1.Bản sắc văn hóa múa rối nước.

Bản sắc chỉ rõ những điều cơ bản từ gốc, sắc phản ánh đặc điểm tính chất riêng của một hiện tượng sự vật. Bản sắc văn hóa múa rối nước, là một cấu trúc tích hợp nhiều thành phẩn trong trò diễn xướng rối nước dân gian mang đặc điểm sinh hoạt làng xã người nông dân vùng đồng bằng Bắc Bộ.

Bản sắc văn hóa múa rối nước biểu hiện qua từng trò diễn, phản ánh sắc màu văn hóa nghệ thuật dân tộc. Qua đó, phát huy bản sắc văn hóa dân tộc thời hội nhập, là thiết thực bảo tồn, phát triển nghệ thuật múa rối trước cuộc sống mới. Mỗi phường múa rối, các đơn vị công lập tạo mối quan hệ phát triển múa rối nước. Riêng các phường múa rối từng bước thay đổi phương thức hoạt động cũ, tạo thời cơ hội nhập cộng đồng gắn với phong trào xây dựng nông thôn mới, hòa nhập môi trường đô thị hóa làng quê. Múa rối nước tồn tại trong các mối quan hệ: Lối sống văn hóa, tác phong lao động công nghệ, quan hệ giữa các loại hình dịch vụ làng xã, lễ hội tâm linh, du lịch…tạo điều kiện biểu diễn tồn tại. Thời hội nhập quốc tế đòi hỏi các phường tự đặt mình trong cấu trúc cơ chế xã hội đô thị hóa làng quê, nghệ thuật dân gian hướng đến thiết chế văn hóa, xây dựng công nghiệp văn hóa. Hai khái niệm: “Thiết chế văn hóa”, “Công nghiệp văn hóa” mới xuất hiện trong Nghị quyết TW 9-Khóa IX năm 2014. Thực tiễn xã hội nông nghiệp nông thôn Bắc Bộ, hai khái niệm này có vẻ còn xa lạ với các nhà quản lý hoạt động văn hóa nghệ thuật, vì thế Nghị quyết đề ra đến năm 2020 sẽ thực hiện cơ chế hoạt động văn hóa mới. Nhưng qua khảo sát kiểm nghiệm xã hội đô thị hiện nay, nhiều đơn vị nghệ thuật đã và đang vận hành theo mô hình thiết chế văn hóa, công nghiệp văn hóa. Các phường múa rối, đơn vị công lập muốn hòa nhập mô hình xã hội kinh tế, nghệ thuật thị trường sớm không ngừng nâng cao chất lượng sản phẩm, hướng đến mục tiêu hoạt động thiết chế văn hóa nghệ thuật theo Nghị quyết TW khóa IX đề ra, bằng không sẽ tụt hậu tự tan rã…

Thực hiện mục tiêu Nghi quyết TW 9, Khóa IX đề ra, là thiết thực bảo tồn, phát triển nghệ thuật múa rối nước thời kinh tế nghệ thuật thị trường. Bảo tồn và phát triển múa rối nước, là phát huy bản sắc văn hóa nghệ thuật rối nước vào đời sống con người xã hội đương đại. Đây là quy luật tất yếu hoạt động văn hóa, nghệ thuật tại các nước phát triển đã trở thành tự nhiên trong cấu trúc sản xuất các sản phẩm văn hóa, nghệ thuật đáp ứng người tiêu thụ.

2. Đổi mới hoạt động múa rối nước

Vì sao? Sau đổi mới hội nhập phục hồi 39 phường, 8 nhà hát, 4 đoàn múa rối nước đến nay đang báo động khủng hoảng tan rã! Nguyên nhân còn nhiều cách lý giải khác nhau, nhưng một đặc điểm chung các phường, đoàn, nhà hát múa rối nước, một số đơn vị chưa hòa nhập vào dòng chảy kinh tế, văn hóa nghệ thuật thị trường. Muốn theo kịp nhịp đập kinh tế, nghệ thuật thời hội nhập phải đổi mới phương thức hoạt động các phường, một số đơn vị múa rối nước.

Múa rối đổi mới tổ chức quản lý các phường, phương thức chung hòa nhập cấu trúc mô hình hoạt động văn hóa xã hội khoa học công nghệ. Những ứng dụng mô hình nghệ thuật thị trường đã diễn ra gay gắt tại các thành phố và những vùng nông thôn đô thị hóa, vì thế nhiều phường cùng một số nhà hát, đoàn múa rối đang kêu cứu. Hiện nay, những phường múa rối hoạt động mạnh: Phường Hồng Phong, Phường Đào Thục, Phường Nam Chấn, Phường Bảo Hà…bởi họ đã kết nối vào hệ thống hoạt động múa rối nước theo cơ chế mới, là thị trường văn hóa nghệ thuật. Những thành phố phương Nam, khái niệm: “Công nghiệp văn hóa”, “Thiết chế văn hóa” đã trở thành phương thức hoạt động văn hóa nghệ thuật thị trường. Họ thiết chế mô hình quản lý nghệ thuật biểu diễn dựa trên cơ sở kinh tế thị trường với nhu cầu nghệ thuật công chúng, đưa vào cấu trúc “thiết chế văn hóa,” “công nghiệp nghệ thuật”. Những khái niệm này, phổ biến ở các nước: Mỹ, Hàn, Nhật, Anh…Mọi hoạt động theo quy trình nền kinh tế tri thức, dựa vào tri thức con người phát triển ứng dụng khoa học công nghệ cao. Tại thành phố Sài Gòn, họ thành lập các Công ty hoạt động nghệ thuật theo cấu trúc điều phối marketing, bán vé tiếp thị sản phẩm tại chỗ và qua kênh thông tin. Mọi hoạt động kinh tế, văn hóa tinh thần từng bước thực hiện theo mô hình chính quyền điện tử. Tại nhiều thành phố phương Nam, người dân không phải ra phường xếp hàng, mọi giao dịch qua mạng thông tin xã hội. Từng bước mô hình hóa văn bản bằng các vecto, đồ thị, quản lý theo hình tháp truyền thống, hoặc mô hình phẳng, mô hình tích hợp. Mô hình tích hợp đang phổ biến tại các Công ty đào tạo ca sỹ, người mẫu thời trang, nhảy múa, sân khấu…Mô hình tích hợp, một đầu mối tiện ích, quản lý vĩ mô hoạt động độc lập doanh thu tồn tại. Những phương thức hoạt động nghệ thuật ứng dụng công nghệ cao, đáp ứng nhu cầu sản xuất tác phẩm văn hóa nghệ thuật theo công nghiệp nghệ thuật. Là công nghệ sáng tạo, sản xuất sản phẩm theo chuẩn Unesco và hiệp hội Mậu dịch GATT( General Ageement on Tariffs and Trade). Hiệp ước chung về thuế quan và mậu dịch từ năm 1947 đến 1994, ra đời tổ chức thương mại WT0 thay thế GATT. Khái niệm công nghiệp nghệ thuật, là quá trình sản xuất, phân phối sản phẩm, dịch vụ văn hóa nghệ thuật tự nhiên đáp ứng quy luật: Cung=Cầu, toàn xã hội. Đây là con đường tất yếu hoạt động nghệ thuật và múa rối nước theo thiết chế văn hóa, công nghiệp văn hóa, công nghiệp nghệ thuật, công nghiệp dịch vụ…

Đổi mới phương thức quản lý, hoạt động nghệ thuật mô hình mang lại hiệu quả giá trị sản phẩm, kinh tế cao cho mỗi cá nhân cùng toàn xã hội. Tổng quan dưới nhiều hình thức hoạt động văn hóa nghệ thuật hiện nay còn nhiều bất ổn, nhưng hướng đến cấu trúc quản lý nghệ thuật mô hình, thiết chế công nghiệp văn hóa thì vai trò bảo tồn, phát triển bản sắc văn hóa dân tộc, là quyết định sự tồn tại các đơn vị múa rối nước hiện nay.

3.Phát huy bản sắc văn hóa múa rối nước.

Múa rối phát triển mạnh thời kỳ hội nhập quốc tế, bởi từng trò diễn thể hiện những đặc phẩm văn hóa nghệ thuật dân tộc. Đây một điểm sáng văn hóa nghệ thuật Việt Nam trước sự giao lưu các nền văn hóa nghệ thuật đại chúng Mỹ và phương Tây, chỉ múa rối tồn tại phát triển mạnh.

Nhìn lại suốt thời kỳ bao cấp, múa rối nước bị lãng quên, chết lặng, không thể vươn dậy, đến mở cửa hội nhập, các loại hình nghệ thuật dân tộc và đương đại khủng hoảng đổ vỡ, tan rã từng mảng, riêng rối nước phục hồi phát triển doanh thu cao. Múa rối nước trở thành một hiện tượng sân khấu dân tộc duy nhất không bị lai căng, đồng hóa, “chết đuối trong dư trấn làn sóng nghệ thuật Đại Tây Dương”. Sự trường tồn vững mạnh ấy, là biểu tượng tinh thần dân tộc Việt Nam trải hàng ngàn năm lịch sử qua các cuộc xâm lăng văn hóa ngoại bang, múa rối vẫn tồn tại cùng khí thiêng sông núi. Hình ảnh Chú Tễu, nhà Thủy Đình trở thành biểu tượng văn hóa nghệ thuật múa rối nước bất tử trong lòng công chúng. Múa rối nước phản ánh đậm đà bản sắc văn hóa con người Việt Nam qua các thời đại, đây là điểm nhấn nghệ thuật giao lưu tiếp biến văn hóa và những khác biệt. Múa rối nước phản ánh đa sắc màu văn hóa:

Những nét sinh hoạt dân dã làng quê Việt.

            Lễ hội tâm linh, phương thức sản xuất nông nghiệp, phong tục dân tộc.

Bản sắc văn hóa múa rối nước thể hiện trong trò diễn dân gian, là cội nguồn sáng tạo nghệ thuật được phát huy không ngừng vào hàng trăm tác phẩm múa rối đương đại. Múa rối nước được công chúng cả thế giới hâm mộ, sánh ngang hàng cùng các loại hình nghệ thuật đại chúng thời nghệ thuật thông tin. Múa rối nước một trung tâm hội tụ, tỏa sáng bản sắc văn hóa Việt, là nguyên nhân được nhân loại đón chào thời văn hóa đại chúng, nghệ thuật toàn cầu. Những điểm sáng bản sắc văn hóa nghệ thuật múa rối nước, cần phát huy mạnh vào nhịp sống nghệ thuật sân khấu đương đại. Múa rối nước là cầu nối văn hóa nghệ thuật, giao lưu, mở cửa hội nhập. Phát triển nhiều tác phẩm múa rối đương đại giá trị văn hóa tiến bộ nhân văn, là bảo tồn, xây dựng nền  nghệ thuật Việt Nam dân tộc và thời đại. Múa rối nước góp phần quan trọng xây dựng thiết chế cơ tầng văn hóa con người, xã hội Việt Nam thời đại mới. Phát huy bản sắc văn hóa, nghệ thuật múa rối, là nâng cao lối sống đạo đức dân tộc, tâm hồn con người Việt Nam bước vào kỷ nguyên khoa học công nghệ-Nhìn ra thế giới.

Hà Nội-10-6-2016.