Hơn mười năm trời vất vã kiếm sống ở xứ lạ quê người, tôi đã nghiệm ra một điều :    "Không vốn liếng không thể làm ăn được. Làm thuê thì suốt đời chỉ làm tôi mọi cho người ta…" Với ý định đó thôi thúc tôi nhanh chân về quê bán đất lấy tiền làm vốn lên thành phố kiếm cách làm ăn. " Có phước làm quan, có gan làm giàu." Dân gian đã đúc kết kinh nghiệm ấy rồi mà .                                                                                                                  

Trước mắt tôi là một dãy nhà sang trọng. Tôi đang ngơ ngác, phân vân không biết đây có phải quê mình hay không, thì đàng kia một đòan xe Honda chạy theo sau, hộ tống chiếc xe tang sang trọng chạy vào làng. Nhìn bề thế phong cách của đòan người đưa đám,tôi đoán đây là đám ma của người nào đó ở thành thị . Dõi mắt theo đám tang đi qua, thì bỗng đâu sau lưng tôi có vật gì đó vỗ vỗ vào lưng . Tôi quay nhìn lại thì ra đó là con chó mực già nua mình đầy ghẻ lở. Con mực mừng quýnh  vồ hai chân trước vào người tôi, đuôi nó ngoắc lia ngoặc lịa, miệng nói gì ong óng . Đúng là con mực của ông Từ giữ đình. Nếu không có cái đình đầu làng, thì tôi không thể biết được đây là làng quê cũ của mình .

Các căn nhà xây sang trọng kề cận san sát nối nhau, với nhiều kiểu dáng xinh đẹp. Trên mỗi nóc nhà đều có  ăng-ten, căng dây chằng chịt.  Đường đi tráng nhựa phẳng lỳ . Hai bên đường là các cột điện với những hàng dây giăng thẳng tắp, không thua kém một con đường ở thị xã mà tôi đã đi qua. Tim tôi bỗng phập phồng ,một cảm giác lạ len lõi trong lòng ,vừa bồi hồi vừa mừng vui xen lẫn nổi lo bâng quơ … Ôi làng quê gì sao mà yên ả , xa lạ quá !... Không nghe thấy một lời chào. Lấy lại tinh thần, khẳng định đây quê mình tôi cắm cổ đi nhanh, với hi vọng  gặp lại " người xưa ".

Đây rồi ! Ranh đất nhà tôi với cái miếu thờ thổ địa cũ kỷ .Cảnh vật vẫn còn nguyên vẹn .Vì kiếm ăn,anh em tôi mỗi ngưòi mỗi ngã .Còn lại đứa em gái chăm sóc  mẹ già . Vậy mà năm ngoái đây nó đã lấy chồng Đài Loan .Một bà gìa đang tưới hoa . Mẹ tôi đây mà !... Tội nghiệp .Bà không nhận ra tôi . Tôi đứng nhìn bà trân trân mà nước mắt tuôn trào  . Hai hàm răng cắn chặt, dằn cảm xúc để không phải hét lên, tôi chạy lại quỳ xuống ôm hai chân bà :

Mẹ ơi !...Mẹ ơi con đã về đây. Tôi gào lên .

Đêm ấy mẹ tôi kể lại cho tôi nghe chuyện những ngày tôi không có nhà .  Hỏi thăm vì sao bà con xóm nầy bây giờ giàu quá vậy?!…

Mẹ tôi bạt ngang :

- Làm gì giàu, tàn mạc thì có!

Tôi trợn mắt cải lại : " Nhà cửa như vậy mà không giàu là gì ?!..."

-Nhà là nhà của người ta đó con ... Họ ở đâu lại đó ... Bà con mình bán đất cho người ta hết rồi !

Rồi bà kể lại câu chuyện mà tôi đã nghe nói nhiều lần: Hồi ấy vùng nầy thưa thớt, cây cối um tùm rậm rạp ông nội mầy  đến đây cùng vài người trong số tha hương khai phá, rồi lập ấp lập làng . Ban ngày chặt phá cây làm rẫy , ban đêm thay phiên nhau canh giữ thú rừng . Làng xóm thành phảnh , xóm làng trù phú, bọn cường hào ở tận đâu đến đòi thu tô, ức hiếp dân làng . Bà con cả xóm cùng nhau đấu tranh với bọn chúng . Rồi trong một trận ấu đả với bọn hào, lý ông nội con bị chúng bắn chết . Trước khi nhắm mắt ông tôi còn kịp dặn lại với bà con , hãy cố gắng gìn giữ đất đai ...Hết chuyện xưa, bà kể sang chuyện nay : Đứa em gái út của tôi lấy chồng Đài Loan. Nó giấu giếm, bí mật tổ chức cho đến ngày rước dâu bà mới hay !...Nghỉ tới nó bà vừa giận vừa thương…Bà muốn trút giận- thương đó vào tôi. Đêm quá khuya, để cho bà nghỉ, tôi phải giả đó ngủ gục, bà mới chịu thôi. 

Trời se lạnh, chứng tỏ đã sắp bình minh.

Hồi ấy cứ vào thời điểm nầy là tiếng gà gáy âm vang từ đầu trên đến xóm dưới, nhiều tiếng kêu gọi nhau ơi ới ra đồng, tiếng kẻo kẹt của những quang gánh hoà lẫn với tiếng trâu , bò "nghé ngọ" báo hiệu một ngày mới bắt đầu . Bây giờ thì ...yên ả quá .  

Mặt trời lên cao. Tôi bước đi lững thững trên đưòng cố tìm lại những cái gì xưa cũ .  Không gặp một bóng người quen. Tôi đang cố nhớ ra ,thì bỗng nghe tiếng kèn, trống inh ỏi vang lên phía trước mặt . Lại một đòan người với chiếc xe tang, chở thi hài ai đó về làng …chôn.

Vòng ra phía sau, trước đây là đất ruộng bỏ hoang, tôi nhận một dãy nhà lá mới được hình thành vài năm trở lại đây .Theo con đường nhỏ xíu, đắp không bằng phẳng, hai bên là những thửa ruộng bị cuốc xới lem nhem, tôi tiến về phía có xóm nhà mới cất, bỗng có tiếng một người đàn ông :" Ê ! thằng Hiển đó phải hông !? ... Tôi quay đầu nhìn lại. Người vừa hỏi tôi là chú Ba Hào,cha của Hoa, người con gái tôi yêu thiết tha từ hồi mới lớn . Ong ngoắc tôi nói lớn :

- Lại đây! lại đây ! Hiển!.  Mầy ...Lớn quá xá hả !... gìa quá hả !...Về hồi nào?!... Sao ! Bộ còn giận chú hả !?… Thôi chuyện cũ bỏ qua đi cháu !… Sau nghỉ lại tao thấy thương mầy lắm !…    

Tôi lặng thinh đến gần ngồi bên cạnh ông . Sau khi hỏi thăm việc làm ăn của tôi, ông kể bằng một giọng trầm buồn, đứt quảng :

- Cháu biết hông. Năm ấy mất mùa, bác gái đau nặng phải bán hết đất đai, rồi dời nhà ra phía sau nầy nè.Bây giờ phải đi làm thuê kiếm sống . Mấy anh chị em nó bỏ nhà đi xa hết rồi,chỉ còn lại vợ chồng già …Con Hoa mấy năm trước thỉnh thoảng có về thăm, nhưng vài năm trở lại đây không nghe tin tức gì cả . Chỉ tay về phía cánh đồng ,cặm cột đá, căng chì gai chằng chịch như bàn cờ, bác nói tiếp:

- Bà con ở đây bán gần hết ruộng rồi !Người ta mua rồi rào đó !...Có nhà  không còn một cục đất chọi chim...Hết đất đai cả xóm kéo nhau ra ngòai nầy lập xóm mới, nương nhau mà sống… Ứ hự! Khổ lắm con ơi!... Ngừng một hồi ông nói tiếp: Ừ! Cháu có hay thằng Quang chết không, mới chở về chôn hôm qua . Tội nghiệp Tính chôn ở đây, nhưng chủ đất không cho, nên phải chở nó về quê ngọai ở tuốt dưới Cà Mau!

Từ gỉa chú bước đi, lòng buồn rười rượi. Được một đổi tôi quay lại nhìn ông.

Làm sao tôi có thể quên được ,chính con người nầy năm xưa đã từng xỉ vào mặt tôi hét : " Mầy là đồ con nít hỉ mủi chưa sạch bày đặt yêu đương … Mầy phải kêu con Hoa bằng chị ! … Biết chưa! Từ đây về sau tao cấm mầy không được lãng vãng đến gần con gái tao !…Nghe chưa !…đồ quỹ!…"  Cũng vào lúc đó ông đã đánh Hoa một trận thừa chết thiếu sống vì "tội"… "cặp đôi" với tôi.Nhưng chúng tôi không sợ vẫn lén lút tới lui. Để cắt đứt tình cảm chúng tôi ông bắt Hoa phải lấy chồng, một người hòan tòan xa lạ, ở mãi tận đâu đâu…

- Hiển ơi !…lát về ghé qua nhà Bác chơi nghen !…

Tiếng của ông gọi vọng theo. Tôi ngoảnh lại gật đầu lấy lệ.

Tôi nhớ như in hơn mười năm trước đây, Quang là tình địch của tôi. Nó lớn hơn tôi 6 tuổi , to con khỏe mạnh,cầm đầu bọn trăn trâu . Nó ganh tôi với Hoa. Cứ mỗi lần thấy Hoa đi với tôi là nó cùng bọn chăn trâu ,hát mấy câu trêu chọc :

                       " Chị  nuôi trổ mã thành rồng

                  Em nuôi trổ mã thành chồng chị nuôi "

Rồi nào là " Chồng gìa vợ trẻ là tiên , Vợ gìa chồng trẻ là duyên ba đời …" Hát xong cả bọn hố lên cười .Tôi tức lắm mà hễ nói lại thì nó dọa đòi chấn nước . Có lần nó còn đắp hai cái mã đất song song trên bờ ruộng, rồi viết tên tôi và tên Hoa lên đó . Tôi tức quá bửa đó định ăn thua đủ với nó. Nó nhào lại định đánh tôi, thì bị Hoa chạy đến đuổi chúng nó đi. Tức quá nó còn mét với ông Ba Hòa cha Hoa rằng tôi với Hoa gỉa làm "vợ chồng" ngoài ruộng !…Ong Ba đã đánh Hoa một trận nên thân, rồi sau đó bắt đi lấy  chồng!… Tôi đã thề không đội trời chung với thằng nầy. Rồi bỏ xứ ra đi từ đó .

Lẫn thẫn bước đi trên con đường mòn nhỏ của cái "làng mới"về phía đình làng, tuyệt nhiên tôi không thấy bóng dáng một thôn nữ nào. Họ đi đâu cả rồi ?!. Có phải ở đây là quê mình không ?! Tôi cứ miên man suy nghỉ. Cũng còn may, còn có cây đa, mái đình, con chó mực của ông Từ. Đúng là quê tôi đây mà.  Qua một khu vực thuộc đất của đình làng, giờ chỉ còn trơ lại những gốc cây, dĩ vảng trong tôi lại hiện về.

Chính nơi đây hơn mười năm trước , tôi đã từng lẽo đẽo theo chị Hoa vào rừng bẻ những cành cây khô bó lại đem về làm củi. Hôm ấy vào một buổi trưa nắng gắt dưới bóng cây cổ thụ nầy đây chị Hoa  ngã lưng nghỉ trưa tay cầm nón lá quạt phe phẫy . Bên cạnh đó tôi mệt nằm sóng xoài ra đất mà thở dốc. Một hồi chị ngũ thiếp đi . Hai chiếc nút áo bà ba bị sút ra, để lộ một một ngực trắng ngần cao ráo, thoi thóp đều đều theo nhịp thở . Tôi chăm chăm đôi mắt vào chổ "lạ lùng" ấy .

Bất chợt chị mở mắt, đúng lúc tôi đang chăm chú . Nhìn lại thấy cổ áo mình bị sút chị xấu hổ nhào tới, và tán vào mặt tôi một cái  . Một cái tát rất mạnh, nhưng sao tôi không thấy đau. Tôi  đứng chết trân như muốn thách thức để chị đánh tiềp nửa đi. Sau cái tát tay, chị như có vẻ hối hận, nhìn vào mặt tôi, rồi lơ đễnh nhìn sang chổ khác, hai tay buông lững xuống, thở một cái phào nhẹ nhỏm... Một ngày,trong lúc tôi đang thu mình nấp sau bụi cóc kèn, yên lặng, tập trung, rình để bẫy con chim bồ câu.Nghe tiếng  sột soạt tôi quay lại thì chị đã đến nằm sát sau lưng tôi. Lúc ấy đàn chim câu bay sà xuống chổ giăng bẩy. Chị kêu lên: "giựt". Tôi giật mình làm theo như một cái máy. Hai tấm lưới chập lại, một con chim bị dính vào lưới, vỗ cánh đành đạch vùng vẫy cố thóat thân. Chị cười hô to " dính rồi ".  Rồi nhanh nhẹn hai đứa chúng tôi chạy về phía tấm lưới. Tôi đưa tay túm lấy con chim câu đang vỗ cánh bành bạch đưa cho chị . Chị hớn hở, đưa tay hai vừa vuốt chim vừa nói " Oi con chim đẹp quá...Tội nghiệp cho mầy quá !...Chim ơi chim vào lồng rồi biết chừng nào mới được bay ra hả chim?!..."

Thời gian trôi qua tình cảm giữa tôi và Hoa ngày càng nảy nở. Chúng tôi sống những ngày hồn nhiên, êm đẹp ở đất làng nầy . Đến một hôm Hoa gặp tôi:

- Anh Hiển !... "em" ...đi lấy chồng ...ở xa!....

Nói đoạn Hoa vụt cắm đầu chạy như trốn .Lần đầu tiên tôi nghe từ miệng Hoa xưng " em" với  tôi cũng là lần chúng vĩnh viễn xa nhau.Tôi đứng lặng người ...

Ngày cưới chị cũng là ngày tôi bỏ xứ ra đi.

Bỗng có tiếng người gọi giật ngược, làm tôi giật mình .

- Hiển !... Tiếp tay khiêng với chị, con Hoa bệnh nặng lắm!...

Tôi còn đang bàng hoàng, thì người đàn bà ấy đã xuống xe nắm tay tôi kéo lên xe. Đó là chị Năm Nhỏ ,ở gần nhà tôi .Chỉ vào một người đang nằm dưới sàn xe chị nói .

- Con Hoa nè!... Người yêu cũ của mầy đó!... Chồng nó bỏ nó mấy năm nay. Nó sống với tao ờ Sài Gòn... Nó bịnh mấy tháng nay ... Nặng quá rồi...Bác sỹ chạy tao phải chở nó về nhà!...          

Khuôn mặt Hoa gầy còm nhợt nhạt, cố mở đôi mắt lờ đờ nhìn tôi, miệng nói gì lắp bắp không rõ tiếng .Tôi bước đến quỳ xuống đưa mặt vào sát mặt Hoa thì thầm:

- Đến nông nổi nầy à !?...

Đưa cánh tay gầy guộc một cách yếu ớt Hoa nắm lấy tay tôi, nói thều thào:

- Anh Hiển !... Hãy tha thứ cho em...Em!... Em ...yêu anh!... Nhớ anh nhiều... lắm!... 

Hai tay tôi nắm chặt lấy hai bàn tay gầy guộc của Hoa ,nước mắt tuôn trào.

- Chị … mà không em…em không có lỗi !... Em phải khỏi bệnh để sống với anh !...

- Em không sống nổi đâu anh ơi !... Được gặp anh … được trở về làng cũ !...Em mản nguyện rồi !...

Tiếng nói Hoa đứt quảng,đôi mắt trợn lên rồi đứng tròng.Hoa chút hơi thở sau cùng, hai bàn tay còn nắm chặt lấy tay tôi. Tôi hét lớn :

- Hoa !... Hoa! ... Trời ơi em bỏ anh rồi!.. . Tôi gục đầu trên người Hoa .

- Phần số nó có vậy !... mầy vuốt mặt nó...để nó đi thư thả..... Chuyện còn dài để hôm nào tao kể lại cho mầy nghe. Chị Bảy đứng cạnh nhắc.

Tôi bủn rủn đưa tay lên mặt Hoa ,từ từ vuốt nhẹ từ trên xuống . Đôi mắt Hoa khép lại, như một người ngũ say .

Xe dừng lại ở một con đường nhỏ vào nhà Hoa . Nhưng người ta đã rào con đường nầy lại rồi, vì đất đã bán cho người khác . Tôi bảo người lái xe cứ chạy thẳng về nhà tôi .

Tới nhà, dừng xe ,tôi ôm Hoa xuống xe . Chị Bảy vừa chạy vào nhà vừa nói " Bác sáu ơi ! Con Hoa chết rồi ". Mẹ tôi ngồi trước cửa nhà hốt hoảng nói: "Đứa nào chết ?!...Con Út phải không ?!..." Rồi hốt hoảng chạy ra giở cái chiếc khăn đắp mặt xem ai  .Tôi vừa đặt Hoa trên bộ ván,thì bỗng ngoài cỗng một chiếc xe khác đậu lại . Một người đàn ông trên xe bước xuống rồi đi thẳng vào nhà.Trên tay cầm tấm giấy chìa ra trước mặt tôi bảo :

-Có phải nhà nầy là địa chỉ nầy không ?

- Dạ phải ! Có chuyện chi không anh ?!...Tôi hỏi.

- Anh phụ tiếp chúng tôi đem xác người nầy vào !

Tôi chạy theo anh ra xe. Một xác chết ...được phủ lên tấm vải trắng ...Giở chiếc khăn đắp mặt, tôi kinh hòang quỵ xuống. Xác con Út ...đứa em gái út của tôi . Tay chân tôi như rụng rời . Lấy hết sức bình tỉn, tôi quay sang người đàn ông mới đến, định hỏi thăm. Anh ta lắc đầu : " Người ta thuê tôi chở xác nầy từ sân bay Tân Sơn Nhất, nghe đâu từ Đài Loan gửi về. Tôi chỉ có trách nhiệm đưa theo địa chỉ nầy, ngòai ra không biết gì cả. Tôi đứng trơ người như trời trồng.

Đêm ấy, trước sân nhà tôi là hai chiếc quan tài nằm song song. Phía trên được che tạm bằng tấm bạt. Một đám ma lạnh lẽo,tẻ nhạt với hơn chục người là ông ông già, bà lão thân thuộc còn bám lại ở cái làng nầy . Tuyệt nhiên không thấy một bóng dáng người phụ nữ nào ngoài mẹ tôi và chị Bảy . Ánh sáng đèn điện của hai nhà bên cạnh nhà hắt sang ,nhờ vậy màđám tang đỡ tối tăm Tiếng nhạc từ dàn Caraokê ở cách đó mấy căn nhà,như muốn giễu cợt một đám tang nghèo. 

Ong Ba quỳ trước quan tài đứa gái con ,nước mắt gàn gụa: "Con ơi ! đất đai đã bán hết, bây giờ không còn đất để chôn con!... Hồn con có linh thiêng hãy tha thứ tội cho ba !....Mộ phần của mẹ con người ta còn bắt đào đem đi chổ khác!... Ba đành phải thiêu con !..." Tiếng khóc than của ông nghe thảm thiết quá. Nhìn ông tôi quên đi cách xử sự ngày nào của ông đối với tôi.

Mẹ tôi đồng ý chôn hai thi hài tại đất nhà của tôi gần mộ của cha tôi . Theo gợi ý của Quang nên chôn con Ut nằm song song với cha tôi , Còn Hoa thì cho nằm hơi xa ra quay đầu sang hướng khác.                               

Đêm ấy dưới ngọn đèn dầu mờ tỏ, mẹ tôi cầm ba nén hương đứng khấn vái dưới bàn thơ thật lâu .Bà lầm thầm vái van cái gì đó, rồi quay sang tôi bà nói: "Con về đây định bán đất, nhà phải không? Để chôn cất mẹ xong con hãy bán…Con ơi! Đây là quê cha đất tổ!...Bà con làng xóm thi nhau bán đất bỏ ra đi tìm cái sống mới đổi đời .... Để rồi khi chết trở về không có đất đfể chôn …