mùa xuân con én đưa thoi

thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi

[đoạn trường tân thanh]

trăng bao nhiêu tuổi trăng già?

núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non?

[ca dao]

Tại sao Xuân lại đi liền với Trăng mà không đi liền với các thứ khác ? Mùa xuân là mùa Xuân và trăng thì là Trăng. Ở bài tạp văn này chúng tôi không lạm bàn về ý nghĩa của màu xuân hay cách cấu tạo khoa học của mặt trăng, mà thuần về lý, ở bài tạp văn này chỉ nặng về tình , nói nôm na là cảm tính  , có thể hoàn toàn không được khách quan , những quốc gia ở gần đường xích đạo [có nghĩa là quảng giữa trái đất lên và xuống chút đỉnh , thì chữ Xuân của Trung Quốc được người Trung Quốc và giáo sư người Việt Nam giải thích thông dụng là như sau:

Chữ Xuân hay mùa Xuân bắt đầu từ mùng một tháng giêng âm lịch đến 30 tháng ba âm lịch ,một ngày có 12 giờ ban ngày và 12 giờ ban đêm . Ngày chia ra năm canh và đêm chia ra là sáu khắc , canh một vào khoảng từ bẩy giờ tối cho đến 9 giờ và canh hai bắt đầu từ 9 giờ cho đến mười một giờ . giờ Tý canh ba bắt đầu từ mười một giờ đến  một giờ sáng. còn ngày sáu khắc , bắt đầu từ năm giờ sáng đến bẩy giờ tối . Chữ Xuân chiết tự ra gồm có ba chữ cơ bản [tam- nhân - nhật] theo giáo sư Đào Mộng Nam là cứ ba người chung nhau đi vào một toán , mà đi cùng một ngày , là đi thanh minh, cứ thấy ngoài bãi cỏ tha ma [ cánh đồng cỏ , chỗ này ba người chỗ khác ba người , đúng là mùa xuân rồi. Nhưng cũng ở Á Châu , giáo sư Lê Kim Ngân , tốt nghiệp đại học ở Nhật Bản [nước Nhật] về đia dư của Nước Nhật ngang ngang với trung tâm của Trung Quốc , về phía bắc cao hơn Việt Nam rất nhiều? Theo giáo sư Lê Kim Ngân thì người Nhật chiết tự chữ Xuân như sau [ nhị – đại – nhật] có nghĩa là ngày dài gấp đôi ngày thường , mùa ở Nhật thì không rõ bắt đầu từ tháng nào là mùa xuân? nhưng quan điểm này lại rất giống mùa ở Mỹ , là mùa xuân bắt đầu vào ngày 22 tháng 3 và chấm dứt vào ngày 22 tháng 5 , [mỗi năm] .

Có nghĩa là mùa ở Mỹ chậm hơn ở Á Châu một mùa ba tháng còn ở Úc châu thi chậm hơn Việt Nam 6 tháng và khi đó thì trên toàn nước Mỹ bắt đầu từ mùng 1 tháng tư đến hết 30 tháng mười [ cùng năm] đồng hồ được vặn nhanh lên một giờ, có nghĩa một ngày là 14 giờ ban ngày , mặt trời mọc vào lúc 5 giờ sáng và lặn vào 7 giờ chiều, còn đêm thì chỉ dài có 10 tiếng đồng hồ mà thôi. mùa thu bắt đầu từ ngày 22 tháng 9 đến ngày 22 tháng 12 và mùa đông từ ngaỳ 22 tháng 12 đến hết ngày 22 tháng [cùng năm]. Đồng hồ trừ đi một giờ , có nghĩa một ngày chỉ có 10 giờ là ban ngày và 14 giờ cho ban đêm, mùa này mặt trời mọc vào lúc bẩy giờ sáng và lặn vào lúc 5 giờ chiều.

Sự liên hệ của chữ Xuân và chữ Nguyệt [trăng] nó ná ná như anh chị em sinh đôi . vào thập niên 60 thi sĩ Viễn Phương có làm một bài thơ đại khái có câu:

trăng Liên xô tròn hơn trăng Trung Quốc

đồng hồ Thụy Sĩ .....

Ở đây chúng tôi không dám lạm bàn về Thơ vì không phải chuyên ngành [ chuyên hệ] và cũng không có mục đích phân tích chi về thi ca. thú thực diện này người viết bài này biết rất là giới hạn.

Vấn đề Trăng thì nó như thế này, người viết qua Mỹ năm 1985 , lâu lâu nhìn lên bầu trời đêm dần dần nhận ra rằng , mỗi tuần trăng [1 tháng thuộc âm lịch] thì có ba ngày trăng rất tròn [tròn hẳn ] là đêm 14 – 15- 16, và bốn ngày trăng gần tròn là ngày 12-13-17-18 , tính theo vĩ tuyến thì California ngang ngang với Quảng Đông –Quảng tây Đài Loan và Hồng Kông của Trung Quốc , so với Việt nam thi chiều lên hướng Bắc Cực cao hơn 1500 dậm [khoảng 3000 cây số. Việt nam ở ngay xích đạo một tháng chỉ có một ngày trăng tròn là ngày rằm , còn ngày mười bốn ngày mười sáu chỉ gần tròn mà thôi . Những miển đất càng gần bắc cực như Tây tạng , một tuần trăng có nhiều ngày tròn hơn và Nga gần siberia [ Tây bá Lợi á] tiếp cận với Bắc Cực mà Bắc Cực một năm sáu tháng ban ngày , sáu tháng ban đêm , thành ra với một thực tế như thế thì nước Nga một tuần trăng có nhiều ngày sáng [trăng tròn ] hơn Trung quốc và các quốc gia khác? mà càng gần Bắc cực hay Nam cực thi trăng nhìn càng to hơn là vùng xích đạo .

Ở Mỹ một năm còn có ngày dài nhất , từ 16 giờ đến 18 giờ một ngày , đến 10 giờ đên mà ngày vẫn còn sáng. và có ngày ngắn nhất ngày kết thúc vào lúc 4 giờ chiều , vì độ nghiêng của trái đất khi quay chung quanh mặt trời , nên có ngày dài [theo mùa] ngày ngắn theo mùa, ngoài ra lại có ngày nóng nhất , và có ngày lạnh nhất .

Đây chỉ là ý nghĩ thô thiển , mong các bằng hữu 5 châu 4 biển có gì không nhất trí cao? xin trao đổi để học hỏi.