KATÊ-LỄ

Katê-lễ tưởng niệm nam thần (thuộc dương) vào đầu tháng Bảy Chăm lịch, là lễ nghi tín ngưỡng của dân tộc Chăm - không phân biệt tôn giáo, địa phương. Người Chăm tạ ơn trời đất, thần thánh, tổ tiên đã gầy dựng non sông, mang no ấm, thanh bình cho dân lành.

Các nghi thức chính có thể ghi nhận: Rauk khơn aw Po yang/ Lễ rước trang phục, Pơh babbơng yang/ Mở cửa tháp, Mưnei yang/ Tắm tượng thần, Pa-angwei khan av ka yang/ Mặc trang phục cho tượng thần, Mưlieng yang/ Cúng thần…

Kate di bingun Cabbur di klam / Katê vào thượng tuần, Chabun vào hạ tuần.

Đối trọng với Katê là Cabbur, lễ tưởng niệm nữ thần (thuộc âm) được tổ chức vào đầu nửa tháng Chín Cham lịch.

Bà con Chăm rước vương phục cổ được người anh em Raglai cất giữ, từ làng Trà Nô, xã Phước Hà gánh xuống Hữu Đức - Hamu Tanran, nơi có đền Po Nưgar vào chiều cuối tháng Sáu, để sáng hôm sau mọi người cùng lên tháp đền trong khu vực, hành lễ. Thành kính, kham nhẫn và lặng lẽ. Mới vài mươi năm nay thôi, bởi hoàn cảnh lịch sử đặc thù - rất ít người hay gia đình tham dự. Chỉ những người bbon yang, lo sắm sửa lễ vật trả nợ thần. Cả vào ngày hôm sau, khi bà con trở về cúng lễ tại làng hay sau đó, tại nhà cũng thế. Katê có thể kéo dài cả tháng, trong không khí yên ắng khiêm cung.

Ở khía cạnh nào đó, Katê còn kém long trọng hơn Rija Nưgar, một lễ được tổ chức vào đầu năm lịch Cham.

Như thế, Katê vẫn chỉ là Katê-lễ.

KATÊ-HỘI

Chỉ đến cuối những năm 60, khi đoàn học sinh Trường trung học An Phước (sau là Trường Pô-Klong) được ông Thành Phú Bá, lúc đó giữ chức hiệu trưởng, dẫn lên tháp Po Klaung Garai múa hát góp vui  - ba năm thành lệ, tháp trở thành vừa khu đất hành lễ đồng thời một di tích văn hóa để thưởng lãm. Nữa: khi vào giữa những năm 70,  làng Mỹ Nghiệp - Caklaing mổ trâu tổ chức linh đình Katê ở palei, Katê từ từ lan xa, lan rộng hơn rồi nghiễm nhiên trở thành ngày lễ được xem là lớn nhất của dân tộc. Từ đó nhà nhà ăn Katê, người người đón Katê. Khấp khởi và cả kiêu hãnh. Mọi người chuẩn bị Katê từ rất sớm: tích góp, sắm quần áo mới cho sắp nhỏ, mời bạn bè, in thiệp chúc Katê …

Katê đã là Katê-hội - Lễ hội Katê!

Nhu cầu sinh hoạt văn hóa: Katê-hội chuyển trung tâm về Hữu Đức, một làng Chăm lớn và đông dân nhất khu vực. Hamu Tanran mở vòng tay đón nhận tất cả bà con các làng Chăm, khách phương xa cả trong lẫn ngoài nước đến với mình.  Katê-hội càng xôm tụ và đông vui hơn khi, cả Ninh Thuận lẫn Bình Thuận đều có Đoàn văn nghệ bán chuyên Chăm đến các palei phục vụ góp vui mik va drei sau những tháng ngày làm ăn nhọc mệt. Nhưng buồn, lịch dùng ba vùng vẫn còn sai lệch, nên mỗi nơi Katê mỗi khác, khác đến một / một vài tháng! Mãi mùa hè năm 90, với nỗ lực không mệt mỏi của chú bác trí thức tâm huyết, lịch Cham tạm thống nhất, Cham Panrang-Kraung-Parik-Pajai mới được lên Tháp cùng ngày - sum vầy, ấm cúng!

Nói thế không phải chỉ có Hữu Đức mới "ăn Katê" lớn; Hoài Trung - Bauh Bani hay Vụ Bổn - Pabhan, Cauk hay Kacak … vài lần cũng đã làm to rất đáng mặt, rồi Mỹ Nghiệp năm 1998 đã trình diễn Đêm văn nghệ dân gian, cũng là một góp công làm cho Katê phong phú đặc sắc. Đi vào phía trong: Kraung hơn một lần tổ chức thi đua các trò chơi dân gian khá bắt mắt, Parik với truyền thống Katê tại nhà Bà Nguyễn Thị Thềm, đã thu hút và lôi cuốn không ít khách thập phương đến với lễ hội dân tộc.

Không thể không nói đến Katê Chăm Sài Gòn. Đến hẹn lại lên, Katê chẳng những hội tụ tất cả anh chị em sinh viên Chăm mà cả các dân tộc anh em đến với nó. Đây cũng là dịp Hội Đồng hương Chăm Ninh Thuận - Bình Thuận trao phần thưởng cho sinh viên tốt nghiệp, học bổng cho tân sinh viên - một hành xử cần thiết, đã làm đẹp thêm nét văn hóa của lễ hội.

Và cả Chaă kiều nữa, dù bao nhiêu năm tha hương trên nhiều đất nước xa lạ, đã không một lần quên nguồn cội, vẫn hào hứng đón Katê nơi đất khách quê người. Đáng trân trọng hơn - không ít đứa con trở về cố hương hòa cùng không khí Katê nơi cố quận.

Có lễ hội là có hành hương. Những cuộc hành hương từ các làng Chăm Pangdurangga đến Iatrang - tháp Po Nưgar chưa một lần đứt quãng, từ năm này sang năm khác, đã thành một truyền thống đẹp, ngày càng cuốn hút hơn. Đặc biệt, năm 2001, cuộc hành hương đầy xúc động của 30 bà con Chăm Phan Rang dọc dải đất miền Trung đến tận Thánh địa Mĩ Sơn, được xem như một kì công, kì công của lòng tín thành, linh thánh:

Họ là đoàn hành hương cuối cùng

ra đi từ đêm của thế kỷ cũ

ra đi - dù không ngọn gió nào xua đuổi

dọc theo đường biên bóng tối. Ra đi.

Bao nỗ lực đã xóa trắng - họ chậm chạp bước đi

lầm lũi như thế. Dọc thế kỷ cuối cùng của thiên kỷ

tiếng nói bã nát giấu vào túi

đội trên đầu cái thúng rỗng, họ đi

biết mình là kẻ cuối cùng.  

                        (Inrasara, Lễ tẩy trần tháng Tư)

Katê-hội trở thành cao trào khi, vào năm 2001, các tỉnh có cộng đồng Chăm sinh sống tụ tập đề huề về Ninh Thuận dự Ngày Hội văn hóa dân tộc Chăm lần thứ nhất.

Rồi báo chí, thông tin đại chúng… cũng tranh thủ góp phần.

Trong đó có cả Tuyển tập Tagalau góp mặt.

KATÊ MỚI

Katê năm nay có gì lạ?

Đây là lần đầu tiên UBND tỉnh Ninh Thuận tổ chức cho 21 palei Cham trong tỉnh tập trung về Hữu Đức dự Lễ hội Katê dân tộc Chăm - khai mạc vào sáng 23.9 và bế mạc vào chiều hôm sau. Đặc biệt hơn, Ngày hội văn hoá dân tộc Chăm tỉnh Bình Thuận lần thứ 1.2003 tại Bắc Bình vào 2 ngày 27 và 28.9.2003 thu hút 5 xã: Hàm Thuận Bắc, Phan Thanh, Phan Hiệp, Phan Hoà và Phú Lạc về Hội thi với nhiều loại hình như nấu ăn, làm bánh, thời trang, văn nghệ… chẳng những góp phần làm không khí Katê năm nay thêm sôi động mà còn làm một cầu nối cho bà con Chăm các vùng miền quen biết nhau.

Katê năm nay có gì mới?

Vẫn là Katê cũ, nhưng nụ cười mới, cái nhìn mới. Katê của lối nghĩ mới, niềm tin mới, và của cả phấn đấu và hi vọng mới!

Swattik sidhik!…

Bình an và hạnh phúc cho tất cả mọi người …