Xa quê hơn ba mươi năm nhưng lúc nào tôi cũng nhớ như in những kỷ niệm tuổi thơ, nơi quê hương với đầy đủ ngọt bùi, gian khó cùng hình ảnh mẹ tôi với chiếc đòn gánh vít cong trên đường làng.

     Cha tôi vốn là người kỹ tính, thương vợ quanh năm làm “bạn” với đòn gánh  nhưng chẳng có lấy một chiếc nào cho ra hồn. Tre ở làng toàn là “tre nứa”, thứ tre rỗng ruột không thể làm được đòn gánh, ông cất công đi bộ mấy ngày, nghe nói sang tận huyện bên, mới tìm mua được cây tre vừa ý về làm đòn gánh cho mẹ tôi. Theo ông, chiếc đòn gánh ưng ý phải vừa cứng nhưng vừa dẻo, lúc gánh nặng đường xa, đòn gánh kẻo kẹt nhún đều theo nhịp bước, mỗi lần nó oằn lại rồi duỗi ra thì sức nặng trên vai có thể giảm đi một ít. Dạo ấy tôi còn tiểu học, cha tôi tự tay đẽo đòn gánh cho mẹ. Nhóm một đống lửa ngoài vườn, ông hun chiếc đòn gánh đến độ ám khói, bóng lên, rắn rỏi. Vừa hun ông vừa dùng tay nhún thử rồi gật gật đầu. Khi đã vừa ý ông chuyển sang chau chuốt hai chiếc “mấu”. Thông thường người ta khoan lỗ rồi đóng chốt, chỉ giữ cho đầu quang không bị tuột. Cha tôi không làm thế, lúc đẽo ông đã cố tình tạo ra hai khoảng lõm, như vậy đầu quang không tuột ra cũng chẳng thể tuột vào, rõ là kỹ tính.

     Chiếc đòn gánh do cha tôi chế tạo không ngày nào không nằm trên vai mẹ tôi, khi   nước nôi, lúc chợ búa, rồi phân gio ra đồng, khoai lúa về nhà… Tôi nhớ rõ nhất ngày Mỹ leo thang, sau mấy lần chúng đánh bom toạ độ, bom bi, thuỷ pháo… làng tôi trù phú là thế cứ xác xơ dần. Theo kế hoạch phải sơ tán dân để đảm bảo an toàn, chiếc đòn gánh ngày ngày lại thêm nhiệm vụ mới, cùng với mẹ tôi nó đã tải không biết bao nhiêu là đồ đạc, thức ăn vật dùng từ nhà lên nơi sơ tán. Hồi đó sức lực đàn ông hiếm lắm, trai tráng lần lượt ra trận, người ở lại vừa sản xuất vừa trực chiến bắn trả máy bay địch, cha tôi lăn lộn suốt ngày ít khi thấy mặt. Gánh xong của nhà, mẹ tiếp tục tải giúp cho những cô bác neo người, chiếc đòn gánh cũng chịu khó như mẹ, chẳng hề năn nỉ, nó vẫn đều đều nhảy nhót trên đôi vai mẹ tôi. Lên nơi sơ tán, tuy có xa vùng trọng điểm bắn phá của địch nhưng máy bay vẫn gầm rít xé trời, bom đạn vẫn ì ầm vọng tới từ nhiều hướng. Cuộc sống lao động, sản xuất, học tập trong thời chiến vẫn ngày ngày tiếp diễn. Những ngày tháng đó mẹ tôi thường nói với chúng tôi rằng: “Giờ đây các con mới biết chiến tranh nhưng cha mẹ đã chịu đựng cả đời rồi con ạ, ngày trước còn cơ cực hơn nhiều. Nay mai hoà bình thống nhất rồi, nước mình mình ở, ruộng ta ta làm, dù có thiếu thốn gì cũng cứ sung sướng”. Nghe mẹ nói tôi cứ hình dung ngày hoà bình đang đến rất gần chăng!

     Thế rồi cái “ngày vui náo nức” ấy đã đến. Đất nước tưng bừng, cờ hoa phấn khởi. Tôi thương mẹ lúc tải đi chừng đó, giờ chuyển về gấp bội phần, chiếc đòn gánh lại ngày ngày bần bật trên vai mẹ. Về lại quê vừa mới ổn định thì tôi tốt nghiệp cấp II. Khắp nơi người ta nô nức lên đường, đi khôi phục những đau thương, lở lói do chiến tranh trên mình Tổ quốc. Cũng mùa hè năm đó tôi “bay” theo “đàn”. Khi chia tay, ánh mắt tôi bắt gặp chiếc đòn gánh của mẹ, lòng tôi nao nao, chộn rộn biết bao nỗi niềm…

     Chừng ấy năm trôi qua, ai cũng có những đổi thay, nếm trải, vui sướng tự hào nhưng quê hương tuổi thơ luôn đau đáu lòng tôi. Và cứ thế, mỗi lần lễ tết, chạp họ, có dịp về thăm quê, bao nhiêu hoài niệm lại trở về cùng tôi nguyên vẹn. Hoài niệm về cha tôi, cái tính chăm chỉ và kỹ càng thế đó. Hoài niệm về mẹ vẫn là cái dáng tất bật, đòn gánh vắt ngang đổ dài theo nắng chiều trên đường làng quen thuộc. Tôi nhớ mỗi lần mẹ đổi vai, bóng bà hơi chững lại, những lúc như vậy nhìn khuôn mặt mẹ mới khó nhọc làm sao… Làng tôi nay mọi thứ đều đổi khác và hình như người ta ít dùng đòn gánh hơn, may chăng kiếm cả chục nhà mới có một vài cái. Về đến quê, tôi đảo mắt tìm chiếc đòn gánh của mẹ. Có lẽ đã lâu không mấy ai dùng tới, nên trông nó có vẻ cũ kỹ, xù xì nhưng với tôi chiếc đòn gánh là tất cả, với nó, mẹ đã nhẫn nại gánh cả tâm hồn và vóc dáng chúng tôi sải bước trong đời để tới hôm nay…!