Ba! Đôi mắt ba vẫn mở mà không còn nhìn thấy gì nữa. Miệng ba muốn nói mà không nói được nữa rồi. Con ước sao ba cất lên một lời. Dù chỉ một lời thôi. Điều ấy giờ đây thật khó khăn quá. Vĩnh viễn... Mãi mãi... Ba đã bỏ con đi giữa một chiều thu vàng rực rỡ. Trong căn phòng tối om phía sau phòng cấp cứu của bệnh viện con đã vuốt mắt ba. Ba đã dạy con sống để đừng bao giờ sợ chết. Sao giờ đây con sợ cái chết đến vậy. Nó thật lạnh lùng, thật tàn nhẫn và khốc liệt. Ba dạy con, con người chỉ nên sợ sự sống để sống tốt hơn. Đừng bao giờ sợ chết. Chết là hết. Là chấm dứt. Dù lên thiên đường, xuống địa ngục hay về với ông bà tổ tiên thì cũng hết. Chấm hết!

Ba còn nhớ không? Năm con lên sáu tuổi ba tập bơi cho con. Trẻ con trong làng Khương Hạ này muốn biết bơi thì phải bắt chuồn chuồn cho cắn lỗ rốn. Ba đã ngăn con làm như vậy. Ba dẫn con ra bến Gành. Từ trên cao ba thảy con xuống dòng sông. Con phải vật lộn để cứu mình. Con đuối sức. Con uống nước no bụng. Con giận ba... Ba vẫn thản nhiên cười. Cuộc đời như một dòng sông. Con phải biết bơi. Bơi mãi... Bơi mãi không ngừng nghỉ. Con lớn lên chút nữa ba bắt con đi giữ trâu, cày ruộng. Bốn giờ sáng, ba đã kêu con dậy ăn cơm. Trời tối om, mùa tháng mười lạnh căm căm. Con cưỡi trên lưng con trâu Sinh đi trước. Ba vác cày theo sau. Bao giờ ba cũng đi sau con. Ba biết con sợ ma giữa đồng không mông quạnh trong thời khắc “nhứt chạng vạng nhì rạng đông”. Có lần, con cưỡi trâu đi cày trên Hóc Khóm. Con trâu già lười biến đi chậm vô cùng. Ba la con tại sao để trâu đi chậm. Con bảo tại con trâu nó đi ngược chiều gió. Ba liền cười, không la rầy con nữa. Thời buổi lúc đó thật khó khăn. Gia đình đói triền miên. Ba và con chỉ có một mo cau cơm độn sắn và gói muối tiêu để qua buổi trưa. Vậy mà khi nào ba cũng chỉ ăn một phần tư gói. Tất cả còn lại ba dành cho con. Con biết. Con nuốt cơm không trôi. Con nài nỉ ba ăn cùng con một miếng nữa ba cũng không ăn. Có lúc đi rừng. Hai cha con vào trại Hòn Than một tuần mà chỉ có mấy lon gạo. Ba phải xuống suối bắt ốc đá, đào củ môn dóc, hái trái cây rừng để ăn thêm. Được con ếch to ba cũng dành cho con. Được chùm dâu sặt, trái vàng nhợ chín ba cũng dành cho con. Có đêm trời dông bão giữa rừng sâu chỉ có một mình ba với con. Ba chất một đống lửa to ngồi canh cho con ngủ. Nhưng con chẳng ngủ. Con nằm đó mà trong lòng buồn bã. Con thương ba vô hạn. Cuộc sống khi ấy sao mà tối tăm. Một bữa con đi câu cá dưới suối, ba đẽo cây trên dương. Ba dặn con đừng đi quá xa. Hễ không nghe tiếng rìu đẽo nữa thì phải quay lại. Đó là trại mới. Cá nhiều quá. Con ham cá nên đi mãi đi mãi. Trong bụng con lúc đó nghĩ rằng ba với con sẽ được một bữa ngon. Bất ngờ con nhìn thấy dấu cọp còn ướt in trên bãi cát. Con chạy về báo với ba. Ba mắng con thằng này lì thật. Con cọp đó ba đã gặp nó ngày hôm qua. Vậy mà ba không báo cho cho biết. Ba sợ con nhát gan. Nhưng con chẳng bao giờ nhát gan đâu. Ba đã dặn kỹ con, gặp cọp phải nhìn trực diện vào mắt nó. Không được quay lưng tháo chạy. Con cọp nhìn vào mắt người, biết người đó có sợ nó hay không. Ba đã từng nhiều lần nhìn trừng trừng nhìn vào mắt nó và nó phải bỏ đi. Con cọp không đáng sợ. Chỉ nên sợ con người. Ba hỏi con biết cây gì độc nhất trên đời này. Con không biết. Ba bảo cây viết độc nhất. Con dặn hôm nào ba chỉ cho con để tránh cây đó. Ba nói cây viết là cây bút con cầm đi học đó sao lại không biết. Khi đó con cũng chưa hiểu nhưng sau này con giật mình. Con giật mình ba ạ! Ba đâu có học nhiều bằng con mà ba thấu thị như vậy.

Ba! Ba đã bỏ con ra đi giữa một chiều thu vàng rực rỡ. Giờ phút cuối cùng con đứng cạnh ba nhưng con có biết đâu. Ba trăn trối với con con cũng không biết. Ba nói chắc ba chết mất thôi nhưng con cũng không hiểu ra. Con còn đùa với ba rằng chết gì, mai mốt ba còn uống được cả mấy chai rượu nữa. Không ngờ ba lại ra đi. Ba ơi! Chén rượu đời mà con nói ba không bao giờ còn uống được nữa. Khi đó con muốn nói với ba một lời cũng không được nữa rồi. Con ước sao khi đó ba chỉ cất lên một lời rồi thôi. Điều ấy sao thật khó khăn quá. Con biết ba không sợ cái chết nhưng giờ đây con quá hoảng sợ. Ba dạy con phải sợ sự sống để được sống tốt hơn chứ đừng sợ chết. Năm 1970, gia đình mình sống ở gần đồn bà Lẫm. Ban ngày lính của chế độ Sài Gòn vào nhà thăm dò. Ban đêm du kích cũng vào nhà nằm ở dưới gầm giường. Ba vẫn thản nhiên. Người ta bắt ba đi lính ba trốn lính. Ba trốn biệt vào hố Cây Si để làm ruộng nuôi gia đình và bốn chị em. Gặp du kích, họ bảo ba lên rừng theo cách mạng ba cũng không đi. Ba nói mình không chống đối ai, mình không sợ ai, mình không bàng quan ngoài cuộc. Ba chỉ cần yên bình làm ruộng nuôi gia đình. Nông dân chỉ cần như vậy. Người dân chỉ cần vậy. Ba không học hành nhiều nhưng ba biết dạy con “quân tử phải phòng thân”. Hồi đó ba mua được một cây súng lận lưng. Một bữa nọ lính bảo an từ dưới Đức Dục bất ngờ lên bắt lính. Má dọn cơm cho ba ăn từ bốn giờ sáng để trốn vào hố Cây Si. Đang bữa cơm lính ập vào nhà. Má ngồi đối diện quăng chén cơm giữa bàn. Ba vọt lẹ xuống nhà dưới quơ vội cây súng nhảy lên bực đất sau hè. Lính xả súng theo xối xả. Tưởng ba đã trúng đạn má la lên. Không ngờ, chạy được một đoạn ba quay lại bắn trả. Bọn lính hoảng sợ không dám đuổi theo. Ba thoát chết nhưng bác Bốn Cầm thì không thoát. Giận cảnh trốn lính chui nhủi mãi bác ra trình diện. Ba khuyên bác đừng đi lính. Bác bảo cứ đi cho rồi. Ba can vì sợ bác chết để lại đàn con không ai nuôi. Đúng như thật, chỉ một tháng sau bác chết dưới An Hòa...

Trẻ thơ con nghịch ngợm vô cùng. Con đi giữ trâu trên hố Bà Lòng con thả trâu ăn lúa chú Năm Thí. Con giữ trâu trên Đá Ghe con nhổ trộm sắn ông Bốn Lý nướng ăn. Mùa đông đói quá nên phải ăn trộm sắn nướng. Buổi tối, đêm nào họp đội sản xuất người ta cũng nêu tên ba ra. Vì con để trâu ăn lúa, con hoang nghịch nên người ta mới nêu tên ba. Ngày tất niên tết con và ba còn phải lặn lội vào rừng đẽo gỗ dể tháng giêng còn có cái để gia đình sinh sống. Ba ạ! Đó là một cái Tết đáng nhớ nhất đời con. Tết mà không có cái ăn. Hơn chín giờ đêm giao thừa rồi mà con và ba mới lê thê lếch thếch ra khỏi bìa rừng. Chiếc ba lô nhẹ tênh với một nhúm ốc đá mà sao nghe nặng trĩu. Con buồn. Con biết ba cũng buồn Buồn cho cảnh bần hàn túng thiếu. Con đói. Con khát. Con liều mình vào đại một đám mía của mấy người ở Mậu Long trồng bẻ một cây vừa đi vừa ăn. Ba không chịu ăn. Ba la con đừng có đi ăn trộm. Một cây mía có đáng gì đâu mà ba phải la con? Sau này, con nhớ mãi lời ba. Đói cho sạch rách cho thơm. Đừng trộm cắp, đừng sống bất nghĩa bất lương...

Ba ơi! Ba nuôi con ăn học. Đói ba cũng bắt con đi học. Con đi chăn trâu lúc nào cũng lận lưng vài cuốn sách. Mãi mê học bài để trâu đi mất. Trâu ăn lúa người ta ba cũng không đánh con. Buổi sáng con đi cày với ba. Buổi chiều con đi học. Buổi trưa con không kịp đem cơm cho ba tận trong Chèo Bẻo ba cũng không la con. Con nhớ năm học lớp một giờ ra chơi con trốn xuống bến Đá tắm sông. Ba đã dạy con biết bơi vì xứ sở mình hay lụt lội. Không biết bơi nghĩa là phải chết. Mới sáu tuổi đầu con đã bơi như rái. Con vượt sông qua làng Đại Bình ăn trộm dưa gang. Giờ vào học bị trễ cô giáo bắt quì xơ mít, đầu gối rớm máu. Ba ra tận nhà cô giáo mắng cô. Dạy học trò phải nghiêm khắc nhưng dạy bằng tình thương. Cô giáo xin lỗi ba, ba bỏ qua. Ba là người rộng lượng. Con hay đi đánh lộn với lũ trẻ trong làng ba cũng không rầy con. Nhiều hôm bị chúng nó đánh bầm mặt con cũng không dám khóc. Ba dạy con đã có bụng chơi phải có bụng chịu. Con biết, nếu con bị họ đánh mà khóc một lần là bị ba đánh thêm. Thằng Phương bên nhà học cùng lớp hơn con bốn tuổi. Nó mạnh hơn con. Nó kéo bạn đánh con hoài. Nó là địch thủ của con. Nó là thằng con ghét nhất. Con nhớ Tết năm đó con và thằng Bạn con của chú Bảy sắp xếp âm mưu. Hai anh em ngồi rình trong hàng chè tàu trước ngõ nó. Sáng mồng một Tết nó lơn tơn mặc bộ đồ mới đi ra. Hai anh em nhảy ra gùi cho nó một trận như đống giẻ rách. Đầu năm mới, bà ngoại nó sang tận nhà chửi ba không biết dạy con. Ba gọi con về đánh cho một trận nên thân bằng cả nắm hom tranh. Ba đánh con không phải vì trên quê mình kiêng kỵ năm mới mà chọc cho người khác chửi. Ba đánh con vì tội chơi hội đồng. Ba! Bây giờ con đi ra đời rồi. Người ta hay đánh hội đồng con lắm nhưng con không bao giờ làm như vậy. Con sống vì ba. Vì lương tâm con người không cho phép như vậy. Làm vậy là bẩn thỉu phải không ba?

Ba đã sống vì con. Ba đã hy sinh tất cả vì con. Ba đã nuôi cho con ăn học đường hoàng. Cả làng mình lúc đó có mình con đi học. Mỗi tháng ba nhịn ăn gửi tiền cho con ra ngoài Huế học Đại học. Khổ ba cũng không kêu ca. Ba chỉ biết con có học giỏi hay không. Và con đã học giỏi. Ba đã yên lòng nhưng bây giờ con chẳng yên lòng. Con đi học để làm gì? Học làm người con chỉ cần học ba. Ba là lương dân. Con học cả đời cũng không bao giờ hết được. Ba! Con học để làm gì? Con đã ra đời với dăm ba chữ nghĩa. Con đã đi làm với vài chức phận cỏn con... Con đã lăn lộn giữa bùn đời ô trọc. Con đã chiến đấu quân vô đạo để làm một lương dân như ba nhưng người ta không cho... Con đã ghét cái ác như kẻ thù cũng vì muốn được sống như ba... Con không kể với ba những nhọc nhằn của đời sống nhưng ba biết được. Ba là nhà tiên tri. Ba chỉ khuyên con nhẹ nhàng. Chỉ có người ngu, cái ác và kẻ xấu mới la mắng mình, mới hằn học với mình. Con nghe lời ba và con đã hiểu. Nhưng giờ đây, tất cả đều vô nghĩa. Tất cả đều phù phiếm ba ạ! Con chỉ cần ba nhưng ba không còn nữa! Vĩnh viễn... Mãi mãi...

Con đã là đứa con bất hiếu. Ba đã chết trong sự cô đơn. Ba đã nuôi đàn con lớn lên. Đứa nào cũng bay đi về thành phố sinh sống. Người thành phố không giống như người ở quê. Người thành phố không thuần phác. Con phải khuấy đục, con phải chuốc say con mới sống được. Nhiều lúc con đã không giữ mình. Con cảm thấy có lỗi với ba. Con là đứa con bất hiếu. Con đã để ba ra đi trong sự cô đơn. Một mình ba kiên quyết ở lại quê. Ba bảo ba sống chết gì cũng ở đất này. Và ba đã toại nguyện nhưng con không toại nguyện. Ba đã chết trong nỗi cô đơn vò võ.

Thằng Phương là địch thủ của con ngày nào giờ đây mở quán rượu đầu làng. Nó đã kể cho con nghe tất cả. Ba hay la hay mắng nó vì nó hư hỏng, không nên người nhưng nó bao giờ cũng thương ba. Chiều nào ba cũng ra quán nó ngồi uống rượu một mình. Chiều nào ba cũng ngồi trên một cái ghế đó ngóng ra đầu dốc. Nhất là những chiều cuối tuần... Ba biết con không về nhưng ba vẫn ngóng. Ba thương con, ba nhớ con mà ba chẳng bao giờ nói với con... Mỗi lần con về dài ngày ba lại hối thúc con ra đi. Ba sợ con bận bịu công việc. Khi con đi rồi ba lại ra quán rượu ngồi ngóng con. Ba! Nhiều lúc con có bận gì đâu. Nhiều lúc con đã mãi vui quên mất ngày cuối tuần phải về với ba...

Đêm trước con còn ngủ với ba. Sáng sau ba lại hối thúc con đi. Nửa đêm, ba kêu khát nước và gọi con dậy nấu ấm nước chè. Nấu nước xong con không sao ngủ được. Đó là lần hiếm hoi con đã bưng nước cho ba. Còn nằm thao thức và suy nghĩ... Trên đỉnh núi Cà Tang con mang trắng cứ tát nghe buồn buồn. Nó tát hoài tát mãi những phận đời, phận người. Ba thường kể cho con nghe đó là con mang thần. Không ai săn bắn được nó. Lông nó trắng như tuyết, mắt nó vàng rực rỡ như mặt trời... Mỗi lần nó tát thì trời đang nắng chuyển sang mưa. Trời đang mưa chuyển sang nắng. Thời tiết không thay đổi mà nó tát hoài, trong làng Cà Tang tất có người chết. Đêm định mệnh đó con đã nghe nó tát mà con có nghĩ gì đâu. Con đã quá vô tâm vô tính...

Ba! Ba đã bỏ con đi trong một chiều nắng vàng rực rỡ. Ba đã ngủ một giấc nghìn thu kêu chẳng dậy nữa rồi. Con ước sao ba chỉ mở miệng nói với con một lời thôi. Dù chỉ một lời gì đó thôi. Điều ấy giờ đây sao khó khăn quá ba ơi!

Cà Tang Hạ cuối thu 2005