1- Đặt vấn đề :Dân số Bắc Ninh chưa đầy 1 triệu người. mật độ dân số chỉ sau Hà Nội và Sài gòn. Siêu tốc đến chóng mặt về  công nghiệp hoá và đô thị hoá đang từng ngày, từng giờ , từng phút ,từng giây "thôn tính " nếp sống văn hoá trữ tình từ nghìn xưa,trong đó có Quan họ Bắc Ninh.

Trong tâm thức bất an đó tôi viết bài này!

 2-2-Quan họ Bắc Ninh là một trong những phần hồn quan trọng nhất của văn hóa đồng bằng Bắc bộ:

2.1 Quan họ Bắc Ninh có từ bao giờ ?

Hiện nay có nhiều giả thuyết khác nhau về nguồn gốc quan họ Bắc Ninh.

  ví dụ : theo Lưu Hữư Phước ( năm 1962) thì Quan Họ Bắc Ninh có từ khi người Việt có khái niệm " quan viên " và " phường họ " .

Theo Đặng văn Ling thì từ "quan họ" chỉ có nghiã là "Bọn ta", có quan hệ kết nghĩa , đã được Thành Hoàng công nhận, vì đã đưa trầu rượu đến dâng thành hoàng.

Còn theo Lê Văn Hảo ( năm 1962) thì cho rằng Quan họ ra đời từ khi có sự tích Nguyên phi Ỷ Lan người đẹp , hát hay , lại có khẩu khí lấy đựoc vua nhà Lý .

Còn nhóm nghiên cứu quan họ Lưu Khâm, nguyễn đình Tấn , Nguyễn Viêm thì cho rằng Quan họ gắn với sự tích Trương Chi hát hay tương tư  Mỵ Nương.

Theo Tô Nguyễn, Trịnh Nguyễn thì  dân gian ở vùng quan họ lại lưu truyền:

Vốn nay quan họ Bắc Ninh

Muốn tìm tích cũ ở làng Diềm thôn

THuỷ tổ quan họ làng ta

Những lời ca xướng Vua Bà sinh ra( Làng quan họ Viêm xá -Diềm )

hoặc ở làng quan họ Bịu sơn lại có câu :

Quan họ có chúa sinh ra

Bịu Sơn là gốc ai mà không tin .

như vậy có nhiều giả thuyết , nhưng nhiều người cho rằng Quan Họ Bắc Ninh gắn với Hội chùa từ thời nhà Lý ?

2.2. Quan họ Bắc Ninh là gì ?

Theo nhòm Hoàng Phê trong Từ điển tiếng Việt trang 771 ( bản in năm 1997 ): Dân ca trữ tình vùng Kinh bắc , làn điệu du dương , biểu diễn dưới hình thức đối giọng, đối lời .

2.3 Địa văn hoá  sản sinh ra Quan họ Bắc Ninh:

Phan Huy Chú trong lich triều hiến chương loại chí ( dư địa chí ) đã viết : Kinh bắc có mạch núi cao vót , nhiều sông quanh vòng là mạn trên của nước ta. Mạch đất tốt tụ vào đấy nên sinh ra nhiều danh nhân . Vì là khí hồn trọng ở phương bắc phát ra nên khác với mọi nơi.

 Nhóm Trương Thìn( Bài Hội Lim trang 43  trong cuốn Hội hè Việt Nam Nhà xuất bản văn hoá dân tộc, Hà Nội  năm 1990) đã nhận xét : Vùng đất Kinh Bắc chiếm 1/3 các nhà khoa bảng của nước Việt nam xưa.

Vùng đất ngàn năm văn hiến sản sinh cho đời không biết bao nhiêu thuần phong mỹ tục . Hệ thống hội hè , đình đám và ca hát là nét đẹp tiêu biểu của đất này.

2.4- Bắc ninh có 49 hay bao nhiêu làng  quan họ :

Theo Tô nguyễn và Trịnh Nguyễn trong cuốn Kinh Bắc Nhà xuất bản Văn Hoa , hà nội 1981 thì Hà bắc có 49 làng quan họ trong đó thị xã bắc ninh có 10 làng, huyện Việt Yên có 5 làng ( năm ven sông Cầu , nhưng nay thuộc tỉnh Bắc Giang - nvh), huyên Yên Phong có 17 làng , huyên Tiên Sơn 17 làng .

Nếu tính chi ly thì Quan họ Bắc Ninh thì khi tách Hà bắc để tái lập lại hai tỉnh Bắc ninh và Bắc Giang , thì tỉnh Bắc Ninh chỉ còn 44 làng quan họ .

2.5 Hội ca quan họ Bắc Ninh vào thời gian nào

Để giúp bạn đọc vannghesongcuulong.org có thể tham gia các hội ca quan họ Bắc Ninh , chúng tôi xin thống kê lịch Hôi ca quan họ Bắc Ninh như sau

tháng giêng có các ngày Hội sau :

Ngày  4  ở Chấp

ngày 5 ở Ó , Muối, dạm, Bưởi,Khám

Ngày 6 ở  Nám . Sẻ, Mồng, Khả Lễ,

Ngày 7 ở Đống cao, báng, Nhồi, Khám

Ngày 8 ở Chọi, Đọ

Ngày 9 ở Và , bò , Nguyễn,

Ngày 10 ở đại tránghậu Vệ, Nác, Hộ, Vệ, Bịu, Thị, Rừng Cống , Chè

Ngày 11 ở Nghè, Nếnh

Ngày 12 ở Sói , Bịu Trung

Ngày 13 ở Lũng Giang , Lũng Sơn , Nội Duệ , Yên Tử

Ngày 14 ở Mành

Ngày 15 ở Trà Đông Mơi, Tam Tảo , Diềm ,

Ngày 16 ở Thị Cầu ( chùa trong ), Tam Sơn ,

Ngày 18 ở Thanh Sơn

Ngày 20 ở Thị cầu ( chùa ngoài ).

Sang tháng 2 :

ngày 2  ở Đặng xá

ngày 6 ở tiêu Thượng

ngày 7 ở Tiêu Long

ngày 15 ở Điều

Ngày 19 ở Yên Xá ngoại , Thu ninh

Như vậy ra Giêng ngày rộng tháng dài , Hội quan họ triền miên ở vùng " địa linh nhân kiệt này". khác du lịc trong và ngoài nước náo nức ùn ùn đổ về đây.

2.6 Quan họ Bắc Ninh sẽ đi về đâu :

3- Kết luận :

Hàng chục năm nay tôi làm một thống kê nho nhỏ thì nhận thấy rằng Quan họ Bắc Ninh hầu như ngày nào cũng " phát sóng , phát hình " trên đài phát thanh và truyền hình tỉnh Bắc Ninh và các đài Trung ương và tỉnh Bạn.

Nhưng quan họ Bắc Ninh cũng đang đứng trước thử thách khốc liệt trong cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế , bởi vì lớp già lần lượt ra đi , lớp trẻ thì phải lăn lộn mưu sinh, không gian Quan họ Bắc Ninh ngày ngày bị thu hẹp , luỹ tre làng , ruộng lúa bị các Khu công nghiệp đẩy lùi ., đặc biệt nữa là nếu làm nghệ sỹ quan họ chuyên nghiệp phải hàng chục năm khổ luyện thì liệu thế hệ trẻ có đeo đuổi tận tậm không ? Và tương lai hành nghề họ có nuôi được con ăn học hoặc đi du học nước ngoài như con người làm nghề khác  không ? 

Nhưng tôi vẫn phấp phỏng hy vọng , hầu như từ Bắc chí Nam ai cũng thích nghe quan họ , đó chính còn là đất lành để quan họ Bắc Ninh đó đất trường tồn./.