1.

Xa xưa, vài năm đầu thập kỷ 60, chiến tranh còn chưa khốc liệt, ban đêm thỉnh thoảng mới nghe tiếng đại bác chợt vọng về Sài Gòn. Đối với bọn thiếu niên hồn nhiên như tôi thời đó, cứ sắp đến những tháng 12 là đều háo hức trông chờ hai cái lễ lớn thật vui vẻ là lễ Giáng sinh và Tết dương lịch. Cứ bắt đầu nghe bản Jingle Bells vang vang ngoài phố cùng hình ảnh ông già Noel cỡi xe tuần lộc, tươi cười trên những tấm thiệp đẹp đẽ là tôi đã cảm thấy vô cùng nôn nao.

Như ở Sài Gòn vào mùa Giáng sinh, ‘Mừng Chúa ra đời’ có nghĩa là tiệc tùng, chúc tụng, tặng quà qua lại, khiêu vũ, hẹn hò … Đỉnh điểm là đêm 24 tháng 12, giáo dân lo đi lễ ở nhà thờ, giới trẻ thì thích dạo phố Tự Do, Lê Lợi, Nguyễn Huệ… tráng lệ đèn hoa - đặc biệt rực rỡ là khu vực nhà thờ Đức Bà quận Nhứt và nhà thờ Đức Bà Tân Định, sau đó ai nấy trở về nhà mình hay nhà bạn bè, cùng nhau ngồi vào bữa tiệc nhất định kéo dài. Với nhiều quý ông, dù có theo đạo hay không, Noel luôn một cái cớ quá đẹp để chè chén thâu đêm...

Năm nào cũng vậy, bác Phán, một con chiên ngoan đạo, bạn bố tôi, cũng mời toàn bộ gia đình Phật giáo chúng tôi đến chơi ở nhà bác suốt đêm 24, hay ít ra phải có mặt lúc nửa đêm để cùng ăn réveillon. Đối với cậu bé háo ăn là tôi, người ta mừng Chúa ra đời bằng tất cả tình cảm kính yêu Chúa là rất tốt, nhưng càng tốt hơn nhiều khi có thêm món gà tây tuyệt vời ở nhà bác Phán. Hồi đó, tôi tưởng tượng vào lễ Phật đản, nếu thay cho mâm cơm cúng chay của bà ngoại và mẹ tôi là một tiệc buffet chay đại loại như bữa réveillon đêm Noel thì hay quá! Vào cái đêm đặc biệt này, tôi còn được người lớn cho phép uống một tí rượu vang nữa. Chưa hết, bác Phán còn nghiêm trang cho biết do nghe tôi học giỏi nên ông già Noel quyết định có phần thưởng cho tôi, y như với tất cả những trẻ em ngoan ngoãn, học giỏi trên trái đất này nhân mùa Giáng sinh. Ông đã nhờ chủ nhà chuyển tới cậu khách ‘nhí’ một món quà Noel thật xinh xắn.

Vào thời ấy sao người ta có thể sống dễ chịu và rộng mở thương yêu đến thế? Hình như ai nấy đều an tâm, miệt mài làm việc trong một nền kinh tế khá vững mạnh. Vàng y còn khá rẻ, tiền Việt Nam Đồng cao giá hơn tiền Won của Nam Hàn. Giới đi làm ăn lương là quân nhân – công chức (hồi đó nói tắt là quân công) ở mọi cấp bực, hầu hết đều có lãnh phụ cấp gia đình (tức lương vợ, lương con) cùng vài loại phụ cấp khác, như: phụ cấp đắt đỏ, phụ cấp chức vụ, phụ cấp độc hại, phụ cấp bằng cấp v.v… Ngày nay, thỉnh thoảng nhiều người vẫn nhắc đến nền kinh tế – xã hội VN một cách ngắn, gọn là “Hồi một người đi làm nuôi cả nhà”. Để rồi, điền hình như trong mùa Giáng sinh, người ta sống tương thân tương ái, sẵn lòng chia xẻ những gì mình có với bạn bè, không phân biệt giai cấp, tôn giáo, học thức…

Cả giới chủ người ngoại quốc cũng hào phóng với nhân viên người Việt. Không riêng gì ông xếp Tây bụng bự ở hãng xe L’U.C.I.A. - chỗ làm của bố tôi và bác Phán, nhiều ông xếp Tây khác, như ở công ty đồn điền S.I.P.H, công ty đồn điền Michelin, hãng bia La Rue v.v… ít nhiều cũng tặng quà Noel cho thuộc cấp, ít nhiều tùy theo cấp bực và năng lực. Như ba tôi, đã nhận một phiếu tặng quà, gồm một đùi trừu (gigot), một chai rượu chát và một lóc bia 33 La Rue loại đặc biệt nhãn xanh vì trên thị trường chỉ có nhãn đỏ … Vào sáng ngày 24, phố phường đông vui, nhộn nhịp, tôi được bố tôi chở đến Givral, cửa tiệm thực phẩm cao cấp nhất Sài Gòn thời ấy. Bố tôi đưa ra cái phiếu quà tặng và nhận cái đùi cừu lạnh cứng. Tôi hỉnh mũi hãnh diện vì thịt cừu vốn là một món ăn sang trọng, cao cấp kiểu Tây mà không phải dân có tiền nào cũng có được trong tiệc Giáng sinh.

2.

Trước biến cố máu lửa Mậu Thân 1968, cậu học sinh cuối cấp trung học là tôi lại hưởng thụ tháng 12 theo kiểu… không con nít nữa! Sau chính biến 1963, nền đệ nhất Công hòa sụp đổ cùng cái lịnh cấm khiêu vũ của bà cố vấn Trần Lệ Xuân, dân Sài Gòn vui chơi thoải mái hơn. Tôi nhớ là dù phải chăm chỉ học hành để nhất định đậu hai cái bằng tú tài I và II nhưng cứ mùa Noel là chơi thả cửa với một nhóm bạn con nhà giàu. Con nhà trung lưu như tôi chơi với đám “công tử bột” này cũng không đến nỗi là dựa hơi, chơi ké vì tôi là tên học giỏi nhất đám nên các cậu thường nhờ tôi chỉ bài. Đổi lại, khi các cậu lập một ban nhạc trẻ thì tôi được giữ vai rhythm guitar - dự khuyết thôi. Thế là, ban nhạc không- tên này hợp tác với vài bạn bên hai trường Pháp là Marie Curie và Charles De Gaulle tổ chức party (hay nói là “bùm” từ chữ ‘boum’ tiếng Anh, hay “ban” từ tiếng Pháp ‘bal de famille’  - có nghĩa là khiêu vũ gia đình) suốt từ đêm 24/12 cho đến đêm giao thừa 31/12! Ví dụ như Noel trúng vào thứ Sáu, thì chơi suốt cho tới thứ Sáu tuần sau – một tuần lễ. Cứ chiều tối là en tenue (tiếng Pháp có nghĩa là… lên quần lên áo, tụi tôi thường nói bừa là  ăn tơ ni), hẹn nhau kéo tới một biệt thự tư gia nào đó để vui chơi, nhảy nhót suốt đêm. Nếu ban nhạc tụi tôi “oải” rồi thì tạm nghỉ, để băng ma-nhê hay đĩa 33 tours mà nhảy tiếp. Có một lần, khoảng 2 giờ sáng, tụi tôi nghỉ chơi, chở “đào” về chợ Đa Kao, trong nhà lồng chợ có một chỗ bán đồ ăn uống suốt đêm tới sáng. Không rõ là ăn đêm hay ăn sáng nữa nhưng dân chơi Sài Gòn đều biết chỗ ăn uống bình dân nhưng ngon lành này. Tên chef d’orchestre (trưởng ban nhạc) ngớ ngẩn hỏi: “Tối mai đi đâu hả tụi bây?” Tôi cười: “Tối nay chớ tối mai gì? Đã một giờ rồi, qua ngày mới rồi mà!” Nghĩa là người ta vui chơi đến mất cả ý niệm thời gian.

Nhưng có quên gì cũng được nhưng phải nhớ là chỉ vài tiếng đồng hồ thôi là trời sáng, phải về nhà, tắm rửa sửa soạn, bỏ bộ cánh sang trong mặc đi nhảy đầm ra mà mặc vô bộ quần xanh áo trắng để đến trường, vì giữa Noel và Tết tây vẫn có mấy ngày đi học. Bọn trẻ chúng tôi thời đó phải làm sao học cho giỏi, cho khá (còn chơi thì… khỏi nói, nhất định giỏi!) mới được cha mẹ tin tưởng mà cho thoảm mái đi chơi. Điều vô cùng quí giá là thời đó, đám thanh niên nam nữ con nhà giàu có, thế lực như thế mà chẳng bén mùi ma túy, thuốc lắc, thuốc kích dục… như thời nay. Có ‘chơi bạo’ lắm là một lần, một tên trong đám lén lấy trong tủ rượu của ông già hắn một chai whisky hiệu Hennessy ra cho cả bọn uống sec thử (không kèm soda), mỗi đứa một ngụm cho le lưỡi, nhăn mặt chơi – rồi thôi.

Phải nói, thời đó tháng 12 là cả một mùa vui bát ngát, vui cho đến tận lúc tháng này kết thúc – đó là Đêm giao thừa dương lịch. Thật tuyệt vời! … Còn chừng nửa phút nữa là đúng giữa đêm, đèn tắt bớt, mọi người dừng khiêu vũ, nắm tay nhau đứng tại chỗ. Tất cả nhìn vào cái đồng hồ treo tường và cùng nhau đếm ngược… Năm! Bốn! Ba! Hai! Một! Đúng 12 giờ! Lập tức đèn bật sáng, ban nhạc chơi bài Auld Lang Syne (bài ca Anh Cát Lợi xưa, thường bị hát là Ò e rô be đánh đu…). Mọi người cùng la lên “Chúc mừng năm mới!” bằng cả tiếng Việt, tiếng Pháp, tiếng Mỹ. Lớn giọng nhất và cũng xúc động nhất là những người bạn ngoại quốc, cuối năm không về nước mà ở lại đón năm mới cùng bạn bè VN. Mọi người lại bắt tay nhau, ôm choàng lấy nhau, hôn nhau thắm thiết. Một cô bé trường Marie “Cút” mới quen thôi, đẹp như thiên sứ trên trời, cũng vui vẻ cho phép tôi hôn lên má khi tôi ba xạo, xin một nụ hôn “lấy hên” đầu năm mới! Chủ nhà lên lấy micro chúc năm mới và hét lên: “Nào, các bạn hãy khiêu vũ với bản đầu tiên của năm mới!”. Lập tức bài Auld Lang Syne nín bặt, thay thế là bài Spagna Cagni “đấu bò tót” truyền thống, nhịp pasodoble rộn ràng đầy sức sống…

3.

Rồi cuộc sống trôi theo năm tháng. Những kỷ niệm xẻ chia cùng những gương mặt kề cận trong những mùa Giáng sinh năm nào đã dần dà phai tàn, tan loãng đâu mất trong trí nhớ. Thời thế thay đổi, vào những năm đầu tiên sau 30/4 thì rất nhiều điều vui vẻ rất bình thường trước 30/4 còn bị vùi dập bởi những khó khăn cơm áo, chứ có riêng gì lễ hội mừng Chúa Giáng Sinh, đón Năm Mới vốn đã bị ai đó lên án là trò ăn chơi, hưởng thụ của bọn tiểu tư sản? Do đó, cứ đến lễ Noel là một số, chứ không phải toàn thể, gia đình người Thiên Chúa giáo lặng lẽ đi nhà thờ hành lễ cho nhanh rồi trở về nhà.

Cũng vào những năm đầu tiên sau 30/4, dân Sài Gòn luôn chờ chực xếp hàng mua gạo theo tiêu chuẩn lương thực thì hãy quên đi cái tiệc réveillon thịnh soạn giữa đêm 24 mừng Chúa ra đời mà người Sài Gòn, không phân biệt lương giáo đã cùng vô tư chia xẻ cho nhau ngày nào…

Vào cuối tháng 12 năm 1979, tình cờ tôi gặp lại anh bạn trưởng ban nhạc cùng học lớp đệ nhị ngày xưa. Gia đình anh suy sụp hẳn sau đợt đánh tư sản, nhưng ba anh, ông thương gia có hoạt động kháng chiến chống thực dân Pháp một thời, rồi giàu sụ một thời, lại rất “giác ngộ”. Trong nhà có 10 đứa con, ông xua 5 đứa – cả trai lẫn gái – “tình nguyện” đi thanh niên xung phong, 2 đứa trai khác đi nghĩa vụ quân sự, bạn tôi và cô em gái kế út thì làm nhân viên hợp tác xã phường, còn cậu em út thì đang làm công nhân một công ty đúc bê-tông.

Lúc ấy, thấy vẻ thiểu não của bạn mình, tôi rủ anh tối 24 tới nhà tôi nhậu lai rai chơi để hàn huyên tâm sự, nhắc lại kỷ niệm xưa… Đúng hẹn, anh đến và, như cái thói quen khó cải tạo của bọn tư sản là tặng nhau quà Giáng sinh, anh cho tôi hai gói thuốc lá quốc doanh. Tôi xúc động quá và không thể bỏ qua được cái vẻ chán đời của bạn mình. Gặn hỏi thì anh hỏi ngược lại:

– Ông có biết trong tháng 12 hằng năm, quên lễ Giáng sinh đi, hiện nay có ngày lễ lớn nào không?

– Chịu. Có ngày lễ lớn nào đâu?

– Đúng là ông còn sống trên mây. Ngày thành lập quân đội  22 tháng 12 đó. Nhưng ông không biết cũng phải vì nhà ông đâu phải gia đình bộ đội như nhà tôi…

– Nhưng… mà thôi, vô một cái đi rồi nói. Gia đình toàn là bộ đội, thanh niên xung phong và công nhân viên như nhà ông thì nghe nói được phong tặng “gia đình vẻ vang” gì đó mà, còn muốn gì nữa?

Anh bạn ngắt lời tôi:

– Còn “vẻ vang” hơn nữa kìa. Bà già tôi vừa làm tổ trưởng dân phố vừa làm tổ trưởng tổ phụ lão phường, được gọi là “cán bộ” luôn đó. Nhưng để lập thành tích chào mừng ngày 22 tháng 12, phường bắt nghĩa vụ luôn thằng em út…

– Ông nói nó đang là công nhân mà, không được miễn sao, nhà có hai đứa đi nghĩa vụ rồi?

– Nè, còn đáng nói hơn chứ, một trong hai thằng đó là thằng thứ tư, đang làm trưởng ban văn hóa – thông tin trên phường mà còn phải lên đường năm 1978, gọi là để làm gương cho thanh niên địa phương! Đã nói là cần vượt chỉ tiêu giao quân để lập thành tích cho phường nên người ta “hốt” hết, từ thằng thất nghiệp lêu lổng cho đến thằng công nhân chưa vô biên chế như em tôi. Tất cả mấy đứa dính nghĩa vụ sẽ được giao quân sau Tết…

Đúng là tôi dở hơi, cứ đến tháng 12 hằng năm là cứ lãng đãng hồi tưởng – như một sự níu kéo vô vọng – tìm cách sống lại héo hon những kỷ niệm mờ nhạt về một quãng đời yên vui. Cứ sắp đến ngày 24 tháng 12 là tôi đi tìm lại hình ảnh hân hoan một thời thơ ấu, tóc xanh của mình cùng các bạn bè xưa cũ, mà không hề biết còn có ngày 22 tháng này run rủi lại cay đắng đối với người bạn thân thương.

Đến hôm nay, đã trôi qua nhiều tháng 12 kết thúc các năm, ông già Noel đã bao lần tặng quà Giáng sinh cho bọn trẻ con, và lần nào ông cũng nháy mắt, cười hẹn trở lại vào mùa hội vui năm tới, riêng tôi vẫn có mơ ước thầm lặng là làm sao cho mọi người có thể cùng nhau phục hiện và chia xẻ cho nhau những niềm vui chan hòa mà tháng 12 từng trao tặng như ngày xưa, cũng như cùng phẩy phui những chuyện buồn nào đó nếu như chúng vô duyên xảy đến cũng vào tháng 12…

(Sydney, bổ sung tháng 12/2024)