(Cho một ngày tháng mười hai năm ngoái)

Trưa hôm trước Đặng Thân gọi điện Chị ơi mai đi nhà anh Lưu (nhà văn Phạm Lưu Vũ) thế nào đây? – Ư, chị đã dặn mọi người tụ tập ở chỗ Lê Anh Hòai, em qua đó đón  mọi người cùng đi nhé. –  Vậy đúng 9 giờ xuất phát, có lái xe rồi vì em đang bị cảm (giọng “nghẹn ngào” vì nghẹt mũi ở một người như Đặng Thân, nghe cũng cám cảnh lắm!).

Sáng sớm Lê Anh Hòai đến đón, kèm theo cái mũ bảo hiểm to đùng, màu xanh lè (và một câu khẩu hiệu dán phía sau “Yêu Hoàng Sa Trường Sa, ghét U23”, hehe) nhưng mà cả mũ và chữ đều xấu quá, đành phải đội vì đang mấy ngày đầu thực hiện “Nghị quyết” của chính phủ về việc đội mũ bảo hiểm, công an đầy đường, lăm le rình phạt… Hai chị em đi ra chợ Hôm mua trái cây, rượu, hương hoa… về quê anh Lưu đám giỗ mà. Hơn 9 giờ mọi người mới tụ tập đông đủ. Có Lý Đợi từ Sài Gòn ra (chị về Sài Gòn chưa, em sắp ra? Chưa, cuồi tuần chị còn đi về nhà anh Lưu, em ra sớm cùng đi nhé?), có Tuấn Anh làm việc tại Viện Goeth (Lý Đợi ra Hà Nội tối qua ở nhà Tuấn Anh). Đặng Thân trông hơi mệt mỏi, ho, sụt sịt… nhưng phấn chấn hẳn lên khi gặp các “chiến hữu” thân thiết (và một bà chị rứt chi là nhố nhăng!).

Lên xe xuất phát cũng gần 9g30. Chả biết Đặng Thân “bấm giờ” thế nào mà chuyến đi có vài trục trặc nhỏ… Đến gần Phủ Lý thì kẹt xe do phía trước sửa đường gì đó. Từ sáng chưa kịp ăn uống gì nên cả bọn ghé vào một quán nhỏ ven đường, gọi cà phê và mì gói. Có lẽ quán cũng ít khi có khách nên chờ mãi ông chủ quán mới nấu xong ấm nước sôi, pha cà phê bột, đá thì lõng bõng vài cục từ tủ lạnh, mì gói “không người lái” không hành, không rau và dĩ nhiên không thịt! Có lẽ chỉ có mình và Lý Đợi là dân “bụi đời”, còn các cậu em đều là “công tử” Hà Thành nên bữa ăn sáng như thế này quả là đạm bạc! Mình thì mua ngay một gói kẹo dồi. Ôi, món khoái khẩu của mình từ thời thơ ấu: nó là những khúc kẹo kéo lớn, cắt xéo như miếng dồi, vừa giòn, vừa dẻo, vừa bùi, vừa ngọt, vừa thơm mùi lớp bột nếp phủ ngoài. Nhưng sao miếng kẹo dồi hôm nay không còn mùi vị của ngày xưa, nó cứng quèo và sặc mùi dầu chuối… Tự nhiên thấy mình vô duyên quá khi hớn hở bóc gói kẹo… cứ như thấy người lạ lại vồ vập tưởng như gặp người quen!

Một lúc lâu thì đường cũng thông. Lên xe đi tiếp, bàn nhau: nói “kẹt xe” (kiểu Sài Gòn) hay “tắc đường” (theo kiểu Hà Nội) thì đúng? Ừm, có lẽ “kẹt xe” mang ý chủ quan nhiều hơn: do những người tham gia giao thông gây ra, do không tuân thủ luật lệ, đường nhỏ, hay đến giao lộ thì phải nhường nhau một chút, chứ cứ mạnh ai nấy chen thì chẳng nhanh hơn bao nhiêu mà còn gây ra cảnh… đứng đó nhìn nhau và ngửi khói bụi! Còn “tắc đường” mang lý do khách quan nhiều hơn: là do đường hư hỏng hay tai nạn… Nếu lúc đó mọi người đều “biết điều” một chút thì lưu thông cũng chỉ chậm thôi, nhưng nếu cũng mạnh ai nấy chen thì “tắc đường” và “kẹt xe” cùng lúc sẽ xảy ra, và… đó là tình trạng diễn ra thường xuyên hiện nay tại Hà Nội và Sài Gòn. Người Việt Nam mình hình như rất thiếu kiên nhẫn (dù rất thừa thời gian) trong những lúc như thế!

Điện thoại cho anh Lưu anh ơi đến chỗ nào thì rẽ vào nhà mình ạ? Cứ đi đến chỗ đấy chỗ đấy thì rẽ phải. Thế đã có tiết canh lòng lợn chưa anh? Đang làm sắp xong rồi, chúng mày nhanh lên! Đặng Thân nhăn nhó, chán thế, hôm nay lại bị cảm, chả biết ăn tiết canh có sao không? Lý Đợi, eh, tiết canh lòng lợn “nhà làm” như bác Lưu quảng cáo mà không ăn thì hơi bị tiếc đấy! Nhưng sao đi mãi chả thấy cái chỗ rẽ mà bác Lưu bảo đâu cả. Lại Đặng Thân, đấy, đã bảo cái con mẹ lúc nãy trả lời “đểu” rồi, tao nhớ phải đi đến đây, đến đây mới rẽ cơ mà… Lê Anh Hòai, tại mày nhớ không chính xác thì phải hỏi chứ! - Lần ấy mày cũng đi cùng với tao còn gì? - Nhưng mày lái xe chứ tao lên xe là  ngủ suốt…Lại gọi Anh Lưu ơi bọn em đang ở chỗ này,chỗ này… đi tiếp thế nào? - Giời ơi sao lại đi đường ấy, chúng mày ngu thế! Quay lại đi đến đấy, đến đấy, ngay chân cầu thì rẽ, để tao chỉ dẫn cho bác tài… - À  vâng em biết rồi. Lại quay lại đoạn đường vừa qua. Lý Đợi nhăn nhó, em đau bụng quá. - Hay tại bát mì lúc nãy? - Không phải đâu, chắc tại bị lạnh tối qua. Thấy một quán ăn cạnh một hiệu thuốc nhỏ, mình bảo ghé vào quán này một chút nhé, cho Lý Đợi “giải tỏa ấm ức”, và để mua cho Đặng Thân mấy viên thuốc cảm. Cả bọn kêu mấy chai bia Hà Nội ngồi uống, có vẻ rất thong dong. Đúng lúc nhà hàng đưa thực đơn ra (tưởng gặp khách sộp!) thì Lý Đợi hiện ra mặt mũi tươi tỉnh giục đi kẻo muộn, cả bọn cám ơn nhà hàng và vội vàng ra xe. Uống xong viên thuốc cảm (uống với bia), giọng Đặng Thân cũng đỡ ngụt ngạt, có vẻ yên tâm là có thể ăn được lòng luộc tiết canh!

Lần này thì mọi người để yên cho bác tài lái xe tìm đường, không chỉ đạo lung tung nữa. Ngay chân cầu “biên giới” của Hà Nam và Nam Định xe rẽ vào con đường ven con sông nhỏ. A, đường đê. Lại bàn nhau, thời xưa đường thủy là chính, đò ngang đò dọc khắp các con sông lớn nhỏ. Còn đường bộ thì chỉ có tuyến đê chống lũ lụt, có lẽ đây là hệ thống đường bộ dài nhất ở đồng bằng Bắc bộ cho đến trước khi người Pháp vào “khai hóa văn minh”. Hệ thống đê ở lưu vực sông Hồng vĩ đại không kém “trường thành” nhưng ý nghĩa và giá trị nhân văn cao hơn. Nó là thành quả của một quá trình lao động tự giác và hợp tác của nhiều thế hệ, nhiều cộng đồng cư dân để cùng bảo vệ, bảo tồn nơi sinh sống. Vì vậy hàng năm đê thường được gia cố, có khi đắp thêm cho cao hơn, chắc hơn. À, hai vòng thành ngoại và giữa ở Cổ Loa thực chất là đê của Hoàng Giang (một nhánh của sông Hồng nay đã không còn) nên mới đắp vòng vèo men theo bờ sông như thế, chẳng có vuông tròn kiểu ‘thành lũy” gì cả. Khi có chiến tranh, đê là thành và sông là hào, phòng thủ hữu hiệu. Còn thời bình thì “thành” lại /cứ là đê, và được đắp thêm, và lớp đất sau chồng lên lớp trước… hàng trăm năm như vậy, đến tận ngày nay…

Dọc bờ đê có những điếm canh. Mùa lũ lụt canh mức nước lên xuống kịp thời gióng trống thúc đê. Ngày thường có khi là canh trộm cướp, giặc giã… không hiếm khi ban đêm lại là nơi hẹn hò bí mật của trai gái trong làng. Đôi chỗ điếm canh còn biến thành ngôi miếu cổ, thờ người chết đuối xác trôi vào chân đê gần đó, hay là nơi cúng rồi thờ Thủy thần mùa lũ lớn. Cạnh điếm canh, miếu thờ thường có gốc đa, gốc gạo cổ thụ. Trưa hè nắng nóng là nơi nghỉ chân cho khách bộ hành hay người làm đồng… Phía ngoài đê vào mùa đông thường là bãi trồng ngô. Chợt nhớ tê tái, hồi mới 6, 7 tuổi, những buổi sớm mùa đông lạnh buốt cùng bạn bè ra bãi hái rau muối, loại rau dại mọc lúp xúp trong ruộng ngô, hơi sương đêm lấm tấm trên cánh trông như những hạt muối nhỏ phủ dày. Rau muối nấu canh suông ngọt lắm, chả cần mì chính (bột ngọt) gì cả!

Vào đến nhà anh Lưu gần 12g (vì lại đi quá ngõ nhà anh một đoạn, tại mải nhìn đàn vịt bầu lạch bạch trắng bờ đê?). Ngôi nhà mới xây xong khang trang, sân vườn rộng rãi. Nhà trên nhà dưới đông người lui tới, ngoài sân đã bắt đầu dựng rạp. Mấy chị em thắp hương xong được giục ngồi ngay vào mâm… Thức ăn đầy mâm cỗ nhưng bác Lưu vẫn dõng dạc gọi bê ra bát canh rau cần nấu cá quả. Dễ đến mấy chục năm mới được ăn lại món canh dân dã này… Nhìn cả bọn ăn uống, tấm tắc, bác Lưu như nở từng khúc ruột!

À, đang thịt lợn bên kia, tiết canh lòng lợn xong chưa thì mang sang nhé! Hihi, công nhận là ngon, vì thịt vì cá vì rau cái gì cũng tươi… đi chợ ở Sài Gòn hay Hà Nội khó mà mua được thức ăn tươi ngon như thế!

Chiều, đã đến lúc phải về rồi… không biết bao giờ mới có lại một dịp vui như thế. Thì chị cứ ra đây, thích thì sẽ lại đi, khó gì… Ôi, giá mà cái gì thích cũng sẽ được?!

Lại một chuyến “bay đêm” về Sài Gòn… Ngồi bên cửa sổ nhìn ánh đèn nhấp nháy trên cánh máy bay trong bầu trời tối đen, nghĩ ngợi linh tinh… Giá mà bây giờ máy bay “bay lạc”, ngược về Hà Nội, nhỉ…?