Mấy năm nay mải phiêu lưu về thời tiền sử nên không chú ý đến văn chương. Nay nghe thiên hạ ồn ào quanh truyện ngắn của Nguyễn Thúy Ái, tôi tò mò xem thử.
Trở về Lệ Chi viên là truyện ngắn dở, phải nói là quá dở. Có lẽ do bức xúc thấy nhiều nhà văn thân với chính quyền, ăn theo nói leo bợ đỡ… nên tác giả tức khí quyết ra tay cho “đám” này một chưởng! Ý đồ có thể hay nếu chịu lao tâm khổ tứ và bằng ngòi bút sắc lẻm cùng chất khôi hài vốn có, dựng được hình tượng như Xuân Tóc Đỏ… Nhưng do làm biếng hoặc do thời gian quá căng giữa những bài báo, lại muốn “ăn liền” nên khi chưa tìm được hình tượng riêng, đành mượn Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ làm hình nhân thế mạng!
Nếu có bốn yếu tố cấu thành một truyện ngắn là nhân, sự, ngữ, cảnh, thì truyện của Nguyễn Thúy Ái thuộc dạng tiên thiên bất túc. Trong truyện, cả Nguyễn Trãi, cả Nguyễn Thị Lộ không đủ hình hài nhân vật sống mà chỉ là con rối múa may một cách vụng về. Sự là câu chuyện tầm thường có thể gặp bất cứ nơi đầu đường xó chợ nào, không hề tiêu biểu cho Nguyễn Trãi. Ngôn ngữ quá đỗi bình dân của hôm nay chứ không phải của thời Lê Sơ. Cảnh là một sự gán ghép, không có hơi hướng trang trại của một đệ nhất công thần nhà Lê, lại là cháu ngoại cưng của Tể tướng tiền triều. Như vậy là một truyện ngắn hỏng ngay trong hình hài.
Là người từng viết về Nguyễn Trãi-Nguyễn Thị Lộ (Nguyễn Thị Lộ tiểu thuyết, NXB Văn học, 2005), tôi biết Nguyễn Trãi là người hiền dấn thân đã làm tất cả cho đất nước. Nguyễn Thị Lộ là người đã cộng trí tuệ Nguyễn Trãi với sắc đẹp và tính nữ thiên phú của mình thành vưu vật vô giá, đủ sức cải hóa ông vua trẻ vốn hoang dã thất học thành vị minh quân, đem lại phúc cho dân cho nước… Tuy vậy tôi cũng thông cảm với sự non vụng của nữ tác giả. Có một điều có lẽ tác giả không ngờ là, trong khi tầm thường hóa Nguyễn Trãi, Nguyễn Thị Lộ, tác giả hạ thấp chính mình về phương diện văn hóa!
Tuy nhiên, theo cách nhìn nào đó, người ta cũng có thể lên án tác giả với nhiều cung bậc:
- Xuyên tạc lịch sử: Nguyễn Trãi gặp bà Lộ gần 20 năm trước, khi ông bị giam lỏng ở Đông Quan rồi hai người cùng Trần Nguyên Hãn vào Thanh theo Lê Lợi chứ có đâu như tác giả bịa đặt?
- Người như Nguyễn Trãi có khi nào lại xin cho vợ vào làm Lễ nghi học sĩ? Lễ nghi học sĩ là chức dạy cung nữ, sao một cô bé quê mùa mà làm được? Bà Lộ tệ đến vậy sao sử gia Ngô Sĩ Liên lại ghi trong chính sử “người rất đẹp, văn thơ rất hay”? V…v…
- Bắn đại bác vào quá khứ! Tội này hẳn rất to vi đã xúc phạm đến lòng tin, đến niềm tự hào dân tộc. Đến Nguyễn Trãi mà còn bị bôi bác thì dân tộc này có gì là thiêng liêng nữa? “Ý đồ thâm độc” của tác giả là “giải thiêng”, là “hạ bệ thần tượng”. Từ hạ bệ nguyễn Trãi đến hạ bệ những thần tượng khác chỉ một bước?!
Nhưng nếu ai có ý đồ như vậy, chắc chắn sẽ không thành công!
Yếu tố quan trọng nhất để kết thành tội danh là “động cơ gây án”. Trên “hiện trường vụ án” ta thấy hành động gây án cứ bày ra tênh hênh trước bàn dân thiên hạ, không hề che dấu! Như vậy có thể khẳng định, “kẻ gây án” là người vụng về, dại dột, không có mưu mô sâu xa. Thêm nữa, xét nhân thân và quá trình công tác, đây là vi phạm lần đầu nên một phán quan thông minh và công tâm chắc sẽ không phán quyết một bản án nặng nề.
Sài Gòn 1. 10. 2008
