Những con đường của Hội An là những sợi máu trong tôi. Chúng đã  đi  qua thời gian, chịu đựng bao thác ghềnh, nhiều lúc ngỡ đã tan biến như những bào ảnh của lãng quên để rồi cuối cùng  vẫn lặng lẽ cất lên những tiếng mơ hồ của ký ức, nhắc rằng đó là  một phần không thể thiếu trong tôi.

*

Đó là khoảng không gian nhỏ trước ngôi nhà số 39 đường Quảng Đông (1) trong lần cuối cùng ông nội từ quê xuống phố thăm gia đình tôi. Trí nhớ non nớt của cậu bé hai tuổi còn in rõ cái màu xám pha một thoáng xanh của bậc thềm ngôi nhà thuê, bên kia đường là tấm bảng một cửa hiệu mà khi đã đánh vần được, tôi biết đó là cửa hàng Trần Thị Nết. . . Sau này, trong đôi lần về Hội  An, đi ngang ngôi  nhà trọ ngày xưa, tôi  đã thử nhìn lại chỗ bậc thềm ấy, rồi cố nhớ bây giờ nó ra sao nhưng thị giác dường như không lưu giữ được gì. Tôi hiểu rằng ký ức  đã xua đuổi những gì có thật  để chỉ giữ lại những ảo ảnh của nó, những ảo ảnh mà thiếu nó, đời sống nhiều lúc sẽ trống rỗng và nghèo nàn biết bao. Đường Quảng Đông còn dẫn tôi qua con hẻm nhỏ đến ngôi  trường đầu tiên là trường Cẩm Hồ ( nằm trên đường Chùa Cầu) mà khoảng cách mấy mươi mét lúc ấy sao lại dằng dặc trên cái lối đi trơn trợt và bẩn. Hơn mươi năm sau, con đường Quảng Đông trở thành người chứng cho những rung động đầu tiên của tuổi mới lớn trước hình bóng những người bạn gái áo trắng tóc thề. Con đường ấy đã đóng cây đinh thời gian vào đời tôi, cho tôi mặc sức treo vào đấy những giấc mơ ngọt ngào của tuổi mới  lớn và  tuổi chớm biết suy nghĩ. . .

*

Đó là những đám mây sáng rực trên buổi  chiều con-đường-bờ-sông ( tôi không muốn gọi Bạch Đằng hay cái tên nào khác ). Anh sáng từ những đám mây rơi xuống mặt nước, hắt lên và hòa với khoảng không cao ngợp mắt, phủ lên những mái nhà rêu phong một cái bóng chân thật - huyền ảo. Phố trôi đi trong ánh sáng ấy. Và tôi lúc đó, cậu thiếu niên 16 tuổi, ngỡ như vừa khám phá ra điều gì  lớn lao vượt quá sức chịu đựng của trái tim mình nhỏ bé. . . Nhiều năm đi xa, ngay giữa hồi chiến tranh gầm thét hay những lúc ngặt nghèo nhất trong đời, những đám mây ánh sáng ấy  lại  hiện ra, như ôm ấp chở che và nâng tôi lên, bay đi trên đôi cánh vô hình êm dịu. . .

*

Đường Khổng Miếu (2). Tấm ảnh của người bạn còn giữ được sau gần 40 năm. Những Khánh, Đôn, Ngự, Do, Tâm, Phước, Hạnh. . . Những Xuân Hoa, Như Anh, Như Ý, Bưởi, Anh, Lựu, Thơ. . . Các bạn đã bay đi như những con đường phai nhạt. Nhiều năm, tôi không nhớ đến các bạn. Nhiều năm, tôi biết  và không biết các bạn trên cõi này. Nhưng đời đã cho chúng ta được gặp lại nhau. Ở cái  tuổi  50 này. Ở chỗ rẽ về phần sau cùng của mỗi con đường. Cảm ơn cái ngày 1 tháng 1 dương lịch hàng năm mà các bạn  đã chọn làm ngày họp mặt của lớp đệ Thất I - Thất II năm nào !

Đường Cẩm Châu ( 3). Những hàng dừa nước, con đường đất và những giờ “cúp cua” của lớp đệ tam C. Màu hồng rựng trên đôi má người  bạn gái trước lời nói đùa của chính mình : “. . . con đường này hẹp vừa đủ cho hai người  đi  song song”. Bây giờ, em đã quá xa và hẳn không còn nhớ câu nói vô tình ấy. Không phải  khoảng cách nửa vòng trái đất mà ngay trên chính con đường thánh hóa em đã chọn và bước đi. Cầu mong em an vui và tới được bờ bên kia. Mãi mãi em là người bạn của một thời  thơ  dại đáng yêu. Và sẽ mãi mãi em là khoảng sáng dịu dàng trong những giấc mơ của tôi, là ngọn gió ấm không ngừng thổi về những tiếng mến thương của một quê nhà se sắt, trong một quá khứ không phai.

*

“Đây Chùa Cầu con khỉ sầu không nói

  Đây chùa Ông đèn lửa lạnh lùng”

Câu thơ của người bạn thân đã viết năm 20 tuổi. Đường Chùa Cầu (4). Con khỉ  không biết nói, những đốm nhang trong ánh lờ mờ và gió lạnh mùa đông đã dẫn tôi  đến con đường khác. Con đường muốn vượt qua bóng tối của lòng bạc nhược trong những năm tháng quê hương chìm giữa tiếng rao mời mua bán lương tâm. Và tôi đã ra đi. Những con đường mất dấu trong sình lầy Nam bộ. Những con  đường bụi  đất  chạy theo những hàng cây thốt nốt xứ Chùa Tháp. Những con đường lao qua ngầm, vượt  lên đỉnh dốc, những rặng đá tai mèo sắc lẻm của Trường Sơn ngun ngút. Những con đường xạc xào tiếng lá rừng dầu cao vút, vỡ ra dưới hơi thở khô khốc của nắng gió xứ Nam Lào. Những con đường thâm u khuất dưới tán đại ngàn của Trị - Thiên, mùa đông như muốn lột da người cái rét. Bao nhiêu máu đã đổ. Bao nhiêu thời gian. Xa quê, xa những con đường nhớ nhung kỷ niệm, một mình trên những độ cao khác nhau, nhưng những năm tháng ấy, lòng tôi đoàn tụ. Nhiều đêm dưới tán rừng che khuất mọi  ánh sáng, tôi  cố tìm một giọt sao rơi qua kẽ lá. Và bóng tối không giết chết được hy vọng, bởi  tôi  biết bên dưới ánh sao ấy, có những đời người biết giữ lòng cho một ngày mai. . .

*

Ở tuổi quá 50, tôi hiểu rằng mình là người hạnh phúc. Theo cái nghĩa, là thuộc hạng người không đánh mất lòng say mê trước cuộc sống. Đối tượng của nó có thể thay đổi theo từng chặng đời, có khi bền lâu, có lúc chỉ  là thoáng chốc. Nhưng lòng yêu thì  cứ như những phân tử clorua natri, chầm chậm kết thành những tinh thể lấp lánh. Và tôi lại mơ ước có một ngày nào đó trở về, đặt những bước chân mỏi mệt trên những nhánh phố uốn cong, nghe lòng trẻ lại thuở ấu thời. Và em, khi  ấy em ở đâu ? Hay em  cũng sẽ trở về, hiện ra trước tôi. Cho tôi được thấy lại trong ánh nhìn yên lặng kia những con đường em đã đi qua và nỗi bình yên sau bao nhiêu gió cát. Như tôi đã đọc lại trong chỗ xa nhất của lòng tôi, những con đường Hội An không mờ sau bao tháng ngày quên.

tháng 1-2002

(1)  : nay là đường Nguyễn Thái Học

(2)  :    -          -      Trần Hưng Đạo

(3)  :    -          -      Nguyễn Duy Hiệu

(4)  :    -          -      Trần Phú