KÍNH TẶNG NHỮNG NGƯỜI SỐNG CHẾT VÌ BIỂN ĐẢO TỔ QUỐC[1]
CHƯƠNG 3
Kim chỉ nam
3.1 BIỂN ĐẢO VÒNG KIM CÔ
cái vòng biển đảo cong cong[2]
người mong phòng vệ[3] kẻ hòng tấn công[4]
cong cong biển đảo cái vòng
kẻ hòng bành trướng[5] người mong thủ thành[6]
biển đảo cái vòng cong cong
người mong yên vị[7] kẻ hòng bá vương[8]
biển đảo cong cong cái vòng
kẻ hòng xâm lấn người mong chống chèo[9]
cái vòng biển đảo cong cong
người mong chài lưới[10] kẻ hòng cắt phao
cong cong biển đảo cái vòng
kẻ hòng tập trận người mong yên bình[11]
biển đảo cái vòng cong cong
người mong thương thảo kẻ hòng leo thang[12]
biển đảo cong cong cái vòng
người mong đối tác[13] kẻ hòng đối phương[14]
cái vòng biển đảo cong cong
người mong hữu thủy[15] kẻ hòng vô chung[16]
cong cong biển đảo cái vòng
người người kẻ kẻ hòng mong bất hòa[17]
biển đảo cái vòng cong cong
người người mong kẻ kẻ hòng bất tuân[18]
biển đảo cong cong cái vòng
kẻ kẻ hòng người người mong bất toàn[19]
cái vòng biển đảo cong cong[20]
3.2 VỊ LAI BIỂN ĐẢO
Không phải lúc nào chúng ta cũng
có thể gìn giữ được tương lai
cho biển đảo nhưng chúng ta luôn
có thể gìn giữ biển đảo cho
tương lai[21]
3.3 DÃY ĐÁ CHÌM ĐA ĐOAN
… quần đảo - định nghĩa là gì
là cái nửa thế kỷ đi qua rồi
quần đảo - định nghĩa là chi
là cái nửa thế kỷ gì cũng qua
quần đảo - định nghĩa là sao
là ta là địch lộn nhào thế nhân
quần đảo - định nghĩa thế a
thế hệ trước để hệ sau nợ thù
quần đảo - định nghĩa thế ru
thế thời thế thời thế dù có chi[22]
quần đảo - định nghĩa làm gì
định nghĩa quần đảo tìm kim nghìn trùng
quần đảo là ở trong tim
quần đảo là dãy đá chìm đa đoan[23]...
3.4 TOÁN HỌC QUẦN ĐẢO
Bổ đề cơ bản cho các dạng quần đảo không tự bị tráo tên
Yêu quần đảo về cơ bản là cảm thấy liên quan đến số phận của lãnh hải đất nước mình[24]
3.5 TỨ BẢO VẬT
Bộ tứ bảo vật tiền nhân truyền hậu thế
liên văn bản ngay tại đây chính lúc này
&
Gìn vàng giữ ngọc[25]
Gìn biển giữ đảo
&
Canh suông khéo nấu thì ngon
Mẹ già khéo tán thì con đắt chồng[26]
Đảo xa khéo giữ thì bền
Vua lành khéo quản thì dân ấm đời
&
Trai khôn đem bể về nhà
gái dại vác cả đảo nhà theo trai[27]
&
Đẻ con chẳng dạy chẳng răn
thà rằng nuôi lợn cho ăn lấy lòng[28]
Có đảo chẳng giữ chẳng gìn
lợn không nuôi nổi lấy lòng đâu ăn
3.6 ĐAU MẤT VƠI ĐẦY
Bể Đông có lúc vơi đầy
lòng đau mất đảo có ngày nào nguôi
bể Đông có lúc đầy vơi
đau lòng mất đảo có nguôi ngày nào[29]
3.7 HẢI ĐỒ TỔ QUỐC
Thức mãi đêm dày không chợp mắt
năm canh tâm sự những mơ mòng
dư đồ Tổ quốc ôi tha thiết
cả nghìn năm dài một bể đông
quần đảo chiều hôm mây phủ trắng
bâng khuâng thương tiếc một thời xuân
bảy mươi tư tuổi nghìn tâm sự
"Thiên hạ hà nhân bất thức quân"[30]
nghìn dặm núi sông vốn nước nhà
cả nghìn năm lẻ một ông cha
cả nghìn năm lẻ chung hồn biển
biết mấy thương yêu mấy đậm đà
nhìn mãi hải đồ mà thổn thức
mà thêm căm giận lúc tâm tàn
phen này dù chết ta cam chết
thề vững vuông tròn đảo giang san[31]
3.8 QUẦN ĐẢO HƯNG VONG
Quần-đảo-tráo-tên
Thất phu hữu trách
Nhỏ mà có võ
liên văn bản này
quan dân sáng tỏ
dẫn link khỏi cần
3.9 BIỂN ĐÔNG PHONG THỦY
Tây không nam cũng không
mà còn không cả bắc
ta biển gì đố biết
biết chịu liền tức khắc
đây đến đó
đó đến đây
nam và bắc
đông và tây
thôi mà
ngửa bàn tay
sấp bàn tay
trời và biển
lật và xoay
mấy chiều[32]
Về phương diện địa chính trị
viễn kiến lý tưởng trùng khơi
chỉ đạo từ cao từ xa
chính danh thuở vừa sinh ra
hội nghị trọng yếu đệ nhất
đổi ngay tên đặng xứng tầm
biển lớn biển cả đại dương
đảng-cộng-sản-(của)-biển-đông[33]
Ngẫm suy chun chút về từ nguyên
tiếng tây tiếng u bị biêng biêng
thua xa tiếng ta khi muốn gọi
tên bán đảo[34] bự hàng thứ ba
mà giang san ta được Ông Tạo
cấp cho sổ đỏ kèm hộ khẩu
sống chung cùng 5 nước láng giềng
Mặc xác hai nước khủng ép hai bên
bán đảo lục quốc cứ việc xướng tên
hơi hướng đại dương chuẩn mà phóng khoáng
Liên hợp quốc đâu nhập cuộc ngay liền
Trả lại tên biển cho Bán-đảo-bị-lẫn-tên
cái đồ tiếng tây tiếng u rõ thật vô duyên
đây này
Bán đảo
phía-đông-đại-dương
hãy như vầy dịch chuẩn
East Sea
Mer de l'Est[35]
Cuối cùng
còn biển
còn trời
gần gũi là sóng
xa vời là mây[36]
3.10 ĐIỆP KHÚC
Bạn đã nghe về hai trận hải chiến xa xưa?
Bạn đã biết ai đã thua cả hai lần giữ biển?[37]
CHƯƠNG 4
Hải lý
4.1 BỔ SUNG MINI TẬP ĐẠI THÀNH[38] BIỂN CẢ ĐẤT NƯỚC
… Bờ biển
Duyên hải Biển Bãi biển Điểm xuất phát Phương hướng Đảo Quần đảo Hoa tiêu Phao tiêu Phù tiêu Hải đăng Đèn hiệu Hàng hải Hải trình Bình minh đầu tiên Hải ngoại huyết thư[39] Hải chiến Nước Chài lưới Dân chài Ngư dân biển Đánh bắt cá Thuyền buồm Nuôi ngọc trai Vươn khơi bám biển Vĩ độ Vượt biển Sóng bạc đầu Con tàu say[40] Hải tặc Tâm bão Thủy triều Đại dương Hải hà Biển người Bể khổ Bể học không bờ bến Kim chỉ nam Kinh độ Hải đồ Hải tần phòng thủ Hải phòng Hải an Trời Mây Hải lý Sóng Gió Sức gió Trùng dương Tứ hải giai huynh đệ Từ điển hán ngữ từ hải, Vận tải biển Tàu Thủy thủ Thuyền trưởng Chuông tàu Tôi trong đau vẫn làm viên muối bể để mặn lòng những kẻ muốn vô tư[41] Muối bỏ bể Thuyền nan Quốc gia biển Quốc gia quần đảo Quốc gia đảo Quốc gia ven biển Hải quan Hải phận quốc tế Độ mặn Sương mù Đá ngầm Eo biển Cát Chân trời Vĩ tuyến Khoảng cách an toàn Núi Boong tàu Thủy thủ phụ Trưởng boong Thợ đóng tàu Còi báo hiệu Lướt sóng Bơi lội Du lịch biển Tắm biển Chân vịt bơi Từ trường khu vực Nàng tiên cá Thủy thần Tình thủy thủ Thệ hải minh sơn Chuyện con thuyền và biển từ ngày nào chẳng biết thuyền nghe lời biển khơi cánh hải âu sóng biếc đưa thuyền đi muôn nơi lòng thuyền nhiều khát vọng và tình biển bao la thuyền đi hoài không mỏi biển vẫn xa còn xa chỉ có thuyền mới hiểu biển mênh mông nhường nào chỉ có biển mới biết thuyền đi đâu về đâu nếu từ giã thuyền rồi biển chỉ còn sóng gió[42] Lâu đài trên cát San hô Bến cảng Cập cảng Logistics Cước biển Cảng dỡ hàng Tàu chợ Tàu chuyến Lan can tàu Đại lý hãng tàu biển Số chuyến tàu Hãng tàu Ngày khởi hành Quá tải Thời gian dự kiến tàu đến Tàu không cập cảng Nhỡ tàu Hàng hải dân sự Buồm Cánh buồm trắng Neo Mái chèo Hải âu Mộ gió Hải đội Khai thác hải sản Đồn trú Bán đảo Đáy biển Dòng chảy Định vị Sương mù La bàn Mất tích Cồn cát Nước biển Tọa độ Vận tốc Cửa sông Cảng sông Tàu buôn quốc tế Containers Vùng trời và vùng biển Thuyền nhân[43] Vượt biển trái phép Vượt biên bằng thuyền Đêm chôn dầu vượt biển anh chôn chôn mối tình chúng mình[44] Mua bãi Đi lậu Đi bán chính thức Đi chính thức 12 lạng vàng mỗi đầu người Chết máy Đi lạc Hải tặc thái cướp hãm hiếp quăng xuống biển Chết vì đói khát bệnh tật Ăn thịt người Trại tị nạn Trại tạm cư Tàu cứu vớt Cap anamur Ile de lumière Thanh lọc Nước thứ ba Định cư Bia tưởng niệm Nếu đi hết biển[45] Kinh tuyến Buồng chỉ huy Lãnh hải Hải phận Thực thể địa lý Đảo san hô Rạn đá Ám tiêu San hô rạn San hô vòng rạn Vòng rạn Đá san hô Vòng bãi cát ngầm Bãi cạn Bãi ngầm Túi nước ngọt ngầm Núi lửa Eo biển Động đất Sóng thần Thợ lặn biển Áo phao Hải vực Hải khẩu Cảng tiếp dầu Mũi tàu Buồng lái Chệch hướng Sai đường Sóng ngầm Mặt biển Vũng biển Lòng biển Thủy phủ Cáp dưới biển Cù lao Tốc độ an toàn Trực cứu hộ Mũi đất Vịnh Con nước Đợt sóng Nước cao Nước rút Nước lớn Nước ròng Nước kém Lồng bè nuôi thủy sản Chim bói cá[46] Sinh học biển Địa vật lý biển Hải văn Nguồn tài nguyên sinh vật Hải sản Cá Tôm Hàu Rong biển Hải sâm Hải yến Hải ly Sao biển Chim biển Mòng biển Bào ngư Hải cẩu Cá ngựa Hải mã Ngựa biển[47] Cá heo Cá voi Cá mập Cá mú Cá trích Tảo cát Ốc biển Thiên tai Miền biển nhiệt đới Nước biển dâng Những cơn bão giáp thìn 1904 1964 và nay 2024 Yagi[48] là siêu bão mạnh nhất châu á trong năm này và mạnh nhất trên biển đông trong 30 năm qua nó được hình thành vào ngày 30/8 cách tây bắc palau là đảo quốc cách phi luật tân tầm 500 dặm về phía đông nên phi là quốc gia đầu tiên bão quét qua gây thiệt hại cơ sở hạ tầng 4 triệu đô mẽo bão yagi này có thể đã là cơn bão sống dai gây thiệt hại nhất ở mạn đông nam nước bển và toàn vùng đông nam á ta mà vấn đề là ở chỗ nó đã dám cả gan đổ bộ vô nước nam ta vào tầm 2 giờ trưa ngày 7/9 tại đất mỏ anh hùng quảng ninh với sức gió mạnh cấp 14 giật 17 để rồi gầm rú rông suốt dọc đồng bằng bắc bộ có hàng nghìn năm văn vật kinh kỳ phố hiến leo tới đỉnh trời lào cai địa đầu phương bắc của tổ quốc thân thương Bão số 3 Hoàn lưu bão Lũ quét Lũ ống Sạt lở Nhất thủy nhì hỏa Cuồng phong quần thảo Đường bão di chuyển Áp thấp nhiệt đới Núi con voi cuốn cả làng nủ làm chết 55 người 13 người mất tích Thủy điện thác bà ngàn cân treo sợi tóc trong 38 năm chưa từng có Dự lệnh phá đập thác bà Hạ du thác bà chìm trong ngập lụt chưa từng thấy trong hơn nửa thế kỷ qua 115 người dân kho vàng chạy lên núi trong đêm Biển nước Sơ tán Tàu bị nạn Xuồng cơ động Tâm bão quét qua vân đồn sức gió 149km/h giật cấp 14 sóng cao 6 mét Làng nủ Cầu phong châu Mất tích trở về Nghi mất tích Cập nhật ngày 13/9 tỉnh thiệt hại nặng nhất về người là lào cai với 172 người 111 người chết 61 mất tích yên bái 55 người chết và mất tích cao bằng 52 quảng ninh 25 phú thọ 11 đất mẹ bị mấp mé nước sông quê cha hình như không sao Sông thao nước đục người đen ai lên phố ẻn lũ tràn đường lui[49] hòa bình 7 tuyên quang 5 lạng sơn 3 hải phòng 2 bắc giang 2 hà giang 2 vĩnh phúc 2 thái nguyên 2 hải dương 1 hà nội mến yêu của ta thủ đô mến yêu của ta[50] 1 lai châu 1 sơn la 1 và danh sách tử thần này tạm chấm dứt ở thanh hóa quê vua đất chúa 1 nhân mạng mô phật ạ lạy chúa tôi Chiến dịch chung tay cùng đồng bào vùng bão lũ tuoitreonline Quỹ hy vọng cùng đồng bào vượt lũ vnexpress Gói bánh chưng bánh tét xuyên đêm gửi vùng bão lũ Sửa chữa miễn phí cho xe máy ngập nước Miếng khi đói gói khi no Của tuy tơ tóc nghĩa so nghìn trùng Tính mạng con người là trên hết trước hết Ở đâu có khó khăn hiểm nguy ở đó có bộ đội[51] Khoảng 700.000 người cùng 9.000 phương tiện được huy động ứng phó Thủ tướng chống gậy lội ra nơi đang tìm kiếm nạn nhân mất tích vì lũ quét ở làng nủ Ngày đầu tháng 10 cán bộ chiến sĩ lữ đoàn đặc công hải quân 126 đã cùng các lực lượng tỉnh phú thọ tìm kiếm 4 nạn nhân còn mất tích sau sự cố sập cầu phong châu Giải thưởng văn học đông nam á xuất sắc nhất năm do bển lập ra 20 năm nay ngày 14/9 đã vinh danh nữ văn sĩ tài danh hạng nhất nước nam ta[52] với truyện ngắn những biển nói về những suy nghĩ của một người phụ nữ mòn mỏi chờ chồng đi biển bị mất tích Ngày 16/9 bắt đầu tái thiết làng nủ phải xong trước ngày 31/12 Thủ tướng đốc thúc sớm xây cầu phong châu mới Ngày 21/9 bài của Thủ tướng nhấn mạnh yagi là cơn bão mạnh nhất trên đất liền nước nam ta trong 70 năm qua có phạm vi ảnh hưởng rất lớn trải dài 26 tỉnh thành phố toàn bộ miền bắc và thanh hóa chiếm trên 41% GDP và 40% dân số cả nước Mô phật ạ bão này đã khiến 337 người chết và mất tích cùng 1.929 người bị thương Lạy chúa tôi sơ bộ thiệt hại tài sản do bão số 3 gây ra khoảng 61.000 tỷ đồng[53] tức là 2.479.174,20 đô mẽo dẫn đến gdp cả nước năm nay có thể giảm 0,15% Mô phật ạ rồi khoảng 238.000 căn nhà 1.300 trường học cùng nhiều công trình hạ tầng bị sập đổ hư hại 305 sự cố đê điều hơn 262.000ha lúa hoa màu bị ngập úng thiệt hại gần 310.000 cây xanh đô thị gãy đổ Lạy chúa tôi bão số 3 kéo theo xả lũ thượng nguồn một số con sông lớn gây mưa lớn kéo dài ngập lụt lũ ống lũ quét sạt lở đất nghiêm trọng hiện nay vẫn nhiều nơi còn ngập lụt hoặc có nguy cơ cao khiến thiệt hại có thể nặng nề hơn Mô phật ạ Cơn bão tạnh lâu rồi và cơn bão lòng ta thổi mãi[54] Nhớ lại bão linda cơn bão số 5 đổ bộ vào nam bộ ngày 2 tháng 11 năm 1997 gây tang thương mất mát vô cùng kinh khiếp nhất là miền tây nam bộ đã lấy đi 3.111 sinh mạng và tổng thiệt hại vật chất là 385 triệu đô mẽo Trời biển ơi[55] Lạy chúa tôi Mô phật ạ Biển nhiều mà để làm gì[56] Biển cả[57] Công ước genève 1958 về biển cả Chế độ tự do biển cả Tự do hàng hải Đường hàng hải Tự do hàng không Tự do đặt dây cáp và ống dẫn ngầm Tự do xây dựng đảo nhân tạo và các thiết bị khác được pháp luật cho phép Tự do đánh bắt hải sản Tự do nghiên cứu khoa học Địa vị pháp lý bình đẳng Quyền tài phán tàu thuyền vùng biển cả Quốc gia ven biển Nguyên tắc luật quốc kỳ Biển công Biển mở Biển quốc tế Biển tự do Vùng nước lịch sử Phong tỏa biển Tàu lạ Vòi rồng Cắt phao Cắt cáp Bản đồ chín đoạn Giàn khoan[58] Vùng tranh chấp Vùng chồng lấn Thềm lục địa Dầu khí Vùng đặc quyền kinh tế Phân định lãnh hải Nội thủy Hải giới Đường cơ sở Đường cơ sở thông thường Đường cơ sở thẳng Đảo nhân tạo Chủ quyền Quyền chủ quyền Quyền tài phán Tranh chấp chủ quyền An ninh hàng hải Công ước liên hợp quốc về luật biển 1982 Đường lưỡi bò Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển đông DOC Tuyên bố 6 điểm của asean về biển đông Bộ quy tắc ứng xử trên biển đông COC giữa asean và bển Hải quân[59] Quân cảng Hải đảo tiền đồn Đường hồ chí minh trên biển Con tàu không số Vận tải chiến lược quân sự trên biển Sự kiện vịnh bắc bộ Hạm đội 7 Bộ tư lệnh hải quân Đô đốc Chuẩn đô đốc Phó đô đốc Tàu mặt nước Soái hạm Khu trục hạm Thiết giáp hạm hộ Tống hạm Tuần dương hạm Tàu khu trục Tàu phóng lôi Thủy lôi Bom từ trường Tiềm thủy đĩnh Hàng không mẫu hạm pháo Hạm tàu đệm khí Tàu ngầm Tàu chống ngầm Tên lửa Pháo bờ biển Tàu há mồm Tàu đổ bộ Tàu hộ vệ tên Tàu tuần tiễu tên lửa tấn công nhanh Tàu hải cảnh Hải giám Hải tuần Tàu chấp pháp Máy bay tuần thám biển Tàu kiểm ngư Tàu ngầm mang đầu đạn hạt nhân Binh chủng thuộc hải quân Hải quân hạm nổi Hải quân tàu ngầm Không lực hải quân Đặc công nước Đặc công người nhái Máy lặn hở đồng bộ Thủy quân lục chiến Người nhái Biệt hải Hải kích Biệt kích hải quân Radar phòng hải Cảnh sát biển Ngoại giao pháo thuyền Thương hải tang điền Trái đất Trái nước Sơn tinh thủy tinh Độ sâu của biển Độ cao đất liền…
Đất liền[60]…
… Tổ quốc ơi trăm sóng đẩy xa bờ
sóng sóng sóng và trùng dương mặn chát
mỗi con sóng đau thương trên bể loài người
sáng dậy chào vầng dương trồi lên trên sóng mỗi ngày
đêm mê nhìn ánh lửa trên đảo xa nhấp nháy
tắt
sáng
giữa muôn trùng
nhân loại đấy
bể đau thương sâu thẳm bể oai hùng
bể lặng im nuôi dông bão bất thần
hưng vong thế vẫn mỗi ngày hồi phục
bể nghìn đời mà mãi mãi thanh tân...[61]
… Quê hương em nghèo lắm ai ơi
mùa đông thiếu áo hè thì thiếu ăn
trời rằng
trời hành cơn lụt mỗi năm à ơi
khiến đau thương thấm tràn
lấp thuận an để lan biển khơi
ơi hò ơi hò[62]…
… Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển
nước ngược dòng sẽ đẩy xác trôi đi
bên kia biển là quê hương tôi đó
rặng tre xưa muôn tuổi vẫn xanh rì[63]…
… Nhưng
khi đau khổ tận cùng căm giận tột cùng vì lòng
nhân ái bị hủy hoại, thói ích kỷ đố kỵ được vỗ
về nuôi dưỡng không may tôi nhìn thấu rõ trong
cuộc đời trắng đen này, lúc ấy tôi khẩn cấp đi
về phía biển, biển sẽ phục sinh tôi, ở đó ta sẽ
nghe lòng lắng lại trước rong rêu, trước những
con tàu, những cánh hải âu sải cánh phía chân
trời, ở đó ta với biển hòa quyện trong nhau.
Ta đã biển[64]…
… Cả miền bắc oằn mình chống bão
tiếng đồng bào tha thiết trung - nam
đậm đà tình nghĩa ngàn năm
bát cơm sẻ nửa tấm chăn đắp cùng
bão đi qua tình người ở lại
nước nam ta con lạc cháu hồng[65]
ba miền sông nước mênh mông
một Tổ quốc một biển đông ba miền…
… Ngậm ngùi hỏi biển trầm ngâm
bao giờ mai một
thưa rằng
một mai[66]...
… Hiện hữu sẽ bừng sinh sau ngôn thuyết nhiệm mầu[67]…
(Còn tiếp)
Hà Nội & Sài Gòn (Phác thảo 19/1)
Vancouver (Chấp bút 14/3 - Hoàn thành 28/8 - Tu chỉnh 8/10/2024
[1] Và, xin trân trọng cảm tạ 251 tác giả của những tác phẩm, lời trích… mà trường ca thời sự này mạn phép “liên văn bản”, cũng như chân thành cáo lỗi các đồng tác giả đó về những gì chưa phải ngoài thiện ý của người viết.
[2] Theo “Cái vòng danh lợi cong cong / Kẻ hòng ra khỏi, người mong nhảy vào." (Ca dao).
[22] Theo vế đối “Gặp thời thế, thế thời phải thế" (Ngô Thì Nhậm).
[23] Theo “Quê hương là trái đất đầy đa đoan” (Trường ca Thế Dũng, Tlđd).
[27] Theo “Trai khôn đem của về nhà / Gái dại vác cả cột nhà theo trai." (Ca dao).
[29] Theo “Bể Đông có lúc vơi đầy / Mối thù đế quốc có ngày nào quên.” (Ca dao).
[30] “Thiên hạ ai mà chẳng biết anh" (Bài thơ Biệt Đổng Đại của Cao Thích).
[32] Thơ Đặng Huy Giang, Tlđd.
[33] “Tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương [...] lần thứ nhất tại Hồng Kông [...] tháng 10 năm 1930, tên của đảng được đổi [từ ‘Đảng Cộng sản Việt Nam’] thành ‘Đảng Cộng sản Đông Dương’ theo yêu cầu của Quốc tế thứ ba (Quốc tế Cộng sản) [...] tháng 11 năm 1945 Đảng Cộng sản Đông Dương tuyên bố tự giải tán chuyển vào hoạt động bí mật, chỉ để một bộ phận hoạt động công khai dưới danh nghĩa Hội nghiên cứu Chủ nghĩa Marx ở Đông Dương, mọi hoạt động công khai của đảng từ đây đều thông qua Mặt trận Việt Minh [...] Đảng được "lập lại", công khai (tại Việt Nam) với tên gọi Đảng Lao động Việt Nam vào tháng 2 năm 1951, tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II ở Tuyên Quang. [...] Đại hội này cũng tách bộ phận của Lào và Campuchia (vốn cùng thuộc Đảng Cộng sản Đông Dương) thành các đảng riêng.” (“Đảng Cộng sản Việt Nam”, vi.wikipedia.org 19/1/2024).
[34] Bán đảo Đông Dương (tiếng Anh: Indochinese Peninsula, Indochina) hoặc gọi bán đảo Ấn-Trung, là một bán đảo nằm ở Đông Nam Á, lớn thứ ba thế giới (sau bán đảo Ả Rập và bán đảo Ấn Độ). Chữ “Indochina” theo nghĩa rộng chỉ khu vực Đông Nam Á lục địa, phía nam Trung Quốc và phần phía đông của tiểu lục địa Ấn Độ.
Phía đông giáp biển Đông của Thái Bình Dương, bán đảo Đông Dương bao gồm các quốc gia ngày nay là Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam và Mã Lai.
“Indochine” trong tiếng Pháp có nghĩa là "Trung-Ấn", “Bán đảo Đông Dương”. Tại Pháp, thuật ngữ Indochina thường được dùng để chỉ Đông Dương thuộc Pháp - một thuộc địa cũ. Tại Việt Nam, thuật ngữ "Bán đảo Đông Dương" cũng thường chỉ đề cập tới phần Đông Dương thuộc Pháp trước đây, và nay là ba nước Lào, Campuchia và Việt Nam.
(vi.wikipedia.org 19/12024).
[35] Nghĩa của từ “Biển Đông” trong tiếng Anh và tiếng Pháp.
[36] Thơ Đặng Huy Giang, Tlđd.
[37] Theo “Bạn đã nghe về trận hải chiến xa xưa? / Bạn đã biết ai đã thắng dưới ánh trăng sao đêm ấy?” (W. Whitman, Tlđd).
[38] “Tập đại thành”: Gom góp những âm thanh để tạo thành một bản nhạc lớn / Thu góp các ý kiến để dựng nên một học thuyết lớn, một tác phẩm lớn; vi.wiktionary.org.
[39] Tên bài thơ của Phan Bôi Châu.
[40] Tên bài thơ Le Bateau Ivre (Arthur Rimbaud).
[41] Thơ Chế Lan Viên (Bài Khi Đã Có Hướng Rồi).
[44] Theo ca khúc Châu Đình An.
[45] Tên một cuốn sách phỏng vấn của Trần Văn Thủy. “Giờ đây trên đất Mỹ, tiếp xúc với cộng đồng người Việt, tôi không khỏi băn khoăn về cái điều tâm huyết tôi nói bên mộ thím tôi: ‘Nếu đi hết biển qua các đại dương và các châu lục, đi mãi, đi mãi thì cuối cùng lại trở về quê mình, làng mình…’.Tôi không biết trong lịch sử thịnh suy của đất nước tôi có thời điểm nào, hoàn cảnh nào dẫn đến sự ly tán lòng người sâu thẳm, dẫn đến việc hàng triệu người chạy ra biển ly hương bất cần mạng sống đến thế không. Nhưng tôi biết rất rõ không ít người Việt xa xứ ‘Qua các đại dương và các châu lục, đi mãi, đi mãi’ mà cuối cùng không thể ‘trở về quê mình, làng mình’ được… “ (Trích chương hai - Tôi Viết Nếu Đi Hết Biển, nguoidothi.net.vn 16/2/2024).
[47] Tên tập thơ của Hoàng Hưng.
[48] “Bão Yagi 2024”, vi.wikipedia.org 14/9/2024; “Thiệt hại do bão số 3 gây ra ước tính khoảng 40.000 tỷ đồng”, nguoidothi.net.vn 15/9/2024; ;"Nhìn lại cơn bão Yagi lịch sử: Những hậu quả khủng khiếp và đau lòng", thanhnien.vn 23/9/2024; “Trong mắt bão Yagi”, vnexpress.net 24/9/2024; “Phải có một cuốn sách về Yagi: Con cháu chúng ta phải được học về cơn bão này”, Huy Nguyễn, baotiengdan.com 13/09/2024; “Danh sách những người ủng hộ người dân vùng bão lũ do Hội Nhà văn Việt Nam kêu gọi”, vanvn.vn 16/92024; “Thư cảm tạ từ Phật Đường Khuông Việt”, diendan.org 1/10/2024; “Đặc công người nhái phối hợp tìm kiếm nạn nhân tại cầu Phong Châu”, vannghequandoi.com.vn 1/10/2024; “Hiệu trưởng Nguyễn Xuân Khang: Nhận nuôi trẻ em mồ côi ở Làng Nủ là một hành trình lâu dài, nhandan.vn 18/09/2024; “Thầy Nguyễn Xuân Khang nhận chu cấp 22 học sinh Làng Nủ”, vnexpress.net; "Đất chảy", Nguyên Ngọc, trannhuong.net 20/9/2024; “Rạn vỡ vô hình”, Trí Quân, tienphong.vn 29/9/2024); “Bão tan”, Thơ Trần Nhuận Minh, baovannghe.vn 13/9/2024; “Chùm thơ số 6 của Đặng Tiến”, vanchuongviet.org 19/9/2024”; “Hai bài thơ trung thu của Nguyễn Duy”, vanviet.info/tho 18/9/2024; “Chùm thơ vừa in trên Văn Nghệ số ra ngày 21/9/2024”,Trần Nhương, trannhuong.net 18/9/2024; “Chùm thơ Mai Bá Ấn: Đau cùng bão lũ…”, vanvn.vn 20/9/2024; “Tặng tụi con: những bé con Làng Nủ”; Thơ Đặng Văn Khoa, 21/9/2024 tuoitre.vn; “Chùm thơ hướng về người dân vùng bão lũ của Huỳnh Dũng Nhân” & “Chùm thơ Lữ Mai: Người mắc kẹt như hạt mầm ngậm nước”, vanvn.vn 24/9/2024; “Đất nước”, Thơ Dũng Trung Kqd, vanviet.info 25/9/2024; “Ruột đau chín khúc”, Thơ Thích Nhất Hạnh, langmai.org; “Tình người trong bão lũ qua tranh”, Lê Sa Long, vnexpress.net 18/9/2024; “Tuổi thơ, mùa bão lụt và quê hương thương khó”, Phạm Phú Phong & Huỳnh Như Phương, vanvn.vn 22/9/2024.
[49] Theo “Sông Thao nước đục người đen / Ai lên phố Ẻn cũng quên đường về” (Ca dao; Phố Ẻn: Một làng nay thuộc xã Vũ Yển, huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ, là nơi tụ hội thuyền bè, dân cư buôn bán trên sông nước; Sông Thao: Dòng chính của sông Hồng, bắt nguồn từ Trung Quốc; tại Việt Nam chảy qua các tỉnh Lào Cai, Yên Bái và Phú Thọ; tudiendanhngon.vn).
[50] Theo ca từ Hà Nội Niềm Tin Và Hy Vọng (Phan Nhân).
[51] Theo Thư Gửi Cán Bộ, Chiến Sĩ Quân Đội Nhân Dân Và Dân Quân Tự Vệ thực hiện nhiệm vụ phòng, chống, khắc phục hậu quả cơn bão số 3 (Đại tướng Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Phan Văn Giang, 11/9/2024).
[52] “Nguyễn Ngọc Tư nhận giải Văn học Đông Nam Á tại Trung Quốc”, vnexpress.net 15/9/2024.
[53] Cập nhật 30/9/2024: Bão Yagi ở Việt Nam đã làm 344 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế hơn 81.000 tỷ đồng. Riêng Lào Cai có 132 người chết, 19 người mất tích; Cao Bằng 55 chết, 2 mất tích; Yên Bái 54 chết; Quảng Ninh 29 chết. (“Bão cấp 15 sắp vào Biển Đông”, vnexpress.net 30/9/2024).
[54] Thơ Tế Hanh (Bài Bão).
[55] Tiếng than của người Chăm “lingik tathik lơy”, theo Inrasara (“Người Chăm và biển”; Nguyễn Phước, baoquangnam.vn 6/11/2022).
[56] Theo “Tiền nhiều mà để làm gì” (Thành ngữ hiện đại).
[67] Thơ Thích Nhất Hạnh, Tlđd.
