Tiểu thuyết- Tác giả Trương Văn Dân

     Nhà Xuât Bản Tổng Hợp- tp HCM. 6-2020   

            Tôi vốn là  người mang sẵn tính cực đoan, kể từ thời nhỏ, thích  cái gì, yêu cái gì, muốn cái gì cũng cứ theo đuổi bằng được. Lớn lên, nhất là thời trẻ, chừng hai ba chục tuổi, đã thế, còn hơn thế nữa! Trong các mối quan hệ xã hội thông thường của tôi rất dở, chỉ vì cái tính cứng quèo, gặp ai, cái cảm giác ban đầu mà có gì đó gợn lên trong lòng không thích, thế là y như rằng, ngay sau đó và đa số mãi mãi, ít khi lấy lại được thăng bằng. Có những người, trong giao tiếp chung họ rất lịch lãm, rất tốt, nhưng tôi gặp hay gặp tôi, chẳng hiểu vì sao, đến cả chuyện mời nhau điếu thuốc hay chén nước tôi cũng không bình thường được… Đến khi ngoài sáu  mươi, bây giờ đã  trên bẩy mười, thì hình như cái thói ấy nó không những không giảm, mà lại còn  có vẻ gia tăng. Tất nhiên, nó chỉ gia tăng với những “đối tượng” mà tôi ghét trước đây, giờ thêm vào là khinh, là không thèm… nhìn mặt.

            Đọc sách cũng thế. Hồi trẻ, đọc không chọn lọc, miễn là cứ sách văn học  là đọc. Thời thanh thiếu niên của thế hệ chúng tôi, ở ngoài Bắc, học sinh “dưới mái trường xã hội chủ nghĩa tươi đẹp” thì có sách đâu mà chọn lọc. Quanh đi quẩn lại sách thiếu nhi Việt Nam có mỗi “dế mèn phiêu liêu ký” viết về con vật là đọc say mê, đọc đi đọc lại, đọc tái đọc hồi, thêm nữa có mấy cuốn “Đội du kích thiếu nhi Đình Bảng”, “Cuộc đời chìm nổi của chú  Kíp-Lê” hay  “Lá cờ thêu sáu chữ vàng” của nhà văn Nguyễn Huy Tưởng. Sách nước ngoài của Liên xô, Trung Quốc thì có: “Cuộc phiêu lưu kỳ lạ của Carích và va li a”; “Dôi A và Su Ra” hay “Đống lửa trong rừng”. Dông dài thế vì mấy tháng nay tôi đọc cuốn tiểu thuyết “Trò chuyện với thiên thần” của nhà văn  người Italia gốc Việt. Tôi chơi và thân với anh cũng trên dưới mười năm nay. Anh thuộc dạng người mà tôi gặp cái là quý và tin cậy ngay, gần như không có màn rao đãi, xã giao. Đến cái hôm, trong câu chuyện tình cờ của hai anh em, tôi bảo bên Ý tôi mê nhất truyện ngắn của Alberto Moravia và đặc biệt sau 1975 tôi đọc mê mẩn cuốn “Cuộc chiến tranh ấy và…” của tác giả nữ, Oriana Fallaci, là phóng viên chiến trường Italia, theo tôi là cực hay. Nó hay nhất là chân thực. Bà ta là người trong cuộc, không theo lối viết  nghiêng về phía bên này hay phía bên kia, nhưng chính kiến thì rất rõ ràng, đầy chất nhân văn và đặc biệt là chống chiến tranh… Qua câu chuyện ấy, tôi mừng là anh Dân  cũng đã đọc và cũng rất thích, thậm chí là rất “mê” tác giả này. Chúng tôi chia sẻ với nhau khá nhiều và đồng cảm trong quan niệm sống. Một người được học (anh Dân), được đọc rất nhiều, lại giỏi ngoại ngữ. Anh học ngành y dược, một ngành học rất nghiêm cẩn và kĩ lưỡng, còn một người là tôi, một tên lính cộng quân Bắc Việt, học thì ít mà bươn chải thì nhiều, mê văn chương, đọc sách dịch, viết lách tài tử, làm và sống kiểu gì cũng không niêm luật bài bản. Đọc sách lấy sách văn học cổ điển làm bài học, làm chỗ dựa, làm chuẩn. Lấy các cụ cổ điển làm gương, mê cách sống của ông Đốt, ông He – Minh- Uê; Văn học Việt ta thì mê chất hóm chất dân gian của ông Nam Cao, ông Vũ Trọng Phụng…Tôi bày tỏ, chia sẻ với anh Dân thế, anh không  có phản ứng gì, chỉ cười cười, cuối các cuộc đàm đạo thường trước lúc chia tay, anh Dân bảo, anh Đỉnh… khôn. Chả biết thế là khôn hay dại, nhưng ông Trời ông ấy ki bo lắm, ông ấy chỉ cho mỗi người một tí ti thôi. Ai “khôn” thì biết mà giữ lấy, nuôi dưỡng cho nó trưởng thành… 

            Nay đọc cuốn sách dày gần 400 trang khổ 16x24, chữ nhỏ, thấy bìa đề là tiểu thuyết, háo hức “bập” vô, cả trăm trang không thấy “mùi” tiểu thuyết theo quan niệm cũ của tôi đâu cả! Nhưng đọc thì thật hấp dẫn, đọc mê mải, không buông ra được. Buông ra rồi phài mở lại, đọc lại, lần mò, tìm kiếm, nghe ngóng và tiếp tục khám phá: Đọc, ngừng, nghĩ, đọc, ngừng, nghĩ, không phải sách công cụ, sách giáo dục dạy dỗ trẻ em, không phải sách triết hay tình cảm, trinh thám… càng không phải thứ tiểu thuyết có mang mấy chức năng, với nhân vật chính, nhân vật phụ, có cốt truyện rành mạch, tác giả  phán gì, nhân vật nói gì, ý tưởng nêu cái gì, viết về vấn đề gì, hay tả, hay kể chuyện gì có tích có trò. Không! Tuyệt đối không! Không có các thứ ấy nhưng có tất cả! Tôi tự thấy mình phải xem lại mình. Viết cả dăm cuốn sách, đoản thiên thiểu thuyết, trung thiên tiểu thuyết và… trường giang tiểu thuyết, người ta gọi mình là nhà văn, nhà này nhà nọ, bây giờ  đọc anh Trương Văn Dân, thấy trong cuốn sách “Trò chuyện với thiên thần” hội đủ cả, thật lòng thấy ngượng: Anh Dân, từ ngày chơi với anh đến giờ, chưa khi nào tôi thấy anh tự xưng mình là nhà văn. Cũng chưa bao giờ thấy anh nhận mình là hội viên hội này hội nọ. Anh cắm cúi viết. Anh viết không vì viết để lấy danh, lấy tiền nhuận bút hay nhắm “để đời”. Yếu tố cần đầu tiên của tiểu thuyết là cuốn hút người đọc. Đọc một cách thân thiện như những người thân trò chuyện với nhau, ngang hàng không đẳng cấp, hay nói ngang bằng, sổ thẳng, không có trên dưới trong ngoài cao thấp, ba là ba, con là con, bạn đọc là bạn đọc. Cuốn sánh đề thể loại “tiểu thuyết” không thể đề thể loại truyện hay thể loại khác được. Các yếu tố của tiểu thuyết được tác giả “khôn khéo lạng lách” trong  khu rừng ngôn ngữ tiếng/chữ Việt thật tinh vi, linh hoạt và thật điêu luyện. Cái thông điệp mà tác giả đã nói trắng phớ ngay rằng: “NHỮNG TAI HỌA THẾ GIỚI VÀ GIẤC MƠ VIỆT NAM”. Việt Nam ơi! Người đang đứng ở đâu? Câu hỏi cũng là câu trả lời! Bởi vì ta  mở ti vi lúc nào cũng thấy/nghe các cổ động viết gân cổ hát “Việt Nam ới! Việt Nam ơi!” mà thực ra ta chả thấy cái đích đâu cả. Mỗi trận bóng đá là một cuộc chơi nhất thời. Mỗi giải thể thao cũng là một giải, một mùa nhất thời. Tác giả nói với  Thiên Thần: “Ba chẳng thể giúp con tránh được nỗi đau và những việc làm con xé lòng… nhưng ba có thể khóc cùng con và cùng con nhặt nhạnh, để hàn gắn lại những mảnh vỡ. Ba không thể và không muốn nói con là ai, con phải sống như thế nào, dù thực tình mà nói, ba mong ước là con được sống bình an để chiêm nghiệm cuộc đời chứ chẳng cần phải giầu sang xuất chúng để sống trong bi kịch do mình tự tạo. Ba muốn chấp nhận như con đang là, muốn được là người bạn của con. Người mà con có thể tuyệt đối tin tưởng và không bao giờ sợ sẽ thay lòng”.

            Trong tiến trình văn học, tất yếu các thể loại luôn luôn được các nhà văn mỗi thời thay đổi theo quan niệm của thời đại mình, kể cả hình thức và nội dung. Cánh cửa luôn luôn mở rộng và các nhà sáng tạo cũng  không ngừng chịu  thỏa mãn. Cái đích luôn luôn ở phía trước và các nghệ sĩ không bao giờ chịu ngồi im với những gì các nhà sáng tạo đi trước đã khai phá. ĐỔI MỚI VÀ ĐỔI MỚI. Không đổi mới, không chịu ở mức trung bình tức là không chịu thua, không chịu bó tay chấm com, tức là không chịu ngồi chờ… chết!

            Xét cho cùng chỉ có mỗi cụ Cổ Điển là không thay đổi cụ được. Cổ Điển là nền tảng, là rường cột, muốn thay đổi đến đâu thì thay đổi, nhưng  không qua nhà cụ, không thấm nhuần sức vóc và tài năng bài bản của cụ thì thế nào ta cũng lâm vào lệch lạc, đi đứng chệch choạc không bước tiếp được.

            Thế mới biết ở đời vẫn có một con đường tuyệt đối. Tuyệt đối đúng, tuyệt đối hay, nhưng tuyệt đối không suy chuyển không thay thế được.

            Xin chúc mừng anh Dân, chúc mừng “Trò chuyện với thiên thần” đã và đang được bạn viết bạn đọc đón nhận.

Hà Nội 10-2020