văn học & nghệ thuật

Tạp văn

Giữa đôi bờ hư thực

Quen biết Chinh Văn đã lâu, nếu có ai hỏi điều gì đọng lại trong tôi về người bạn hiền hòa này? Thú thật, tôi không thể trả lời ngay được. Chinh Văn thuộc loại nếu ta chưa hiểu rõ về anh, không nên vội vã nhận xét. Thậm chí, tôi có cảm giác nếu đặt câu hỏi trên với chính Chinh Văn, có lẽ anh cũng phải cân nhắc chẳng kém gì tôi. Mặc dù thế, một cách chân tình, hình ảnh một Chinh Văn thỏ thẻ lý sự tạo cho tôi một cảm giác an lành. Mặc dù cuộc đời của anh như tôi được biết, đáng để nổi giận, đáng để uất hận. Cuộc đời trao cho ta bao nhiêu thú vui, cũng trao cho ta bao nhiêu phiền lụy. Phải tự biết quân bình để sống. Phải chăng Chinh Văn đã đạt được sự an hằng sau những mất mát anh phải gánh chịu.

Trên đây tôi vừa phác họa về một Chinh Văn quen biết. Thế còn một Chinh Văn thi sĩ? Đây là một vấn đề tế nhị và rất nhạy cảm. Một cách khái quát, chúng ta làm thơ hay, chưa hay, hoặc dở. Thành công hay thất bại. Chinh Văn là một trường hợp khác. Năm 1976, thành phố xuất bản một giai phẩm chào mừng đại hội IV, Chinh Văn có một bài thơ đăng trong đặc san, tôi có một truyện ngắn. Sau đó bài thơ Chinh Văn được Hoàng Hiệp phổ nhạc. Thông thường một bài thơ được phổ nhạc phải là một bài thơ hay (tôi nói về thơ phổ nhạc những năm của thập niên 70 trở về trước. Tiêu chuẩn để một bài thơ được phổ nhạc ngay nay đã khác nhiều lần lắm, có khi nằm ngoài lãnh vực nghệ thuật). Theo tôi, bài thơ Hát lên tiếng chim ngày mới không thành công nếu xét trên quan điểm thuần túy thi ca, nhưng nếu trao thi ca cho một sứ mệnh nào đó thì bài Tiếng chim… của Chinh Văn đã đáp ứng được những yêu cầu của thời ky bài thơ ấy xuất hiện. Và, nó được phổ nhạc cũng bởi lẽ đó. Thế cho nên tôi tiếp tục chờ đợi một Chinh Văn thi sĩ tự khẳng định mình.

Tôi đã chờ, tiếp tục chờ… phải mất 25 năm sau sự chờ đợi của tôi mới được Chinh Văn thỏa mãn bằng thi phẩm: Giữa đôi bờ hư thực. Phần đầu tiên của thi phẩm đã thỏa mãn sự kỳ vọng của tôi. Thơ ở phần trên của Chinh Văn ít lời, nhiều ý, giàu ẩn dụ, cảm xúc và một ít đau xót. Quá khứ chưa buông tha anh? Chúng ta hãy cùng đọc, cùng xót xa với Chinh Văn:

Vượt trùng dương ta đến đây

để nói với em rằng

- cuộc đời này thật dễ ghét

nhưng khi mặt trời mọc

chiếu vào thân cây này

khiến thân cây nức nở

và một bông hoa mãn khai

ta khóc

mà xin em

ở lại

Bài thơ đẹp như một bông hoa mãn khai nhưng cũng tội cho cái nòi thi sĩ. Hoặc như bài thơ Chưa chi dưới đây, khi đọc xong, tôi không nén nổi tiếng thở dài:

Chưa chi

ngày đã tắt

tôi đứng đây

từ khi ra đời

đến khi nhắm mắt

một mình

trên trái đất

chưa chi

ngày đã tắt.

Hình như tôi vừa ném cái gì đó vào không trung, nó mất hút, và cùng với Chinh Văn, tôi thảng thốt: Chưa chi ngày đã tắt! Nếu cứ tiếp tục làm thơ như thế, tôi xin chắc Chinh Văn ung dung tự tại với thơ mình. Nhưng Chinh Văn không muốn hoặc không thể ngừng ở đó, điều này báo hiệu bằng bài Lên đỉnh Kilimanjaro:

Con gấu chết trênh đỉnh Kilimanjaro

tìm gì

một mình

lên cao đến vậy

tuyết và khí trời tinh anh

Phải, tuyết và khí trời tinh anh và không thể thiếu mặt trời đỏ rực, một mặt trời soi đường cho thế giới đại đồng. Nó khác xa thế giới đại đồng của tác giả Biển cỏ: điều cần thiết và vĩnh cửu, đó là tình yêu của con người với con người. Không là gì khác. Không thể phủ nhận những cảm xúc thi ca của Chinh Văn đã mở rộng đến mọi biên giới, chủng tộc, xoay quanh trục quan điểm tách rời khỏi nàng thơ muôn thuở. Khi đã được trang bị lý tưởng rồi, thơ có thể vượt qua cảm xúc:

chúng: bóng tối

ta: mặt trời

làm sao che nổi mặt trời

- hừ!

(Niềm tự hào chính đáng, Giữa đôi bờ hư thực)

mùa xuân cây nẩy lộc

lộc biếc nhờ nắng mai

lý tưởng như mặt trời

mời ta vươn tới mái

(Mặt trời và lộc biếc, Giữa đôi bờ hư thực)

Khi đã gọi là thi ca, dù chuyển tải lý tưởng gì cũng không được phép truất phế những gì thuộc thi ca, chính bởi lẽ đó, bất chấp không gian, thời gian, thi ca vẫn tồn tại. Ở những đoạn “thơ” trên, chỉ có ý nghĩa và thái độ của ngôn từ được gọi là thơ. Ở đây, tôi thuần túy nói chuyện về thơ. Đã làm thơ mà vị trí thơ là bị xếp vào hàng thứ yếu, dứt khoát “thơ ấy” không hay được. Thơ không thể là vè, lại càng không phải là truyền đơn, khẩu hiệu.

Hình như tôi vừa sa đà chốn thụy ngôn, mê ngôn, thấy hình mà không thấy ý, thấy chữ mà không thấy nét. Loạn tâm sinh bất an làm sao có thường lạc? Thơ và đạo tưởng như bóng với hình nhưng chẳng thể là suối cùng nguồn. Thi phú trong tay Lý Thường Kiệt, Nguyễn Trãi trở thành hịch, đại cáo. Trong lịch sử chúng ta có bao nhiêu Lý Thường Kiệt, Nguyễn Trãi? Tôi rất tiếc khi phải viết những dòng này. Một người có lý tưởng là một người… lý tưởng nhưng, thơ lý tưởng e rằng chỉ còn lý tưởng.

Tôi nhớ khoảng năm 1978, Chinh Văn có hai lít đế Gò Đen, anh rủ tôi và Dương Trữ La đả thành sầu. Hoàn cảnh chúng tôi lúc ấy quả thật đang bị thành sầu vây khốn, Dương Trữ La thấy rượu như lân thấy pháo, đế Gò Đèn danh bất hư truyền, rượu còn lai láng tôi và Dương Trữ La đã ngọa sa trường. Ngày ấy, tôi và Chinh Văn còn có mối quan hệ khá gần gũi. Viết được cái gì mới tôi đều đưa Chinh Văn đọc, anh khuyến khích tôi cứ tiếp tục viết. Khi tôi đã viết chẳng gì có thể cản. Chẳng có gì thúc ép nổi khi tôi không muốn viết. Không thành thật với chính mình làm sao thành thật với đời. Tôi rất dị ứng với những loại giả… Thơ mà cũng giả thì cuộc đời này buồn quá!

Viết đến đây, tôi cảm thấy tiếc tiếc một cái gì đó, và tôi lật lại những trang đầu của Giữa đôi bờ hư thực, cảm thấy như hồn mình chùng xuống khi gặp lại cảm xúc tưởng như đã bay xa:

ta cùng nhau đi trên đường dài

mà không hề nắm tay nhau

chỉ chiếc bóng

đôi khi hòa làm một

Ôi, sao mà cô đơn, một sự cô đơn cần thiết. Xin mãi cứ là thơ, đừng là gì khác. Thơ ơi!

Trần Áng Sơn

Số lần đọc: 3093

Ngày đăng: 29.03.2008

[ Trở lại ] [ Tiếp ]

In tác phẩm

Góp ý

Gửi cho bạn

Cùng thể loại
Nhân ngày giỗ của nhà thơ Nguyễn Khuyến:Thành phố Hồ chí Minh nên trả lại tên đường cho nhà thơ Tam Nguyên Yên Đổ - Nguyễn Mộng Giao
Cơm nhà và tù và hàng tổng - Lê Xuân Quang
Gặp sầu nữ Bạch Lan - Võ Quê
ẤN BẢN CỦA VỈA HÈ : 13 bài thơ đẹp của tháng ba, thơ Trần Hữu Dũng. Ấn bản của Vĩa Hè. Xuất bản – trình bày: Nguyễn Đình Bổn. In lần thứ nhất tại Sài Gòn – 2008. - Võ Quê
Nỗi lòng người nghèo - Nguyễn Nguyên An
Trần Dần – thơ : Ngôn ngữ : Hai cách nhìn và hai cách giải quyết. - Nhiều Tác Giả
Cô đơn trên mạng - Lưu Quang Minh
Xưa thật là xưa - Vũ Trà My
Nơi gần với bầu trời - Đinh Thị Như Thuý
Hương vị Huế qua thơ ca - Tiểu Kiều