Ai về Đồng Nai, ngang qua Định Quán, không thể không dừng lạingắm nghía ba hòn đá chồng lên nhau, chênh vênh tưởrng như sắp đổ xuống. Vậy mà, hàng trăm năm qua, đá vẫn sừng sững ở nơi đây, như thách thức cùng trời đất. Dân gian thường gọi là “Đá Ba Chồng”.
Đá Ba Chồng cao khoảng 36mét so với mặt đường. Hòn đá dưới cùng lớn gấp đôi hai hòn đá ở trên. Hòn thứ ba trên đỉnh nằm meo rangoài, gần như muốnrơi xuống đất, người mới đến xem sẽ hoảng sợ không dám đứng gần.Chính hình thù kỳ lạ này đã thu hút tính hiếu kỳ của người qua lại nơi này.
Nếu ai phiêu lưu mạo hiểm, muốn chinh phục độ cao, hãyleo lên đỉnh đá, sẽ ngỡ ngàng trướckhông gian quan bao la, kỳ thú giữavô vàn miệng núi lữa hình phễu, hình ê líp, in dấu dòng dung nham xưa,giờđây đã trở thành những vườn cây trái xanh tươi bốn mùa, gió thổi lồng lộng, mây trời bảng lảng, yên ả vô cùng. Xa xa là những thung lũng xanh ngút ngàn, những hồ nước lấp lánh như mặt gương, những con suối trong xanh quấn quýt phía chân đồi, nên thơ và lãng mạn, tâm hồn bay bổng lâng lâng.
Đá Ba Chồng ngoài vẻ đẹp cuốn hút, còn để lại cho đời những chứng tích người tiền sử đã từng trú ngụ nơi hàng nghìn năm trước, một trong những nền văn hóa đầu tiên của nhân loại. Thật vậy, xung quanh quần thể Đá Ba Chồng, các nhà khảo cổ đã phát hiện nhiều công cụ sản xuất, sinh hoạt của người xưa bằng đá, đồng, đất nung của người tiền sử, là những cứ liệu quan trọng bổ sung cho danh mục di chỉ thuộc nền văn hóa Óc Eo Phù Nam, thềm cao nguyên Đông Nam Bộ, một loại hình khảo cổ quan trọng được phát hiện và khai quật nhiều ở các tỉnh miền Nam. Đồng thời, nó cũng góp phần minh chứng cho sự hiện diện của một vương quốc cổ mà nền văn hóa bị chôn vùi nghìn năm có sức hấp dẫn mạnh mẽ đối với các chuyên gia nghiên cứu khoa học cùng các nhà khảo cổ học trong và ngoài nước.
Trải qua thời gian dài hàng triệu năm dưới tác động của thiên nhiên, ba lần chìm trong đáy biển khi nước biển tràn vào, chứng kiến hàng trăm ngọn núi lửa hoạt động dữ dội, cùng với sự gọt giũa, bào mòn của tự nhiên tạo nên hình dạng ba ngọn đá chồng lên nhau một cách độc đáo có một không hai trong khu vực Đông Nam Á.
Dẫu qua mưa gió bão bùng, thăng trầm lắm đỗi, Đá Ba Chồng vẫn kiên cường, trầm lặng với thời gian, đá vững chắc như thành lũy, mặc cho mưa bom đạn pháo cũng không hề nao núng. Đá tượng trưng cho lòng dũng cảm của bao thế hệ cha ông, đã đổ xương máu gìn giữ mảnh đất quê hương hùng vỹ. Đá thủy chung chỡ che nắng gió, bảo táp mưa sa cho những người dân có tấm lòng yêu nước nồng nàn, mất mát đau thương qua bao cuộc chiến cho đến ngày non sông liền một dãy.
Thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Định Quán là một phần quan trọng của căn cứ Chiến khu Đ, Đá Ba Chồng đã chứng kiến những sự kiện lịch sử trọng đại ghi dấu những chiến công lững lẫy của quân và dân tỉnh Đồng Nai, như trận La Ngà tháng 3 năm 1948, chiến sĩ đội 10 Biên Hòa đã tiêu diệt đoàn xe chở sĩ quan Pháp trên đường đi dự hội nghị ở Đà Lạt, nhiều sĩ quan và binh lính bị thiệt mạng, trong đó có hai đại tá. Chiến thắng La Ngà làm chấn động dư luận nước Pháp thời bấy giờ. Tháng 6 năm 1968, lực lượng vũ trang địa phương đã tiêu diệt sáu tiểu đoàn lính Mỹ và binh lính chế độ cũ. Quân và dân Đồng Nai đã phát huy tinh thần yêu nước, đoàn kết chiến đấu, đạt nhiều thành tích vẻ vang, góp phần vào đại thắng mùa Xuân năm 1975, thống nhất đất nước.
Vì thế, Đá Ba Chồng Định Quán được Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) xếp hạng di tích danh thắng cấp quốc gia theo Quyết định số 1288/VH-QĐ ngày 16/11/1988. Từ đó đến nay, Đá BaChồngđón tiếp hàng triệu lượt người đến tham quan. Mong rằng Đá Chồng sẽ được chính quyền các cấp quan tâm giữ gìn, tôn tạo, để nơi đây trở thành một địa điểm du lịch sinh thái hấp dẫn, thu hút nhiều hơn nữa du kháchtrong và ngoài nước đến tham quanvà nghiên cứu,đồng thời nâng cao tình yêu quê hương đất nước của thế hệ con cháu đời sau mãi mãi lưu truyền.
Mặc cho vật đổi sao dời, sự tàn phá khắc nghiệt của thời gian, Đá Ba Chồng vẫn luôn kiêu hãnh với đất trời, tô điểm thêm bức tranh sống động của thiên nhiên, khẳng định sức sống mãnh liệt, không khuất phục trước sự tàn phá khốc liệt của thời gian.Có lẽ chất dày dạn, phong sương dầu dãi khiến Đá Ba Chồng ngày nay càng thêm quyến rũ, lộng lẫy, kiêu sa như một tuyệt sắc giai nhân, làm say đắm hàng triệu trái tim, níu chân du khách gần xa, mỗi bận dừng chân lưu luyến không muốn rời, tâm tư dâng lên nhiều cảm xúc thi vị.
Đá ơi, ba chồng sao một bóng/ ở bên đường chơ vơ/ có phải đá mong chờ/người xưa về lối cũ...
