Lần theo câu lý giao duyên "Cơm hến bên Cồn quen lối tìm nhau"... chúng tôi xuôi đường Nguyễn Sinh Cung rẽ vào Cồn Hến vào một sáng Tết nguyên đán.

     Sở dĩ có tên gọi Cồn Hến vì đây là một ốc đảo nhỏ trên dòng sông Hương - thành phố Huế, dưới lòng sông ven cồn có loài hến sinh sống. Sông Hương chảy về hạ lưu ra biển chia làm hai nhánh: nhánh bên trái chảy qua địa phận các phường Phú Cát, Phú Hiệp; nhánh bên phải chảy qua phường Vĩ Dạ; giữa là Cồn Hến. Qua cầu Phú Lưu là chiếc cầu nối liền đường Nguyễn Sinh Cung với Cồn Hến và con đường lớn chính giữa cầu đổ xuống là đường Ưng Bình.

     Đây là vùng đất được phù sa bồi đắp màu mỡ nên cây trái tốt tươi, dân cư trù phú. Đặc biệt hến ở đoạn sông này rất nhiều và ngon nên ngoài loài bắp Cồn nổi tiếng thơm dẻo, hến còn là một sản vật gắn liền với món cơm hến trứ danh với khách ẩm thực gần xa. Một tô cơm hến đúng điệu ngoài cơm nguội và hến xào cần ít nhất là các thứ gia vị: dầu, muối, ớt, ruốc, ngày nay còn có thêm bột ngọt nếu người ăn muốn dùng. Rau đi kèm với cơm hến thường là bạc hà, rau thơm, rau quế, ngò, bắp chuối, thêm ít xoài xanh, khế chua xắt mỏng. Ngoài ra còn có tóp mỡ, đậu phụng, bánh tráng chiên vàng béo ngậy hoặc ngày nay cơm hến một số nơi còn được biến tấu thêm mì xào dòn... Cứ mỗi thứ được để riêng trong mỗi chén nhỏ xinh xinh, khi khách ăn cơm hến mệ Huế sẽ lấy ít cơm nguội bỏ vào tô, mệ sẽ lần lượt nêm từng thứ một vào tô thành một tô cơm hến đủ cả sắc lẫn vị.

     Ăn tô cơm hến bạn sẽ cảm nhận được vị ngọt bùi của hến, vị dòn rụm của đậu phụng, da heo, vị thơm hăng nồng của các loại rau, mùi ruốc Huế đặc trưng và một thứ làm nên đặc sản cơm hến đó là cay. Chao ơi, người Huế vốn ăn cay mà ăn cơm hến lại càng thích ăn cay, phải thật cay, vừa ăn vừa xuýt xoa, nước mắt nước mũi trào ra nhưng vẫn muốn thêm ớt cho tô cơm hến thật cay mới cảm nhận hết cái hương vị dân dã ấy. Chẳng phải ngẫu nhiên mà nhà thơ xứ Huế Võ Quê đã có mấy vần thơ: "Đã mê ớt đỏ cay nồng/ Tìm trong vị hến một dòng hương xanh/ Ruốc thơm hương vị rau lành/ Mời em buổi sáng chân thành món quê".

      Nhưng, bạn có giống tôi không khi suy nghĩ tô cơm hến Huế không chỉ là món ăn dân dã mà vẫn mang nét kiêu sa trong phong vị Huế như những món ăn Cung đình, như nem công chả phụng... Cơm hến nói chung và những món ăn cung đình Huế nói riêng đều toát lên sự cầu kì, tinh tế, trau chuốt từ hình thức lẫn nội dung mà tô cơm hến là một ví dụ. Một tô cơm hến đầy đủ gia vị mặn ngọt béo bùi dòn thơm cay nồng ân cần trao tay luôn là nỗi nhớ nhung của những người con xa xứ, luôn là dư vị níu kéo vẫy gọi bước chân du khách gần xa đến với cơm hến, với xứ Thần Kinh hoa mộng ngọt ngào tiếng "Dạ, Thưa".

     Cơm hến ngày nay để phù hợp hơn với thị hiếu của thực khách gần xa mà người bán cơm hến chế biến thêm bún, thêm mì tôm thành bún hến, mì hến, cả cháo hến... Mỗi món ăn đều có mỗi vị ngon của nó, nhưng nói chung có biến tấu gì đi nữa thì những gia vị đi kèm và hương vị của tô bún hến, cơm hến vẫn luôn giữ vẹn nguyên nét cũ, vẫn nồng mùi ruốc, ngọt ngào vị hến và cay...

     Ngày nay, ở Huế không đợi gì phải về Cồn Hến mới có món cơm hến để ăn, mà khắp mọi nẻo đường, nơi nào cơm hến cũng hiện diện, đáp ứng nhu cầu thưởng thức cơm hến của thực khách; Nhưng Cồn Hến vẫn là một địa chỉ thân quen của những người muốn ăn tô cơm hến không chỉ là vì muốn cảm nhận vị ngon của tô cơm hến ở đây mà còn bởi lẽ muốn tìm một chút hoài niệm một thời; về đây để được ngồi ăn tô cơm hến cay xé lưỡi trên chiếc võng, dưới bóng tre đón làn gió mát lành từ bờ sông lồng lộng yên bình. Bạn có thể tráng miệng bằng ly chè bắp mát ngọt để tâm hồn thư thái nhẹ nhàng cùng vui thú tiêu dao, ngắm con đò nhẹ nhàng mái đẩy, nghe chim chóc hót líu lo trên những tàng cây măng cụt rợp bóng mát, xa xa nhà ai khói lam chiều đã quấn quýt bên mái nhà tranh, còn khung cảnh nào nên thơ hơn thế, thanh bình hơn thế!

     Chúng tôi rời Cồn Hến mà nghe như tô cơm hến còn ấm lòng suốt quãng đường đi. Miền Vĩ Dạ đò trăng nhắc tôi lời hẹn với mệ Huế: "Mai con sẽ còn ghé về Cồn Hến ăn thêm tô nữa!" Câu lý giao duyên lại được chúng tôi thầm hát cho nhau nghe đầy tình: "Cơm hến bên Cồn quen lối tìm nhau!"

Huế, mồng 7 Tết Canh Tý.