nghệ thuật trên cơ sở nền nghệ thuật múa rối dân gian tồn tại phát triển bền vững, đây một khái niệm kép. Khái niệm: “Phát triển bền vững” ra đời năm 1972 tại cuộc họp Liên Hợp Quốc, xác định phát triển bền vững môi trường tự nhiên (nguồn Website Nghệ thuật - Giảng viên Nguyễn hữu Quang). Ngày nay thành khái niệm phổ biến, vận dụng vào phát triển bền vững văn hóa nghệ thuật. Tại văn kiện đại hội Đảng Cộng sản XI nêu “ Phát triển nhanh gắn liền với phát triển bền vững là yêu cầu xuyên suốt chiến lược xây dựng phát triển văn hóa” (trích mụcVI: Chăm lo phát triển văn hóa). Văn hóa hóa nghệ thuật dân gian loại hình nghệ thuật cộng đồng, ra đời do phương thức sáng tác truyền miệng phi văn bản, truyền lại bằng miệng đúc kết trên cơ sở hiện thực đời sống xã hội. Nghệ thuật dân gian hàm chứa những giá trị văn hóa dân tộc sâu sắc thực tiễn, thực hành tồn tại bất diệt trong đời sống nghệ thuật của nhân dân. Trước đây chưa được quan tâm nhiều, nhưng trong thời toàn cầu hóa nghệ thuật dân gian luôn đề cao vai trò bản sắc văn hóa dân tộc, nghệ thuật dân gian hiểu nó trong mối liên kết tổng thể các thành tố văn hóa nghệ thuật phát triển tồn tại đặc trưng nguyên hợp trong đời sống tinh thần con người xã hội đương đại. Múa rối nước nghệ nhân dân gian là một biểu hiện của tính đặc trưng nguyên hợp, tham gia vào các hoạt động văn hóa làng xã Việt Nam thời toàn cầu hóa. Múa rối nước phát triển cùng lễ hội tâm linh, hội làng một hình thức sinh hoạt văn hóa nghệ thuật dân gian cổ xưa tiếp diễn cùng lớp người đương đại. Điều ấy khẳng định giá trị văn hóa nghệ thuật múa rối nước nghệ nhân dân gian luôn phát triển bên vững. Điều này không mâu thuẫn với những gì đã nói trước đây, bởi những đứt gãy lịch sử các phường múa rối nhiều khỏang thời gian dài gần thế kỷ suy vong tan rã, nhưng nghệ thuật múa rối không mất. Không bao giờ mất! Múa rối nước luôn đồng hành cùng nền văn hóa dân tộc Việt Nam, vai trò lịch sử ấy khẳng định vị trị nghệ thuật múa rối nước trong phát triển kinh tế xã hội đương đại không thể thiếu văn hóa nghệ thuật múa rối nước dân gian. Múa rối nước góp phần phát triển bền vững nền văn hóa nghệ thuật dân tộc trong quá trình đô thị hóa xã hội nông nghiệp, hoàn thiện các thiết chế văn hóa địa phương mang tính truyền dạy phục hồi các giá trị văn hóa nghệ thuật dân gian. Nhiều di sản văn hóa địa phương mai một tại các làng xã trong đó có múa rối nước, thực tiễn chúng mất đi cái vỏ bên ngoài còn tinh thần múa rối bất tử trong lòng dân. Khi kinh tế văn hóa phát triển múa rối sống lại, lan truyền từ phường nọ sang phường khác đồng loạt gần hết các tỉnh đông bằng Bắc Bộ truyền dạy, phục dựng múa rối. Múa rối nước phát triển cuối cùng do con người quyết định, các nghệ nhân người nuôi dưỡng bảo tồn phát triển thành công nền nghệ thuật dân gian văn hóa Việt Nam. Múa rối phát triển cùng sự sống lại các phong tục tập quán lối sống làng xã trong thời đại mới, một duy thức tâm linh hướng thiện con người lối sống đạo lý nhân nghĩa. Phục dựng lại các tập tục văn hóa truyền thống, một mảng văn hóa nghệ thuật dân gian mang lại nhiều giá trị những đan xen nghệ thuật dân gian đương đại trong nhịp sống thời đại mới. Tác động tiếp nối vào các dòng nghệ thuật đương đại, ứng xử định hướng chuẩn mực phát triển nền văn hóa, nghệ thuật đương đại trong tầng lớp người xem, nghệ sỹ sáng tạo hướng thâm mỹ nghệ thuật văn hóa nhân bản. Không phát triển nghệ thuật múa rối nước dân gian bền vững, không thể xây dựng nền nghệ thuật múa rối đương đại theo định hướng dân tộc & thời đại. Quá trình xây dựng nền nghệ thuật múa rối nước dân gian đương đại, cần sự vào cuộc đồng thuận toàn xã hội, vai trò giới truyền thông các kênh thông tin báo chí, đài phát thanh truyền hình các tỉnh thành phố giữ vị trí quan trọng tuyên truyền, khơi dậy tinh thần nghệ thuật trong cộng đồng dân cư. Các nhà nghiên cứu lý luận kịp thời thẩm định những tích cực, hạn chế các khuynh hướng tác phẩm, cấu trúc hình thức nghệ thuật, nội dung phản ánh cuộc sống, phương thức nghệ thuật…mang tính dân tộc thời đại. Hình thành phong trào sinh hoạt vui chơi giải trí văn hóa, nghệ thuật dân tộc theo cơ chế văn nghệ dân gian, mục đích vì một nền nghệ thuật con người xã hội đương đại.

Nhà nước chỉ đạo công tác nghiên cứu lý luận bỏ qua, hoặc thật đặc biệt mới đầu tư công trình nghiên cứu cơ bản, hướng tới các công trình mang giá trị thực hành ứng dụng cao. Khuyến khích công trình ứng dụng thực hành: Xã hội hóa, Nghệ thuật dân gian với quá trình xây dựng nông thôn mới, văn hóa đô thị với nghệ thuật thị trường…Bao năm qua, đầu tư nhiều công trình nghiên cứu cơ bản chồng chéo lên nhau thành bước lùi nghiên cứu cơ bản, thiếu trầm trọng công trình nghiên cứu dự báo, ứng dụng, thực tiễn phê phán kịp thời các trào lưu văn hóa nghệ thuật sân khấu đương đại. Múa rối cần những công tình nghiên cứu ứng dụng, dự báo công chúng, nghệ thuật thị trường phát triển bền vững, hướng tới nền nghệ thuật múa rối Việt Nam đương đại.

3.Những giải pháp và kiến nghi thực thi.

Nền múa rối Việt Nam đương đại, ra đời từ năm 1958, dựa theo trò rối sáng tác mới: Cu Tý chăn trâu, Diệt sói lang của Tổ Múa rối-Đoàn Ca Múa Nhân dân TW (nguồn tư liệu Nhà hát Múa rối Việt Nam). Sau đó hàng chục trò diễn rối nước sáng tác mới: Lê Lợi trả gươm, Tiếng sáo Hmoong, Thiếu nữ Chăm, Giã gạo chày đôi…Tiếp theo không thể bỏ qua các vở rối cạn Thạch Sanh-Nguyễn Văn Nghĩa năm 1960, Nùng phai gâu Dự, Vở rối nước diễn cùng rối cạn: Trê cóc tranh con Trần Đình Ngôn, vở rối nước Những bí ẩn chú Tễu và kangaroo, Hồn quê, Chuyện tình đầm Dạ Trạch…Sự ra đời nhiều trò diễn, vở rối nước, khẳng định vị thế ra đời nền múa rối nước đương đại trong đời sống văn hóa, nghệ thuật thời đại mới, là một yêu cầu công chúng tồn tại trên cơ sở xã hội học nghệ thuật.

Những nhân tố múa rối nước sáng tác mới của nghệ nhân, tiếp đến tác giả cho ra đời nhiều trò diễn, vở rối nước khẳng định một khuynh hướng phát triển múa rối nước chuyên nghiệp. Múa rối nước chuyên nghiệp khác múa rối nước nghệ nhân dân gian:  Dân gian thường diễn trò truyền thống, không sáng tác mới mang nội dung phản ánh hiện thực đời sống con người xã hội đương đại, chuyên nghiệp những trò diễn, vở rối nhằm vào nội dung hiện thực cuộc sống mới. Múa rối chuyên nghiệp khác múa rối dân gian dù là trò diễn thì phương thức tổ chức sản xuất, khả năng biểu hiện ngôn ngữ nghệ thuật hoàn toang mới. Mới trong ngôn ngữ tạo hình con rối, dân gian tả thần mang tính khái quát hóa bền vững tính cách đặc trưng nhân vật rối. Những trò rối sáng tác chuyên nghiệp thường tả thực mẫu nhân vật từ cuộc sống không mang tính đại quát bền vững, mỗi nhân vật một tính cách hẹp hiện thực như thực. Mỗi trò rối diễn trong mối quan hệ tổng hợp logich âm thanh ánh sáng, âm nhạc, động tác ngôn ngữ hành động con rối biểu cảm tả thực hiện thực hóa mỗi chi tiết nghệ thuật. Mỗi trò rối dân gian một mô hình mở, mỗi trò rối chuyên nghiệp mô hình khép kín mang tính khoa học thực dụng. Tuy nhiên không loại trừ những trò rối chuyên nghiệp còn để ngỏ mô hình biểu diễn mở cho diễn viên sáng tạo, nhưng không nhiều như các trò rối dân gian. Mỗi trò múa rối chuyên nghiệp, sáng tác chuyên nghiệp kết cấu nội dung, cấu trúc hình thức tác phẩm luôn hài hòa logich với mối quan hệ nội dung, hình thức thống nhất trong mối quan hệ tác phẩm nghệ thuật với nội dung biểu hiện ngôn ngữ nghệ thuật. Múa rối nước dân gian biểu cảm ngôn ngữ cộng đồng, tạo hình tượng cộng đồng, nói cái dân giã đời thường, mô tả tự nhiên. Múa rối nước chuyên nghiệp nói cái hiện thực điển hình, mô tả ngôn ngữ cá tính nhân vật, thể hiện cái tôi tác giả, biểu hiện hình tượng nghệ thuật mô tả ẩn dụ, sáng tạo style.

Những khác biệt khoảng cách dân gian với chuyên nghiệp, chính là  gợi mở tiêu chí nền sân khấu múa rối Việt nam đương đại. Một yêu cầu chuyên nghiệp với các tác giả, nhà đạo diễn sáng tạo trò diễn, vở rối chuyên nghiệp đạt các tiêu chí nghệ thuật múa rối chuyên nghiệp. Có thể còn hoài nghi, liệu chuyên nghiệp hóa các tác phẩm múa rối nước sáng tác mới sẽ bóp chết tính dân gian kế thừa, phát triển nghệ thuật cha ông? Biến những tác phẩm mới thành một “cỗ máy” nghệ thuật thế kỷ XXI, cắt đứt bản sắc văn hóa nghệ thuật múa rối bản địa? Thực tiễn nghệ thuật đang diễn ra đã khẳng định: Mọi sáng tác chuyên nghiệp các loại hình nghệ thuật thế kỷ XXI: Ca nhạc, nhảy múa, sân khấu kịch Hình thể, kịch Broadway, Kịch nói, Chèo, Tuồng… chưa bao giờ xa rời, đứt gãy truyền thống. Múa rối chuyên nghiệp không năm ngoài quy luật phát triển nghệ thuật thời hiện đại, hậu hiện đại. Mỗi tác phẩm nghệ thuật múa rối nước, tác giả sáng tác mới dựa trên cơ sở nền nghệ thuật múa rối cha ông, dựa trên nền tảng văn hóa, văn nghệ dân gian mỗi vùng miền cùng quá trính lịch sử dân tộc sáng tạo vào trò rối, vở diễn mới. Những tác phẩm ấy luôn đậm màu văn hóa, nghệ thuật múa rối Việt Nam chuyên nghiệp đương đại. Nền nghệ thuật múa rối Việt Nam chuyên nghiệp đương đại muốn thực hiện thành công nhờ vào lớp tác giả, đạo diễn chuyên nghiệp, diễn viên chuyên nghiệp, đội ngũ quản lý nghệ thuật chuyên nghiệp, sáng tác nhiều trò rối, vở diễn phản ánh hiện thực tâm lý, tình cảm con người xã hội đương đại. Đây là yêu cầu bức thiết đặt ra trước sự phát triển đô thị hóa nông thôn, văn hóa đô thị, nghệ thuật múa rối thành thị…trong xu thế phát triển nghệ thuật thế kỷ mới. Mỗi phường múa rối thực hiện hai nhiệm vụ bảo tồn vốn cổ, phát triển trò rối dân gian mới. Là những sáng tác trò múa rối đương đại, phản ánh trực tiếp diễn biến đời sống văn hóa xã hội người nông dân đồng bằng Bắc Bộ thời đô thị hóa nông thôn, xây dựng nông thôn mới. Các phường múa rối nước cùng nhiều đơn vị múa rối chuyên nghiệp tạo bước đổi mới nghệ thuật múa rối chuyên nghiệp, xây dựng nền nghệ thuật múa rối đương đại, nâng cao nhu cầu thẩm mỹ nghệ thuật dân tộc hội nhập quốc tế. Giải pháp thực thi:

1.Tăng cường đào tạo đội ngũ tác giả, đạo diễn, diễn viên trẻ thấm nhuần sâu sắc giá trị văn hóa nghệ thuật dân tộc, chuyên nghiệp hóa các hoạt động múa rối nước.

2.Đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng, dự báo thị hiếu thẩm mỹ công chúng nghệ thuật, phê phán kịp thời những tác phẩm nghệ thuật sai lạc bản sắc văn hóa nghệ thuật múa rối nước dân tộc.

3.Luôn đề cao vai trò văn hóa nghệ thuật dân tộc, không tiếp nhận những khunh hướng trào lưu nghệ thuật ngoại nhập xa rời truyền thống múa rối Việt Nam.

Những giải pháp này không mới, nhưng trong điều kiện phát triển nghệ thuật múa rối đương đại, nhằm khắc phục một số sáng tạo tác phẩm xa rời văn hóa nghệ thuật truyền thống, đây là các giải pháp cơ bản hướng đến xây dựng nền nghệ thuật múa rối Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc. Sự bùng nổ thông tin thẩm mỹ các trào lưu nghệ thuật xã hội hậu công nghiệp, tác động ảnh hưởng mạnh vào giới trẻ xa rời nghệ thuật dân tộc. Hệ thống thông tin phát triển mạnh vào giới trẻ từ Facebook, Internet, các Websyte, nhiều trang mạng xã hội, các máy chủ: Cinet, Phương Namnet, Isp, FPT, Vitranet, Icp, Netviet, Sài Gonnet…hàng chục công thông tin truyên truyền các trào lưu nghệ thuật nước ngoài mà giới trẻ đắm chìm, say mê khám phá.  Đây những khó khăn thách thức thời xa lộ thông tin, biến giới trẻ thụ động tiếp thu nghệ thuật xa rời truyền thống không hay. Thời toàn cầu hóa không thể ngăn cấm, mỗi quốc gia dân tộc phải hội nhập giải quyết đặc tính văn hóa nghệ thuật trên phạm vi dân tộc và quốc tế. Phạm vi nghệ thuật dân tộc không đóng cửa, mở rộng giao lưu là một quy luật tiếp biến văn hóa nghệ thuật. Trên văn đàn quốc tế, nghệ thuật dân tộc giới thiệu những nét đắc trưng văn hóa Việt giúp cộng đồng các quốc gia cảm thông hội nhập bên nhau. Xây dựng nghệ thuật múa rối đương đại, là hướng đến xây dựng nền sân khấu Việt nam đa sắc màu văn hóa nghệ thuật thống nhất, đa phong cách thể loại, làm phong phú đời sống văn hóa tinh thần nhân dân. Thực hiện ba giải pháp trên, nhằm phát huy sức mạnh nội sinh văn hóa nghệ thuật dân tộc, là giả pháp hiệu quả chống lại những trào lưu văn hóa nghệ thuật phản thẩm mỹ văn hóa nghệ thuật. Ngày nay vị trí thông tin truyền thông mang đến hiệu quả ngay lập tức, do đó cần những ưu tiên giới thiệu văn hóa nghệ thuật dân tộc. Tuyên truyền giới thiệu văn hóa nghệ thuật múa rối nước dân gian đương đại nêm làm thường xuyên, mục đích hướng dẫn thẩm mỹ nghệ thuật dân tộc vì một thế hệ trẻ Việt Nam yêu nước, trân trọng văn hóa nghệ thuật dân tộc. Văn hóa dân tộc là vốn quý, là nền tảng tâm hồn con người Việt nam thời hội nhập quốc tế, hướng tới xây dựng thành công nghệ thuật múa rối nước đương đại vì lợi ích dân tộc. Dưới đây một số kiến nghị:

1.Nhà nước đầu tư, đãi ngộ chế độ nghệ nhân, giúp các phường múa rối tồn tại, sáng tác nhiều trò rối về con người cuộc sống mới.

2.Nhà nước xây dựng văn bản chế độ, chính sách xã hội phù hợp nền kinh tế nghệ thuật thị trường. Đào tạo đội ngũ tác giả, đạo diễn, diễn viên thế hệ trẻ, đội ngũ nghiên cứu lý luận phê bình nghệ thuật, liên kết hội nhập, giao lưu quốc tế thiết thực hiệu quả.

3.Đầu tư đích thực tập trung kinh phí các công trình nghiên cứu khoa học ứng dụng, dự báo, phê bình kịp thời hiệu quả trong đời sống nghệ thuật tác động vào giới trẻ.

Xây dựng nền nghệ thuật múa rối Việt Nam đương đại giải quyết mối quan hệ dân tộc và quốc tế, phát huy tối đa sức mạnh nghệ thuật múa rối nước giao lưu hội nhập. Nền nghệ thuật múa rối đương đại phát triển vào đời sống văn hóa tinh thần nhân dân dưới hai hình thức: Bảo tồn vốn nghệ thuật múa rối nước nghệ nhân dân gian, dựa trên nền tảng di sản văn hóa dân tộc sáng tác nhiều trò diễn, vở rối phản ánh hiện thực nhịp sống con người xã hội mới. Mỗi tác phẩm mới mang tính dân tộc, tiên tiến hội nhập nghệ thuật thế kỷ đậm đà bản sắc văn hóa thẩm mỹ nghệ thuật dân tộc.

                                               Hà Nội 7-3-2015.