GIẢI MÃ THƠ NGUYỄN PHONG VIỆT.

Khảo cứu thơ Nguyễn Phong Việt ( tắt NP Việt) là một dự kiến có trong "Câu chuyện thơ Văn xuôi" của AT tôi. Cảm nhận không quá khó: thơ NP.Việt ( tắt thơ V.) là loại thơ giàu hay đậm chất thơ VX. Với tác giả này, yếu tố cần phải nhấn là tính truyện cao nhất, rõ rệt. Hầu hết các bài thơ đều là một câu chuyện kể. AT tôi kết bạn Facebook với NP Việt và đề nghị bạn thơ chọn gởi cho năm bài thơ theo các tiêu chí “tốt+OK” và tiêu biểu nhất với phong cách thơ mình … NP Việt đáp ứng khá bất ngờ và thể hiện ít nhiều tin tưởng ( đương nhiên đây chỉ là nhận định cá nhân AT này!).

Google tìm kiếm thấy có được hai bài khá lý thú về thơ NP Việt. Một đăng báo NLĐ xuân Mậu Tuất tựa là “Hiện tượng thơ NP Việt” và bài “Giải mã sức hút thơ NP Việt”. Từ hai bài viết này AT tôi liên tưởng đến loạt hình ảnh  và các liên hệ từ những hình ảnh đó .

1. Ai không đang đi trên một con đường (bất kỳ). Thơ V. liên tiếp in sáu năm sáu cuốn và đối tượng người đọc đã được xác định là giới trẻ, tuổi TEEN. Những cảm xúc của tuổi mới lớn biết đến yêu thương hờn giận … Có một thực trạng là … sách in càng về sau  thì “đuối” hơn trước; và như NP Việt đã ghi nhận tập đầu tiên “Đi qua thương nhớ"  là tập thơ thành công nhất của anh.

Hình ảnh con đường thơ V. đang đi là quá thuận lợi. Lên "đỉnh" ngay với tác phẩm đầu tay.Với thành công từ tập đầu tay đến nay, yêu cầu tự thân vận động hay đổi mới rõ ràng đang ngày càng thực sự bức thiết. Kế hoạch tập cuối và dự liệu sau tập thơ thứ sáu “Sao phải đau đến như vậy” mà anh chia sẻ : “ nếu số lượng in năm ngàn cuốn đầu tiên không … tiêu thụ hết, NP Việt sẽ dừng loạt thơ này”.

Hiện tượng Thơ V. còn cho tôi một hình dung về SÉT. Có tiếng rền vang động, có ánh chớp lóe sáng … ( con số 120 ngàn sách in+bán được / 6 đầu thơ là ấn tượng lớn của làng  xuất bản hay sách thơ nói riêng). Song hình như nó hoặc xa ngoài vùng của cột thu lôi hoặc cột thu sét … có vấn đề gì chăng. Đây muốn nói đến Hội nhà văn hay hội nghề nghiệp phê bình văn học... Không thấy một phản hồi hay bài viết lạm bàn đến thơ V. của Hội, của người viết phê bình ( đã thành danh) hay của cả bạn thơ đã từng viết về thơ nói chung. ( nhiều bài viết trên mạng chỉ dừng lại ở điểm sách, chưa đi sâu phân tích thơ hay tác phẩm của NP. Việt).

AT tôi “trưng” tiếp ra một hình ảnh thơ V. : TRÀ SỮA. Thức uống của giới TEEN pha trộn giữa trà ( thơ) và sữa ( văn xuôi) mà NP Việt tự nhận thơ mình là “đứa con lai”. NP Việt xác định mình không “chạy” theo cách tân thơ mà chủ yếu cho hướng thơ tựu chung dễ đọc dễ hiểu … nhằm chủ yếu đến giới trẻ ít nhiều xa lạ với thơ ca, nói chung. Phương thức trao đổi hay bán sách của NP. Việt có hình thức rất sát/tương hợp với loại thức uống của TEEN này đó.

( Xin tìm xem thông tin về ngày thơ VN mới nhất, tổ chức ở Văn Miếu Hà nội 2018: đa số người lớn tuổi đến với hội thơ) (1)..

2. Cùng ý định giải mã thơ V. có bài của Việt Quỳnh, báo  Thể thao& Văn hóa, đăng/post mạng ngày  14.12.2014. ( Nội dung bài này AT tôi tóm ý trong khổ câu cuối P.1 ngay trên đó, link có dưới phần chú thích của bài này). Điểm không khó nhận thấy là câu thơ dài quá khổ “giấy” thông thường ta vẫn thấy – sách thơ V. in luôn là khổ vuông 17cm x 17 cm. Chúng không có được kiểu trình bày của hình thức thơ VX, mà tác giả chủ động “ ngắt” dòng/câu theo vần chân. Thơ V. hay có khổ thơ năm dòng; đặc thù vần ba câu giữa liên tiếp là trắc. Có thể thấy … đặc điểm này trong những bài thơ viết từ 2009 ( chưa in/ra sách ). Còn theo “tự sự” thì bài thơ V. quan trọng nhất là hai câu mở đầu, và NP Việt cũng chủ động “kết” theo lối mở cho một bài thơ cũng bằng khổ hai (hay ở ít hơn là một) câu. Giữa bài là các khổ thơ năm dòng, AT tôi nêu “đặc thù” thơ V. trên đó.

 

( Có một ý kiến của người viết cho thơ V. “rất giống” thơ VX của nhà thơ Lê Văn Ngăn. Hay thơ V. là  “lối” trò chuyện, nghiêng kiểu thủ thỉ tâm tình … nhẹ nhàng của người nhiều tâm trạng… Đây thuần là những cảm nhận của người đọc/viết … về thơ V.; theo AT tôi chưa hay không đạt “chuẩn” của một bài phân tích thơ).

Xét thể loại Thơ VX, thơ V. “lệch” hay nghiêng hẳn về hướng văn bởi xu hướng hay tính truyện kể luôn là chủ đạo. Đã xuất hiện đây đó: NP.Việt không làm thơ đấy nhá  (2). Cũng vì đó mà chất hay tính thơ trong thơ V.  “yếu” và nhạt mờ hẳn. Mất đi sự cô đọng hay ngắn gọn của thơ, câu lẫn nhịp điệu thường dài và NP. Việt chủ động gieo vần trắc đậm đặc khiến tác phẩm thơ V. khó nhớ khó thuộc. Thơ V phụ thuộc nặng văn bản hay bài thơ là vì vậy.

3. Đây là khoản chia sẻ hay thơ V. cần hướng đến, nếu như “sự nghiệp” làm thơ hay đường thơ V. đi cần một ngã rẽ mới, tốt hơn. Chỉ cần “lẫy” ra ba câu chuyện chủ yếu của  nghề thơ là rõ. Xuân Diệu từng nói : lao động thơ là tìm tứ. ( AT tôi đang cân nhắc chỉnh/sửa một từ của “ông hoàng thơ tình này” : lao động thơ là dựng tứ). Thơ HAY luôn có tứ. Thơ V. lại chỉ dừng ở Ý … Đành rằng thơ VX là thể thơ “đậm” ý chứ không “mạnh” tứ , song do thơ V. tự khuôn buộc trong một loại đối tượng người đọc, lẫn đề tài thể hiện … nên ý khó “bật” khó mới mà dễ bị cho là trùng lặp. Tức Ý trong thơ V. không mới, thiếu hay không đạt chuẩn của một tác phẩm thơ là sản phẩm của sáng tạo/tác.

 

Có một quan niệm khác nghe tưởng nói khơi/chơi: thơ là nghề chữ nghĩa. NP Việt chẳng lao động hay viết chữ là gì? Nói rõ hơn như vầy : chữ của người cao tay hay giỏi nghề THƠ chính là ở mực nhiều hay đa nghĩa. Một chữ mang nhiều nghĩa … hay nó luôn  “mở” “gợi” dữ dằn dữ dội dữ tợn nếu bạn so với chữ của người/giới viết VĂN. Mà chữ của thơ V. thì chính NP Việt tự nhận mình  nghiêng hướng văn nhiều hơn thơ. Tức chữ NP Việt dùng chưa có được đích nhắm hay hướng đến chuẩn mực cao của nghề thơ. Điểm này sẽ ảnh hưởng đến tính cô đọng lẫn ngắn gọn của tác phẩm thơ … và thì thơ V. chúng ta hiểu vì sao phải dài rồi.

Thứ ba thơ là sản vật của tâm hồn con người. Chỉ khi tâm hồn bị khuấy động hay xáo trộn mạnh thơ mới “ào” đến. Thơ không thể “ép mình” hay lên kế hoạch viết là có đủ số lượng bài dự tính, đây chỉ đề cập đến thơ HAY cho đời. Hoạt động sáng tạo là thường trực, công việc sáng tác là nghĩa cả và tự đổi mới là một trách nhiệm vô cùng vô tận lẫn vô biên … mà một người làm thơ phải liên tục phấn đấu. Không ngừng nghỉ. Hết cuộc đời.

Khó là việc phải làm mới thơ, mới mình. Dễ là cứ rẽ ngoặc, ra đường đi bar …

------------ Chú của người viết ------------------

(1)   Nghĩ về cách tân thơ nói chung, rất khác với bản năng bản chất bản tính của người làm thơ là sáng tạo. Phát biểu kết luận trong hội thảo về “cách tân thơ Việt Nam” tổ chức nhân Hội thơ 2018 của Hội Nhà văn VN là một “nhầm lẫn” này.

(2)   ( Cần xem xét nghiêm túc những phát ngôn này – AT tôi nhấn cho NP Việt). Tôi nhớ từng đọc bài viết của NP Việt sau 2 hay 3 cuốn sách đầu tiên bán rất “chạy” : bạn tự trào rằng đó có thể là do sách đã không hề được ghi ngoài bìa là thơ chăng.Đến tập mới ra năm 2017 này, bìa chính lẫn phụ đều không ghi là THƠ.

(3)   Link bài viết có cùng ý tưởng “Giải mã sức hút thơ Nguyễn Phong Việt : https://thethaovanhoa.vn/bong-da/giai-ma-suc-hut-cua-tho-nguyen-phong-viet-n20141214060542633.htm

Giải mã thơ NP. Việt ( tiếp theo)
THÁCH THỨC Đ.M và câu chuyện chữ thơ…

 1. Không lạ, bởi AT tôi đoán được 2/5 bài thơ NP Việt sẽ chọn gởi theo yêu cầu nói trên. Trước đó, tôi đã có 2 quyển thơ và đọc ( copy làm tư liệu) nhiều bài … kể cả thơ khác của NP Việt khi tìm kiếm trên mạng. Còn nữa, đến trước loạt bài này, việc “nợ” bài trong ý định viết cảm/bình cho hai tác giả thơ khác : một là tập Chấm, một nữa “Rồi lẻ loi như gió”, không thể không đề cập đến (1*).

Ngoài bài của tựa sách thơ 1: “Đi qua thương nhớ" , bài “nấu cho nhau một bữa ăn bình thường” … là bài AT tôi đoán trúng thứ 2. Dễ vì trong một bài phỏng vấn, NP Việt có đề cập đến niềm vui, sự thú vị khi viết được những bài thơ kiểu này : được mở rộng đề tài, nội dung … khác trước.NP. Việt có chia sẻ một đặc thù của thể loại thơ Việt đang theo đuổi : được tiếp cận những con  chữ gần với đời thường hơn. Cần nhắc đến thơ ở đây, bài viết này là thơ văn xuôi tiếng Việt nhá. Thế nhưng chữ thơ là gì? Giới lý luận “khoái” chơi chữ, nên bạn muốn tìm hiểu sẽ phải gõ “Ngôn ngữ thơ ca”. Khuyến cáo chung là người đọc nên đọc thêm tác giả Lê Đạt và một vài bài bình thơ “Bóng chữ” có trên google của ông này.

 Chữ thơ đây hiểu là chữ của thơ hay chữ trong thơ? AT tôi cho rằng chữ thơ đã bao trùm cả hai nghĩa chữ nói trên.

2. Thể loại thơ niêm luật như lục bát, song thất lục bát hay thơ 4,5,6,7,8 chữ… có những ràng buộc chắc chắn, chặt chẽ đến chữ thơ bởi yêu cầu của số chữ trong câu,  vần điệu, luật bằng trắc …. Thơ tự do ngỡ số chữ trong câu; số câu trong đoạn không hề bị giới hạn vẫn ít nhiều không rộng hay chưa mở bằng thơ văn xuôi … Thế nhưng, lại tùy vào tư duy thơ ( quan niệm thơ + nghề thơ, hiểu biết và nắm bắt mặt thể loại thơ; tri/kiến thức nói chung …) của mỗi cá nhân người thơ cụ thể mà chữ thơ rộng hay hẹp; mở hay bó … chặt. Cũ của người song chữ mới với ta. Bài sau luôn có chữ mới điểm mới cái mới … so bài trước là được. Chữ thơ trong thơ VX còn là chữ được người thơ vận dụng phù hợp hay hoán cải mặt tính loại thành công. Chữ của văn biến thành chữ của thơ.

Đầu bài này đặt để “thách thức Đ.M …” – đù má đĩ mẹ đó mà làm thành chữ thơ trong câu thơ một bài thơ – rõ ràng là một thách thức đầy biểu tượng cho người sáng tạo bài thơ VX .

3. Chữ thơ có thể tóm gọn trong mấy ý sau:

 + Chữ thơ luôn Mới : làm/viết thơ là hoạt động của người sáng tạo … nên yêu cầu này rõ ràng là thường trực. Không chỉ mới chữ thôi, mà còn “sinh” nghĩa mới… ( nghĩa phái sinh, nghĩa người dùng… thú chơi chữ của dân thơ; kiểu  nói lái v..v..
+ Chữ thơ phải Giàu hình ảnh, nhiều gợi mở cho người đọc thả hồn bay bổng …
+ Chữ thơ cần Đa nghĩa : đen trắng bóng mờ … trái nghĩa hay phản nghĩa.

Với các tiêu chí nêu trên, chữ thơ trong bài “Nấu cho nhau …” của NP Việt AT tôi chỉ chọn được chữ bình thường có trên tựa bài chính ở mặt phản nghĩa hay nghĩa tác giả dùng có ý ngược trái hẳn lại nghĩa chữ đó.
Không thấy AI hay đâu nói tỉ lệ nào của chữ thơ trong một bài thơ phải có, song rõ ràng chúng ta hiểu tính thơ hay chất thơ phải cậy nhờ vào “lượng” chữ thơ … mà đậm nhạt hay mạnh yếu. Cứ lấy bài thơ “Bóng chữ” 49 từ của Lê Đạt mà tự lượng định chất thơ … thì bài thơ cần hay nên có mực tỉ lệ chữ thơ như nào thì tốt.

-------------- Chú thích của người viết ----------------

(1*) “Chấm” thơ của Nguyễn Ngọc Tư là kiểu “nhặt chữ” trong quá trình lao động của nhà văn (viết truyện). Chưa thấy một nghiên cứu về thơ của các cây bút văn xuôi dù thực tế chúng ta có một Nguyễn Nhật Ánh thành công cả hai lĩnh  vực. Với thơ “Chấm”, rõ ràng không hẳn chỉ là chuyện của chữ thơ – lệch quá sâu đậm sẽ gây khó cảm nhận cho người đọc rộng rãi nói chung. Tập thơ chưa thể nói thành công nếu tiêu chí hay xem xét ở đề mục BÀI thơ. “Rồi lẻ loi như gió” thơ của Hồ Huy Sơn, cây bút có giải thơ trẻ tương tự NP Việt ( giải Bút mới của Báo TT còn Sơn đạt giải của báo Tiền Phong). Hồ Huy Sơn thì có ý thức cách tân đổi mới thơ mình mạnh mẽ, rõ rệt song tập này “yếu” về khía cạnh tập hợp thơ, chủ đề thơ.