THỆ GIẢ NHƯ TƯ PHÙ? BẤT XẢ TRÚ DẠ!

Trôi hoài biền biệt như vậy sao? Ngày đêm không ngơi nghỉ!

Dòng nước Hoàng Hà cứ trôi mãi, mang nét tính chất đời sống của người Trung Hoa đổ vào biển. Người ta bắt gặp trong thi ca của họ bàng bạc những cánh nhạn lẻ loi trong bóng chiều tà ý nghĩa biến dịch trở thành mối ngậm ngùi của tuế nguyệt. Trong cuộc lữ: người đi còn có hẹn ước của ngày trở về; nhưng năm tháng trôi qua như con chim đã đốt tổ bay đi, không còn cơ hội nào để trở lại nữa:

Nhân hành do khả phục

Tuế hành na khả truy?

(Tô Đông Pha)

Lòng sông càng lúc càng rộng; lòng người càng lúc càng nhỏ hẹp; nhỏ cho vừa những qui ước giới hạn của ngôn ngữ. Làm thế nào để được như mặt hồ trên đỉnh núi, đem lòng trống ra mà đối đãi với mọi người? Làm thế nào để có thể nói cạn những gì cần phải nói và sau đó là sống bằng hơi thở của trời đất?

Đấy là những ý tưởng được gợi hứng từ Kinh Dịch: cùng lý tận tính dĩ tri vu mệnh.

Nơi đây, người viết chỉ cố ghi lại một vài hình ảnh rải rác trong thi ca của Trung Hoa. Đối với họ, thi ca là những khát vọng thầm kín được phát hiện thành lời; phát hiện theo tiết điệu nhịp nhàng của vũ trụ. Điều này cũng đã được ghi lại trong Kinh Dịch: Thám trách sách ẩn, câu thâm trí viễn, dĩ định thiên hạ chi cát hung. Bươi móc những gì đang lẩn khuất, thăm dò cho thấu đáo những gì trong sâu xa. Qua câu nói ấy, người ta muốn biết bởi sự thúc đẩy nào mà từ thế hệ này sang thế hệ khác người ta tiếp nối nhau mà nói, nói hoài không thôi; nói đủ mọi cách, và hầu như không cần biết trong những điều được nói có gì mới lạ hay không:

Mỗi phùng Thục tẩu đàm chung nhật

Tiện giác Nga My thúy tảo không.

(Tô Đông Pha)

Sau một ngày dài nói chuyện mới hay rằng lời nói của mình như ngọn núi Nga Mi xanh biếc quét mãi bầu trời.

Hình ảnh của ngọn Nga Mi xanh biếc quét mãi bầu trời, hay hình ảnh những dấu chân của một đàn chim bay ngang qua hư không; đó là những hình ảnh biểu tượng cho tác dụng của ngôn ngữ thi ca. Tác dụng của nó như muốn khuấy động thế giới hư vô tịch mịch: tác dụng không vết tích, vì là nơi chốn tận cùng của cuộc lữ. Cuộc Lữ của năm tháng phiêu du; Cuộc Lữ của một hạt bụi lăn lóc:

Sinh giả vi quá khách

Tử giả vi quy nhân

Thiên địa nhất nghịch lữ

Đồng bi vạn cổ trần.

(Lý Bạch)

Sống là khách qua đường. Chết là kẻ trở về. Trời đất như một quán trọ, cảm thương hạt cát nghìn đời lăn lóc.

Trong cuộc lữ ấy, một tiếng nói chưa đủ; nói bằng đôi môi “ngọt ngào” chưa đủ; nói cho đến “bốn dây rỉ máu năm đầu ngón tay” cũng chưa đủ, nói cho đến lúc một cánh hoa “thiên kiều bá mị” phút chốc rơi xuống lòng sông lạnh “vô thanh vô tức”, có lẽ cũng chưa đủ:

Tay cầm cung bực xô ngang

Nửa chừng dâu biển lấy ngàn ước mong

(Bùi Giáng)

Và như vậy, trong cõi đời rong chơi của chúng ta, tiếng cười càng lúc càng nhỏ và vắng bặt, chỉ còn lại khoảng trống hiu hắt không nói không cười. Lặng lẽ như từng lớp phấn liễu vơi dần theo cơn gió; để cho hương sắc thanh xuân tản mác vào những cánh đồng cỏ non trên nghìn bến nước.

Có hai hình ảnh quen thuộc gợi lên ý tưởng biến dịch; như dòng sông và như ngọn lửa bốc cháy trên đỉnh núi. Mỗi hình ảnh lại gợi lên một ý nghĩa tương phản; tác thành và hủy diệt. Trời đất như đã thay loài người nói lên ý nghĩa cứu cánh của sự sống, nói bằng một thứ tiếng riêng biệt: tiếng nói thầm lặng, hay tiếng nói của sự im lặng.

Sức mạnh của con người không nằm trong chính nó. Ước vọng thâm thiết nhất của con người cũng không nằm trong chính nó, Mùa xuân, mùa của sức sống xanh tươi, không đọng lên trên đôi mắt. Qua đôi mắt, người ta tìm thấy khát vọng thanh xuân vì nơi đó phản chiếu bóng mờ những phấn liễu, phản chiếu hình ảnh của một dòng nước lượn quanh.

Rốt cuộc, cuộc đời của người ta giống như cái gì? Nhân sinh đáo xứ tri hà tợ? (Tô Đông Pha) cũng nên nghĩ là giống như một cánh nhạn bay qua dòng sông, bóng nhạn in vào lòng nước. Bóng, nhạn và dòng sông trong bước tao ngộ tình cờ:

Nhạn quá trường không

Ảnh trầm hàn thủy

Nhạn vô di tích chi ý

Thủy vô lưu ảnh chi tâm

Một thiền sư Việt Nam trước đây đã nói như vậy.

Tao ngộ tình cờ rồi tan rã và biến mất. Cũng nên nghĩ là biến mất trong cơn nắng chiều mòn mỏi, hay biến mất trong lớp sa mù của buổi sáng (Cao nguyên):

Em về giũ áo mù sa

Trút quần phong nhụy cho tà huy bay.

Một thi sĩ Việt Nam ngày nay cũng đã nói như vậy.

Người không gặp người trong gang tấc “mặt nhìn mặt”. Gặp nhau trong những hẹn ước thiên thu của đỉnh đá trên núi này và một hạt muối trong lòng biển xa xôi kia.

Và đây cũng là đạo lý tự nhiên: đôi mắt của chúng ta chỉ có thể mở ra để nhìn theo một chiều hướng duy nhất. Muốn thay đổi chiều hướng thì phải thay đổi cả tư thái và vị thế. Quả thật, chúng ta muốn vượt qua những giới hạn cá biệt, để làm gì? Để: “bước đi nhặt cánh sao rơi” ở một đại dương heo hút kia?

Go and catch a falling star

(T. Doun)

Hay để thấy rằng thân thể của mình cũng bao la vô hạn như hư không; thấy cả vũ trụ như thấy một quả xoài trong tay?

Nếu chưa vượt qua khỏi những giới hạn cá biệt; cái ước mong này cũng chỉ là một thứ ước mong cá biệt. Giới hạn cá biệt càng lúc càng khép kín; người ta bỗng cảm khái như một hạt cát lăn lóc trong sa mạc. Những gì cần thấu hiểu phải được phân phối thành trật tự theo quy ước của thế giới cộng đồng. Chúng phản chiếu lẫn nhau trong thế giới biến động vô cùng vì là tương giao vô tận của một động một tĩnh.

Thế là vì muốn thấy và hiểu nên cần có phân tích và trật tự của phân tích. Nhưng cũng muốn sống bằng tất cả tâm tình ẩn khuất của mình, nên ước ao nói bằng những lời không nói của vạn hữu. Tất cả những ước muốn đó được kết tụ lại như để phóng tầm mắt, vào một thế giới tuyệt đối.

Đằng sau những lời cần nói đã nói, chúng ta còn lại một câu hỏi: khát vọng sâu xa nhất trong lòng mình là gì?

Dục thức triều đầu cao kỷ hử

Việt sơn hồn tại lãng hoa trung

(Tô Đông Pha)

Muốn đo chiều cao của ngọn sóng cao được bao nhiêu, thì nên biết, đã từng vượt qua đỉnh núi nhưng lại y nhiên chìm đắm trong những con sóng dạt dào.

(TUỆ SỸ - Tạp chí Khởi Hành số 104, năm 1971)

Nguồn:

https://thuvienphatviet.com/thich-tue-sy-sau-lung-ngon-ngu-cua-thi-ca/

THẦY TUỆ SỸ LÀ VIÊN NGỌC QUÝ CỦA PHẬT GIÁO VÀ CỦA VIỆT NAM

https://www.academia.edu/43207484/TH%E1%BA%A6Y_TU%E1%BB%86_S%E1%BB%B8_L%C3%80_VI%C3%8AN_NG%E1%BB%8CC_QU%C3%9D_C%E1%BB%A6A_PH%E1%BA%ACT_GI%C3%81O_V%C3%80_C%E1%BB%A6A_VI%E1%BB%86T_NAM

http://hamtieu.blogspot.com/

Đăng lại:

https://www.facebook.com/NgoSDongToan/posts/pfbid0dRTpUACVhHccVaBuQMRGMWoZ6qQLHXzyVKqdpqUKezYgT8pmCpL3vCkvQsJ7vy6rl

***

Chú thích:

THỆ GIẢ NHƯ TƯ PHÙ? BẤT XẢ TRÚ DẠ!

逝者如斯夫，不捨晝夜

Khổng Tử nói rằng: Thời gian như sông chảy, dù về đêm vẫn không ngừng / Ôi, nước sông trôi ngày đêm, không bao giờ ngưng nghỉ sao! / Kẻ ra đi mãi không trở lại, ngày đêm không ngừng trôi

 1. Thus things flow away day and night / 2. Time is going on like this river flowing away endlessly day and night / 3. The passage of time is just like the flow of water, which goes on day and night

人行猶可復，
歲行那可追。

Nhân hành do khả phục

Tuế hành na khả truy?

(Tô Đông Pha)

Người đi còn mong có ngày trở lại;
Năm tháng ra đi, làm sao đuổi theo kịp?

窮理盡性以至於命

Cùng lý tận tính dĩ tri vu mệnh (Cùng lý, tận tính, dĩ chí ư Mệnh)

[Thánh nhân] suy xét tận tường nguyên lý sự vật và thấu triệt tính của chúng để hiểu mệnh

探 賾 索 隱，鉤 深 致 遠，以 定 天 下 之 吉 凶

Thám trách sách ẩn, câu thâm trí viễn, dĩ định thiên hạ chi cát hung

- Khám phá ra những điều bí ẩn, moi móc ra những điều sâu nhiệm, đạt tới được những điều xa xôi, định cát hung cho thiên hạ

每逢蜀叟談終日，
便覺峨眉翠掃空

Mỗi phùng Thục tẩu đàm chung nhật

Tiện giác Nga My thúy tảo không.

(Tô Đông Pha)

Mỗi khi gặp được già Thục chuyện cả ngày
Như thấy núi Nga My cao vút trời

生者為過客，  
死者為歸人。  
天地一逆旅， 
同悲萬古塵。 

Sinh giả vi quá khách

Tử giả vi quy nhân

Thiên địa nhất nghịch lữ

Đồng bi vạn cổ trần.

(Lý Bạch)

人生到處知何似

Nhân sinh đáo xứ tri hà tợ?

Cuộc nhân sinh, rồi đây biết nó sẽ như thế nào?

雁  過  長  空

影  沈  寒  水

雁 無 遺  跡  之  意

水  無 留  影 之 心

Nhạn quá trường không

Ảnh trầm hàn thủy

Nhạn vô di tích chi ý

Thủy vô lưu ảnh chi tâm

(Hương Hải thiền sư)

Nhạn bay mãi vượt qua tầng không

Bóng chìm dưới dòng nước lạnh

Nhạn không có ý để lại vết tích

Nước không có lòng lưu ảnh.

欲识潮头高几许

越山浑在浪花中

Dục thức triều đầu cao kỷ hử/hứa

Việt sơn hồn/hỗn tại lãng hoa trung

(Tô Đông Pha)

How high can the crest of the waves soar?

Even the Yue mountains are buried beneath all. 

GG: Want to know how high the tide is

The mountains are covered in waves

Muốn biết thủy triều dâng cao bao nhiêu

Núi Việt bị ngàn sóng bao phủ

Tuệ Sỹ - Vị Thầy Của Bốn Chúng
The Most Venerable Thich Tue Sy - An Essence of Vietnamese Buddhism:  A Master of the Fourfold Sangha

Best regards,

---
Ngô S. Đồng Toản

090.555.9095
ngosdongtoan@gmail.com
www.facebook.com/NgoSDongToan
http://ngdtoanhanoi.wordpress.com/

-----

Đến từ Bên bờ ao nhà mình; Nhà là Lối đá bụi vương
Thích: Lặng nghe cá hát trăng, Cười ngắm chim kêu trời
May The Day Be Well (Chúc Ngày Đêm An Lành!)