Bộ phim hoành tráng này được hoàn thành và trình chiếu đúng dịp Lễ Giỗ 200 năm Nguyễn Du – dù mới được 02 tập, có thể nói đó là cố gắng lớn của đoàn làm phim thuộc Công ty cổ phần không gian văn hóa Việt Media… Khán giả Hà Tĩnh và khách bốn phương về dự Lễ Giỗ sau khi được nghe những lời giới thiệu “có cánh” và chứng kiến  màn lãnh đạo tỉnh tặng hoa chúc mừng, cả dàn “nhạc sống” (đàn, sáo, ca sĩ ) dạo đầu tạo  không khí háo hức đón đợi thật ấn tượng. Nhưng, than ôi, thà rằng đừng để người xem kỳ vọng bao nhiêu thì đỡ thất vọng bấy nhiêu!

        1. Hai tập đầu (Gia thế và tuổi thơ): Phim tái hiện quãng đời của Nguyễn Du từ năm 6 tuổi ở Thăng Long, Kinh Bắc, Thái Bình, đến khi trở về Tiên Điền- quê cha. Ở đây, những người làm phim đã có sự cố gắng tái hiện khung cảnh sống của cậu Chiêu Bảy, qua thiết kế bối cảnh, xây dựng các mối quan hệ gia tộc, quê hương làng xóm. Tuy nhiên, về phương diện thể loại, người xem thấy tiếc, giá như không có những đoạn thoại nhân vật “cứ như thực”, nhưng trong cách thể hiện lại nửa vời, khiên cưỡng, non nớt nên rất sống sượng. Giá như, thay vào đó bằng đoạn phim tài liệu khoa học với lời bình đượm chất thơ, quyện với khung cảnh thôn quê yên bình, giầu tính hoài niệm, thì hiệu quả nghệ thuật sẽ cao, thấm vào lòng người xem biết bao! Có thể dễ nhận thấy, ở đây là người làm phim đã mắc phải “sai lầm chết người”, rất ấu trĩ, không đáng có là vi phạm nguyên tắc về đặc trưng, bản chất thể loại. Do vậy, mà bộ phim là một mớ “hổ lốn”, pha trộn lẫn lộn giữa thể loại phim truyện hư cấu (Fiction) với thể loại phim tài liệu (Document)- rất vô lối, tùy tiện. Không ai cấm người làm phim tài liệu có những cảnh dựng tốn kém có diễn viên đóng minh họa. Trong lịch sử điện ảnh cho thấy, nhiều phim tài liệu cũng đã xử lý vậy, như: bộ phim “Bản di chúc của một bạo chúa” về việc xây dựng Tử Cấm thành Bắc Kinh (Đức); phim về chuyện xây dựng các Kim tự tháp Ai Cập (Mỹ), v.v. Và không ít phim tài liệu Việt Nam cũng thành công với những cảnh dựng hư cấu như thế. Nhưng, nên nhớ rằng, ở đây  tuyệt đối không có lời thoại nhân vật – ngoài lời bình, hay ngoại đề trữ tình của người làm phim về cảnh huống đời sống, về tâm trạng nhân vật mà diễn viên đang đóng thế cho nó! Trong phim tài liệu “Đại thi hào Nguyễn Du”, những cảnh dựng mang tính minh họa đã biến thành những trường đoạn phim truyện, giống như hiện thực đang diễn ra, có diễn xuất, kịch tính, lời thoại..., dẫn tới trong phim có sự “cắn xé”, “đấu đá” lẫn nhau. Với các đoạn phim tài liệu, thì điều đó rất gây phản cảm! Ở đây cũng xin được nói thêm, ngay cả đánh giá cảnh phim “như thực” đó dưới góc độ phim truyện cũng thấy rất non nớt về nghệ thuật điện ảnh, manh nặng tính minh họa- xin lỗi, nó không bằng những phim bài tập thuộc loại trung bình non của sinh viên đạo diễn điện ảnh. Vậy mà lại được đem “trình làng” trong một sự kiện quan trọng như thế này có đáng không?

Nếu nói về ưu điểm của bộ phim thì có thể nói một cách công bằng thế này: các diễn viên trong phim này được chọn khá hợp vai, và diễn xuất cũng khá tự nhiên.  Tuy nhiên, bắt dàn diễn viên như thế phải “nhai” những câu thoại có nhiều chỗ khiên cưỡng, mang tính giáo huấn lộ liễu, tình huống áp đặt (do khâu kịch bản văn học quá hời hợt, non kém, chúng tôi sẽ bàn sau), nên hiệu quả nghệ thuật cũng chẳng mang lại như mong muốn!

2. Xin dừng lại kỹ hơn về kịch bản văn học của phim: vì “cái nền” của phim phải nói rất chung chiêng, xuất phát từ chỗ tác giả kịch bản: a, Không nắm chắc về bản chất - đặc trưng thể loại phim (Đã phân tích phần trên); b, Không hiểu thấu đáo về cuộc đời Nguyễn Du, kiến thức lịch sử lỗ mỗ, không đến nơi đến chốn; b, Xử lý chất liệu lịch sử, chất liệu văn học một cách gượng gạo hoặc sai lệch; c, Quan trọng nhất là phim thiếu một trục tư tưởng thống nhất, khiến phim là những đoạn lắp ghép khá tùy tiện, thiếu xương sống chủ đề chính.

Xin đưa ra một vài thí dụ tiêu biểu, cũng là những hạt sạn lớn của phim, khiến những khán giả có một hiểu biết nhất định về thân thế, sự nghiệp Nguyễn Du không thể chấp nhận được:   

- Đoạn nói về mẹ đẻ của Nguyễn Du, với những lời bình so sánh thân phận của bà với nàng Kiều trong tình cảnh bị danh gia họ Hoạn đánh ghen bằng cách bắt hầu rượu, hầu đàn cho hai vợ chồng một cách tủi nhục. Đó là sự so sánh khiên cưỡng, sai sự thật lịch sử! Hơn nữa, cũng trong phim, có nhiều cảnh miêu tả sự gần gũi thân mật của Xuân Quận công Nguyễn Nghiễm với hai mẹ con Nguyễn Du, sự quan tâm chu đáo chân tình của bà chính thất Nguyễn Thị Dương với Nguyễn Du, và với bà trắc thất Trần Thị Tần – như thế là ý tưởng phim với hình tượng cụ thể phim đã “đánh nhau” kịch liệt!

- Tác giả đã miêu tả kỹ sự thân tình của chúa Trịnh Sâm với quan thượng thư Nguyễn Khản – người thay cha dưỡng dục cậu Chiêu Bảy, qua đoạn phim truyện: Nguyễn Khản đưa Chiêu Bảy tới gặp Trịnh Sâm. Đây là một trong những đoạn phim gây phản cảm nhất, không chỉ vì nó hoàn toàn không cần thiết cho phim, mà chính vì đã hạ thấp nhân vật Nguyễn Du khi cho Chúa xoa đầu khen ngợi, động viên và dạy dỗ Nguyễn Du cứ như một nhà văn hóa lớn, một bậc chăn dân mẫu mực!…

- Đoạn phim viên tướng Hoàng Ngũ Phúc trao tặng thanh bảo kiếm cho chú bé Chiêu Bảy được dựng khá công phu, song lại không đưa ra một thông điệp có ý nghĩa gắn với chủ đề tư tưởng phim (vốn rất mờ nhạt). Và khi Tể tướng Nguyễn Nghiễm thay mặt con trai cung kính cảm ơn viên tướng, thì người xem hoàn toàn thất vọng: Người cha vĩ đại đáng kính đó đâu mong muốn con trai mình đi vào con đường của một võ tướng thời loạn mà chính Cụ đã phải thực thi một cách khiên cưỡng, đã phải gác bút cầm gươm để bảo vệ cái chính thể mạt triều Lê - Trịnh thời mục ruỗng!

3. Là một người ngoại đạo nhưng yêu thích Điện ảnh và từng giảng dạy Nguyễn Du trong nhà trường, qua tham khảo ý kiến của một số nhà điện ảnh có uy tín, xin mạn phép đề xuất với nhà sản xuất, các nhà làm phim như sau: Để tiếp tục hoàn thiện bộ phim, nên có những nhà điện ảnh giàu kinh nghiệm xử lý tốt mấy việc, như: xây dựng lại đường dây kịch bản và chủ đề tư tưởng phim; quay mới và quay thêm những cảnh quay cần thiết theo những ý đồ mới; dựng phim (montage) lại toàn bộ những tập đã hoàn chỉnh lần đầu, và dựng phim các tập sau theo kịch bản mới; viết lời bình phim trên cơ sở lời bình đã khá chắt lọc và đã có độ rung cảm cần thiết… Thiết nghĩ, đó là những việc có thể giải quyết trong tầm tay. Công phu và tâm huyết lớn lao của tập thể đoàn làm phim qua 02 tập trên đã được công chúng ghi nhận, nên không để phí hoài vì những cách thức làm phim thiếu chuyên nghiệp gây nên.

Hy vọng vài thiển ý qua trao đổi sẽ nhận được sự đồng cảm của những người làm phim; để công chúng được xem trọn một bộ phim xứng tầm với dịp kỷ niệm 200 năm ngày giỗ  Đại thi hào của dân tộc.