MỤC LỤC
Chương mở: Bờ bắc quân cảng xuất phát
Chương 1: Phương hướng
Chương 2: Hải đăng
Chương 3: Kim chỉ nam
Chương 4: Hải lý
Chương 5 “Thủy triều người nhân loại bể”
Chương 6: Vĩ độ
Chương 7: Kinh độ
Chương 8: Vĩ tuyến
Chương 9: Kinh tuyến
Chương 10: Tọa độ
Chương kết: Bờ nam cảng biển tập kết
☆☆☆
KÍNH TẶNG NHỮNG NGƯỜI SỐNG CHẾT VÌ BIỂN ĐẢO TỔ QUỐC[1]
☆
"Danh chính ngôn thuận"
Khổng Tử (551 - 479 TCN)
☆
“Gìn vàng giữ ngọc”[2]
“Gìn biển giữ đảo”
(Chương hồi 3.3)
☆
“Luôn luôn này tiếng kêu than
luôn luôn này nỗi hận hờn luôn luôn”[3]
☆
“Tiểu thuyết gia không phải là người hầu của sử gia.”
Milan Kundera (1929 - 2023)
☆
☆☆☆
CHƯƠNG MỞ
Bờ bắc quân cảng xuất phát
Đấy
đích thị
nói thẳng tưng
Quần - Đảo - Bị - Tráo - Tên[4]
nhan đề bản trường ca
diễn ngôn lẹ
nhức cái mắt
gọn bớt
in đậm cho chắc
Quần-Đảo-Bị-Tráo-Tên
… hỡi quần đảo cuối trời xanh
như trăm hạt thóc vãi thành đảo con
hỡi chùm đảo bỗng chẳng còn
làm chùm trái quý cho non nước nhà[5]...
… Vài chục sát na mô Phật ạ
toan nhâm nhi trà thái nước hai
(ứ phải trà tàu[6] xác định lại
vài chương sau tiện bàn lai rai)
lướt mạng thế nào vô tư lự
đụng cái gọi là bản đồ[7] bên ấy
bên kia
bển
(lối gọi chệch gọn nhẹ trường hợp cực đặc biệt lại được tiếng bình dân thân thiện hảo lớ lở đảo tỷ như đận nọ “tàu lạ”)
Phẩy mao[8] chẹp miệng
thôi thế cũng
ăn thua đủ nghĩa tình
một nhất đoạn luận
tới giờ nặng trĩu ngàn năm
Danh - chính - ngôn - thuận
(Điệp khúc)
… Bạn đã nghe về hai trận hải chiến xa xưa?
Bạn đã biết ai đã thắng cả hai lần xâm lược?[9]
Vừa chẵn nửa thế kỷ
… A há[10]…
CHƯƠNG 1
Phương hướng
(Các khúc vô đề)
1.1
Trường ca
trường ca
trường ca quần đảo
nóng (n)/lòng sao bốn làn đạn luôn chờ
gióng giả trước nào hỡi bao hảo hớn
cùng thân bằng văn thi hữu nơi nơi
Ai là ai thời thế hại anh hùng
vô khối chuyện mãi bây giờ mới kể
ngũ thập niên hề tang điền thương hải
bãi đá xưa nay ngậm ngấm mệnh trời
Bốn làn đạn
hải chiến đâu còn đó
Trường ca
Quần đảo
Trường ca
Quần đảo…
1.2
Không mất
không biến mất
trời cũng không bảo thăng thiên
đất càng không thưa đột thổ
Chúa Phật Thánh Thần vẫn không kêu biến hóa
trẻ trâu không nỡ nói tàng hình
Quần đảo
quần đảo
thưa vâng
chính xác quần đảo kia
đã phạm cú lừa lịch-sử-gầm-bàn
luyên thuyên tào lao lôi thôi ôi cũng đành
phận bà-già-lịch-sử
bàn bốn chân
chuột bạch chuột cống chuột đồng chuột cảnh chuột nhắt cắn gặm tùm lum
bà già thêm một phen
thua kẻ cướp[11] và
chuột
Ới quần đảo ta ơi
nói càng thêm khổ[12]
1.3
Sách tựa đầu tay
tung hứng
những pho trường ca tân cổ lưu thông Tây Đông hợp điệu thuận duyên đáo để
Aniara[13] và Hoa Linh Thảo và Phồn Sinh[14] và Bài Hát Chính Tôi[15] và Sa Mộc[16] và Lục Bát Lên Đồng[17] và Ô Mai[18] và Về Trung[19]
(riêng cái sau cùng
không trường ca hình thức cấu trúc mà hình thái thi điệu
khơ khớ oách)
tứ thi hữu
giai lanh tài gái giỏi xinh
cùng liền anh thi nhân đầu 4X
biên tập viên cừ khôi kiêm dịch giả khủng
dọn nhà kho sách dư đầy
bèn khuân đến hội phát đây mang về
sang năm dọn nữa anh nha
liền em sẽ lại trường ca hát cùng
Sách tựa đầu óc
hóc búa ráng mà học
Văn Bản Học Và Sự Bất Ổn Của Nghĩa[20]
rồi
Phạc Nhiên ĐY[21]
(quả này búa bổ không bổ thượng cũng bổ hạ)
tới
Nhịp điệu vẽ lối đi[22]
xuyên thấu
Phê Bình Văn Học Việt Nam Hiện Đại - Lịch Sử Và Chân Dung[23]
Sách tựa bàn chân
đắp nền
Đánh Đường Tìm Hoa mà Đối Thoại Với Hoa[24]
Người Ca Thơ đang Tháo Mặt Nạ[25] trên Những Mảnh Thuyền[26]
Sách tựa linh hồn
Thiền Năng Lượng[27]
Cùng kha khá ấn phẩm báo chí vật tặng
tạo nguồn[28]
từ mỗi chặng hành hương nửa năm trường lòng vòng cố quận
Ấy vậy
lỡ nhịp đại hành trình hải phận
quan yếu nhất
mỗi năm gió thuận đôi mùa
tháng chạp qua tới tháng tư bão chùng
sóng bớt hỗn sóng hết lừng
biển bao nhiêu sóng khóc cùng đảo xa
thế nên cái đang bị là
Quần-đảo-tráo-tên
càng thêm nức nở
bá ngọ nó!
1.4
… Kia
kia kìa
nguyên vẹn quần đảo
to đùng bát điếu
từng bị đánh tráo
trắng trợn tráo trở trâng tráo
cái gọi là chủ quyền
(hơ hơ bản quyền
ôi cái mỹ tự đến từ
đám văn nhân viển vông
mà chưa hẳn vô tích sự
cầm súng không chặt ngón cò
cầm xẻng chống lại súng run tay tê thấp khớp
ở xa la lớn nếu ta là thi sĩ nhớn
hải chiến kia đã không thể hiện hình[29])
Cú nữa thảm thê thêm
14 năm sau[30]
một ngày này xuân mởn
64 quân sĩ công binh tay không trụ chân đồng bãi đá
Trung úy
Phó chỉ huy trưởng đảo
sừng sững giữ cờ
như nâng thập tự
lừng lững thét vang
người chết đảo không mất
lời thề hải quân Tổ quốc
kẻ muốn nhổ ngọn cờ khỏi ngực
thì nhận đây dòng máu nóng hực ra[31]
không ngọn gió nào như gió ở đây
mảng thân thể xẻ
đỏ chói
không ụ sỏi
không nấm mồ
cột mốc gió
nghìn năm
ngạo nghễ
sự thật như cát
không ngọn gió nào như gió ở đây
gió ngầm gió nổi gió cuốn chiếu gió ngang dọc
64 kiểu gió 64 cuộc đời[32]
mộ gió[33] đây
đất thành xương cốt
cứ gọi lên là rõ hình hài
mộ gió đây
cát vun thành da thịt
mịn màng đi
dìu dặt bên trời...
mộ gió đây
những phút giây biển lặng
gió là tay ôm ấp bến bờ xa
chạm vào gió như chạm vào da thịt
chạm vào
nhói buốt
Vàng Sa
mộ gió đấy
giăng từng hàng từng lớp
vẫn hùng binh giữa biển đảo xa khơi
là mộ gió
gió thổi hoài thổi mãi
thổi bùng lên
những ngọn sóng
ngang trời[34]…
liệu chăng động lòng Chúa Phật
bằng không
cả trăm đảo đá bãi đảo nhỏ cồn cát rạn đá ngầm bãi cát ngầm bãi cạn bãi ngầm
đã bị đánh tráo bố láo bố thiên
ngay và luôn
sau vài chục cho chí vài trăm sát na
mấy nỗi
Cái gọi là chủ quyền[35]
và tất nhiên kéo theo cả hệ-thống-cống-rãnh
(chậc
là nói cái hệ thống nhà bển)
nhất trí đồng loạt mạo danh
Bố khỉ thời 4.0 mạt danh
sanh nhầm phiên bản tỏ vẻ chuẩn khó thể chỉnh bởi Ai[36] quái thai
(lại là quái thai phi bản quyền mới nhọc lòng bá tánh
chả làm sao kiện tụng nổi bởi hoài công mà đấm đại-lục-bông)
Mách sổ Nam Tào Bắc Đẩu
bển vứt xuống thềm lục địa này[37] hai Quần-đảo-tráo-tên
rồi ạ
(các thềm khác ư có nhẽ cũng tùm lum tà la)...
… Đường hồi hương nhớ đầy
chiều chậm đưa chân ngày
tiếng buồn vang trong mây
tiếng buồn vang trong mây
có phải sầu vạn cổ
chất trong trường ca nay
tôi là người viết lách
mất đảo khó làm khuây
ngỡ lòng mình là biển
ngỡ hồn mình là mây
nhớ đảo nâng bút viết
sóng buồn bay lên đây…[38]
1.5 ĐIỆP KHÚC
… Bạn đã nghe về hai trận hải chiến xa xưa?
Bạn đã biết ai đã thua cả hai lần yêu nước?[39]...
CHƯƠNG 2
Hải đăng
Bộ tư lệnh Hải quân vừa hoàn thiện kể như mỹ mãn
Danh sách các ngọn hải đăng
cực kỳ oách
và rất chi là vô cùng cần thiết
Hội Thi sĩ nhà ta
thi lệnh như sơn
nương theo
nghe nói đang túi bụi sắp xếp
các hải đăng phù tiêu của mình theo đúng chuyên môn
Ấy là
Danh sách thi phẩm về biển đảo
thi ca giăng hàng thẳng lối gióng ra chủ quyền cương vực Tổ quốc ngoài khơi[40]
Vậy nên nơi đây
mạn phép xưng danh Mõ-quần-đảo
(giải quyết tí khâu oai)
trường-ca-ca liều bút gõ mõ làng thơ
Chiềng làng chiềng chạ
dân ta khắp nơi
từ lòng đất nước
ra 4 phương trời
12 phương biển
đông tây nam bắc
tây đông bắc nam
nam bắc đông tây
tây nam đông bắc
ai có ai biết
thơ ngắn thơ dài
ca dao đồng dao
trường ca càng oách
nói chung tóm lại
hễ cứ văn vần
yêu nước thương biển
nhớ quần nhớ đảo
chữ S dặm khơi
gửi tên sáng tác
nhập vô Danh sách
có trọn vẹn bài
hoặc vài câu trích
oen-com[41] bằng thích
buổi đầu tiếng mõ chưa ngân
chưa đầy chưa vẹn đặng phần xứng danh
cũng xin gom chút lòng lành
rất mong tạ lỗi chờ lần nữa cơ
mõ-quần-đảo chiềng làng thơ…
(Điệp khúc)
… Bạn đã nghe về hai trận hải chiến xa xưa?
Bạn đã biết ai đã thắng cả hai lần cướp nước?[42]...
(Còn tiếp)
Hà Nội & Sài Gòn (Phác thảo 19/1)
Vancouver (Chấp bút 14/3 - Hoàn thành 28/8 - Tu chỉnh 1/10/2024
Đỗ Quyên
[1] Và, xin trân trọng cảm tạ 245 tác giả của những tác phẩm, lời trích… mà trường ca thời sự này mạn phép “liên văn bản”, cũng như chân thành cáo lỗi các đồng tác giả đó về những gì chưa phải ngoài thiện ý của người viết.
[3] Nguyên bản tiếng Pháp “Toujours il y eut cette clameur / Toujours il y eut cette fureur” (Saint-John Perse, trường ca Lưu Đầy / Exil) là lời đề từ trong bài thơ Trường Sa Hành của Tô Thuỳ Yên.
[8] Chuột máy tính (tiếng Anh: Computer mouse). Ở các chú thích tiếp theo, sẽ chỉ ghi rõ với những tiếng nước ngoài không là tiếng Anh.
[9] Theo “Bạn đã nghe về trận hải chiến xa xưa? / Bạn đã biết ai đã thắng dưới ánh trăng sao đêm ấy?” (Walt Whitman - Trường ca Song of Myself / Bài Hát Chính Tôi; Hoàng Hưng chuyển ngữ).
[10] Ca từ Việt Nam - Trung Hoa (Đỗ Nhuận).
[11] “Sự chuẩn bị của Trung Quốc
Đêm 17 tháng 1 năm 1974, Chu Ân Lai nhận báo cáo tình hình Hoàng Sa từ [...] Cục phó Cục Tác chiến Bộ Tổng tham mưu Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc. Sau đó Chu Ân Lai cùng với Diệp Kiếm Anh viết báo cáo gửi Mao Trạch Đông đề nghị phái quân ra quần đảo Hoàng Sa. Mao Trạch Đông phê vào bản báo cáo [...]: "Đồng ý!" và nói rằng, "trận này không thể không đánh". Mao Trạch Đông giao cho Diệp Kiếm Anh và Đặng Tiểu Bình trực tiếp chỉ huy trận đánh tại quần đảo Hoàng Sa. Đây là trận đánh đầu tiên của Đặng Tiểu Bình khi mới được phục chức sau 7 năm đi ‘cải tạo’. Ngày 18/1/1974, Chu Ân Lai triệu tập cuộc họp Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Quốc để thảo luận về tình hình Hoàng Sa và lập ra Ban chuyên trách 5 người để đối phó với các diễn biến có thể xảy ra (...) gồm: Diệp Kiếm Anh (Chủ nhiệm), Vương Hồng Văn, Trương Xuân Kiều, Đặng Tiểu Bình và Trần Tích Liên.” [...]
“Trung Quốc chiếm toàn bộ Hoàng Sa
Trong khi chiến sự đang diễn ra tại Hoàng Sa, Diệp Kiếm Anh, Đặng Tiểu Bình [...] báo cáo lên Mao Trạch Đông đề nghị cho phép quân đội Trung Quốc chiếm tất cả các đảo do Việt Nam Cộng hòa kiểm soát. Mao đã chấp thuận đề nghị này. Khi hải chiến Hoàng Sa kết thúc, sau khi nghe báo cáo, Đặng Tiểu Bình đã chỉ thị cho Quân khu Quảng Châu tiếp tục đánh chiếm các đảo Hoàng Sa, Hữu Nhật và Quang Ảnh.”
(“Hải chiến Hoàng Sa 1974”, vi.wikipedia.org 19/1/2024; “50 năm Hải chiến Hoàng Sa: Bài học lớn cho Việt Nam”; Toshi Yoshihara & Mỹ Hằng, bbc.com 16/1/2024; "Tổng thống Thiệu ra lệnh tái chiếm Hoàng Sa, nhưng…”, nhadatphucankhang 1/2/2016); “Chiến dịch tái chiếm Hoàng Sa bất thành của không lực VNCH”, Lê Đức Dục baotiengdan.com 19/1/2021).
[13] Sử thi khoa học giả tưởng Aniara của Harry Martinson (1956); Hoàng Hưng dịch thơ, Tobias Theander & Mimmi Diệu Hường Bergström dịch và hiệu đính tiếng Thụy Điển sang tiếng Việt, Erik Bergqvist biên tập dịch thuật - 2012).
[14] Hai trường ca của Nguyễn Linh Khiếu (2021 và 2018).
[15] Trường ca của W. Whitman (1891); Hoàng Hưng chuyển ngữ (2015), Tài liệu đã dẫn.
[16] Trường ca của Phạm Vân Anh (2016).
[17] Trường ca của Thế Dũng (2010).
[18] Tiểu-thuyết-thơ của Đặng Đình Hưng (1993).
[19] Tập thơ của Đặng Thân (2024).
[20] Tập tiểu luận của Trương Đăng Dung (2021).
[21] Tập tiểu luận của Đặng Thân (2022).
[22] Tập phê bình, tiểu luận của Mai Văn Phấn (2024).
[23] Tập nghiên cứu-phê bình của Trần Đình Sử (2023).
[24] Hai tập chân dung nhân vật của Nguyễn Thị Minh Thái (2018 và 2010).
[25] Theo tên hai bản thảo văn chương của Bùi Mai Hạnh.
[26] Theo tên một bản thảo tiểu thuyết của Nguyễn Đức Tùng.
[27] Tập giáo lý tâm linh của Vô Hữu (2023).
[29] Theo “Mọi thứ nay kết thúc thật rồi. Nếu tôi thực sự là một nhà thơ, tôi đã có thể ngăn cản cuộc chiến.” - Ghi chép khuyết danh 23/8/1939, một tuần trước khi Chiến tranh thế giới thứ hai bắt đầu (Elias Canetti; Nghề của Nhà thơ, Quyên Hoàng dịch từ bản dịch tiếng Anh, vanviet.info 18/11/2023).
[33] Mộ tượng trưng theo nghi lễ chiêu hồn những chiến binh thời Nguyễn đi bảo vệ chủ quyền biển, đảo, không trở về.
[34] Theo toàn bộ bài thơ Mộ Gió (Trịnh Công Lộc, vanhocnghethuathatinh.org.vn 25/7/2021).
[35] “Ngày 12/7/2024 đánh dấu tròn 8 năm Tòa Trọng Tài Quốc Tế xác định rằng các yêu sách hàng hải mở rộng của Trung Quốc ở Biển Đông là không phù hợp với luật pháp quốc tế. (...) Tám năm sau, Việt Nam, Philippines vẫn phải đối phó với những hành động bạo lực, hăm dọa của Trung Quốc trong chiến lược “mưa dầm thấm lâu” độc chiếm Biển Đông (...) Các hành động của Trung Quốc phản ánh sự coi thường trắng trợn đối với luật pháp quốc tế”, theo thông cáo của ngoại trưởng Mỹ ngày 11/7. Phía Liên Hiệp Châu Âu khẳng định trong một tuyên bố ngày 12/7 rằng phán quyết của Tòa Trọng Tài Thường Trực năm 2016 có giá trị ràng buộc pháp lý đối với các bên liên quan. Tuy nhiên, đối với Bắc Kinh, chỉ có luật quốc gia của Trung Quốc mới có giá trị ở Biển Đông. (...)
Chiến lược này được ban thành luật về vùng lãnh hải tháng 2/1992. Thoạt nhìn định nghĩa “lãnh hải” của Bắc Kinh phù hợp với Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982 mà Trung Quốc là thành viên. Nhưng điểm nguy hiểm nằm ở tuyên bố 1958, được nhắc lại trong bộ luật 1992, theo đó lãnh thổ đất liền của Trung Quốc bao gồm Đài Loan và các nhóm đảo khác như Sankaku/Điếu Ngư (tranh chấp với Nhật Bản), Bành Hồ, Đông Sa, Tây Sa (quần đảo Hoàng Sa), Nam Sa (quần đảo Trường Sa). Do đó, Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền đối với 80 đến 90% diện tích Biển Đông. Yêu sách này được chính thức ghi trong tài liệu “đường 9 đoạn”, lần đầu tiên được chính phủ nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa công bố chính thức bằng một công hàm ngoại giao gửi tới Liên Hiệp Quốc vào tháng 5/2019. (...) Bản thân tuyên bố này đã là một hành động kiểu “chuyện đã rồi” (...)
Biển Đông sẽ là địa điểm thử nghiệm đầu tiên về một trật tự mới mang màu sắc Trung Hoa, trước khi chuyển sang giai đoạn tiếp theo, đó là thống nhất với đảo Đài Loan.”
(“Việt Nam trước chiến lược “mưa dầm thấm lâu” của Trung Quốc để độc chiếm Biển Đông”; Lénaïck Le Peutrec / RFI, rfi.fr 15/7/2024).
[36] Trí tuệ nhân tạo (Artificial intelligence).
[37] Theo “Việt Nam vứt xuống thềm lục địa này ba tên đế quốc” (Chế Lan Viên, bài thơ Bể Và Người).
[39] Theo “Bạn đã nghe về trận hải chiến xa xưa? / Bạn đã biết ai đã thắng dưới ánh trăng sao đêm ấy?” (W. Whitman - Trường ca Bài Hát Chính Tôi, Tlđd).
[40] Xin dẫn xuất một danh sách tượng trưng.
Thơ:
Trường Sa hành (Tô Thuỳ Yên); Gửi quần đảo Trường Sa (Đỗ Nam Cao); Thơ tình người lính biển, Đợi mưa trên đảo Sinh Tồn, Lính đảo hát tình ca trên đảo, Đoạn văn xuôi chép ở đảo chìm, Đồng đội tôi trên đảo Thuyền Chài, Hát về hòn đảo chìm (Trần Đăng Khoa); Tổ Quốc nhìn từ biển, Thêm một lần Tổ quốc được sinh ra, Tổ quốc bên bờ biển cả (Nguyễn Việt Chiến); Mộ gió, Từ biển mà đi, Thơ viết về biển, Còn đấy, Hoàng Sa!, Vòng hoa quanh đảo Gạc Ma (Trịnh Công Lộc); Em hãy về với biển đảo quê hương, Huyện đảo quê hương (Giang Nam); Gần lắm Trường Sa (Lê Thị Kim); Một Trường Sa, mọi Trường Sa; Từ Trường Sa, Trường Sa, Lời người lính ở đảo Sơn Ca (Đặng Huy Giang); Đất đi chơi biển (Phạm Đình Ân); Gió Hoàng Sa, Mắt Trường Sa (Hoàng Vũ Thuật); Thao thức từ Lý Sơn (Nguyễn Kim Ngân); Một trưa Trường Sa, Rau Trường Sa (Vương Trọng); “Nếu tôi là người Trung Quốc”, Nắng nóng Trường Sa, Trường Sa dây bí, dây bầu… (Lê Huy Mậu); Sóng Gạc Ma (Huy Tùng); Thao thức Trường Sa (Nguyễn Thế Kỷ); Gửi Trường Sa, Thời sự tháng 5.2014, Lời mẹ dặn, Đêm đầu tiên ở biển xanh (Lê Minh Quốc); Chuyện ở Trường Sa (Thuận Hữu); Biển thức (Vũ Thanh Hoa); Ở toạ độ 15 vĩ Bắc 111 kinh Đông, Vẫn một Trường Sa trong thơ; Trùng khơi (Trần Thế Vinh); Tình ca sau đêm bão (Trúc Chi); Trái bàng vuông ở đảo Trường Sa; Nhịp tim kê chân đảo (Lê Thị Mây); Khúc ru con khi biển Đông dậy sóng (Trà Hoa Nữ); Thao thức từ Lý Sơn (Nguyễn Kim Ngân); Trăng ở Trường Sa, Trường Sa áo trắng (Nguyễn Đình Xuân); Biển đảo quê hương (Trần Ngọc Hưởng); Chú ở Trường Sa (Nguyễn Lãm Thắng); Tháng tư, Trường Sa (Nguyễn Khoa Điềm); Tổ quốc tôi ba nghìn cây số biển (Nguyễn Ngọc Phú); Thơ từ Trường Sa, Mưa Trường Sa đón khách (Nguyễn Hữu Quý); Chiến sĩ đảo Song Tử Tây, Áo dài ở Trường Sa (Phùng Văn Khai); Nhớ Trường Sa (Đỗ Quý Doãn); Sóng Gạc Ma (Huy Tùng); Tiếng chuông chùa trên đảo (Lê Quang Sinh); Con mắt long lanh (Mai Thìn); v.v…
Trường ca và thơ dài:
Chuyện một đêm ở Cồn Cỏ (Nguyễn Trọng Oánh); Ba phần tư trái đất (Thi Hoàng); Hoàng Sa hành (Nguyễn Hữu Nhật), Trường ca biển (Hữu Thỉnh); Hào phóng thềm lục địa (Nguyễn Thanh Mừng); Biển mặn (Nguyễn Trọng Tạo); Huyền thoại biển và Tàu Không số (Trung Phương); Hạ thủy những giấc mơ (Nguyễn Hữu Quý); Mười bảy khúc đảo ca (Dương Thuấn); Đảo chìm, Hơi thở rừng hồi (Vương Trọng); Tổ quốc - đường chân trời (Nguyễn Trọng Văn); Trường ca Hoàng Sa - Trường Sa (Nguyễn Hữu Viện); Trường ca biển Đông & giữ hồn dân tộc (Nguyễn Nhã); Biển và tôi (Nguyễn Ngọc Phú); Nước non mặt biển (Nguyễn Quang Hưng), Ngang qua bình minh (Lữ Mai); Sóng trầm biển dựng (Ðoàn Văn Mật); Nơi khôn thiêng của biển (Lương Hữu Quang); Quần-đảo-tráo-tên (Đỗ Quyên); v.v…
("Trường ca Việt Nam: Tác giả và tác phẩm”; Đỗ Quyên; vanviet.info 28/4/2015, vanhoanghean.com.vn 3/10/2011).
[42] Theo “Bạn đã nghe về trận hải chiến xa xưa? / Bạn đã biết ai đã thắng dưới ánh trăng sao đêm ấy?” (W. Whitman, Tlđd).
