Sau khi tờ Ngọ báo xuất hiện truyện ngắn dài 3 kỳ "Thủ đoạn" của Vũ Trọng Phụng, bỗng một hôm, Vũ Trọng Phụng nhận được trát tòa đòi, truy tố về tội “chửi phong hóa”.

1/ Sự việc này xảy ra hầu như ở ngay đầu đời văn của Vũ Trọng Phụng. Người nhắc đến sự việc này hồi năm 1957 ở Hà Nội là Thiều Quang. Trong Tập san phê bình, một ấn phẩm tư nhân, tác giả đồng thời là người xuất bản ấn phẩm này, dành riêng một số đặc biệt cho đề tài: Vũ Trọng Phụng, đời sống và con người.

Toàn bộ 24 trang ruột của số này chỉ đăng bài viết của chính Thiều Quang: Chút ít tài liệu về Vũ Trọng Phụng. Một trong những chi tiết tư liệu ấy là việc Vũ Trọng Phụng từng bị gọi ra hầu tòa.

Thiều Quang kể rằng khoảng năm 1930, khi bước chân vào đời bằng việc xin vào làm ở nhà in IDEO (Viễn Đông ấn quán, Hà Nội), ông (Thiều Quang) gặp Vũ Trọng Phụng đang làm việc ở đấy, hai người cùng tuổi nên dần dần thân nhau. Quang thấy Phụng không chỉ yên vị với nghề “cạo giấy” mà còn chăm chỉ tự học bằng cách đọc và dịch văn học Pháp, từ các tác gia cổ điển đến cận hiện đại. 

Quang thấy dường như Phụng “tìm được sự đồng điệu, đồng cảm, đồng tình” trong thứ mà Thiều Quang gọi là “văn chương chửi đời”, tức là văn chương tả chân Pháp thời cực thịnh, của Flaubert và Maupassant. “Mấy chuyện dịch liền: Kẻ vô nghề nghiệp, Người lang thang… xuất hiện lần đầu trên tờ Ngọ báo với tên ký giả: Vũ Trọng Phụng”.

Rồi Vũ Trọng Phụng không đăng văn dịch nữa, chuẩn bị sáng tác. Ít lâu sau trên tờ Ngọ báo xuất hiện truyện ngắn Thủ đoạn của Vũ Trọng Phụng đăng liền ba số “trong đó anh tả một ông sếp ta chịu “dâm sự” với một ông sếp tây, để củng cố địa vị, để được chóng tăng lương, để được hống hách với mọi người và cũng để được tạo cơ hội làm tiền”…

Sau đó, “bỗng một hôm, Vũ Trọng Phụng nhận được trát tòa đòi, truy tố về tội “chửi phong hóa” (outrage aux bonnes moeurs)”. Phụng đưa Thiều Quang xem tờ trát và còn cho xem cả bài cãi dự định sẽ đọc trước tòa.

Phụng đem bài cãi ấy đến sở đánh máy làm nhiều bản, người sếp của Phụng được dịp liền đi báo sếp tây và thế là Phụng bị đuổi việc. Nhưng rốt cuộc bài cãi ấy không cần cho hồ sơ vụ án. Quan tòa chỉ hỏi những điều cần biết vẻn vẹn có 5 phút để chuyển sang vụ khác...

2/ Các năm 2000-2003, tôi chú ý tìm tòi mảng viết đầu đời văn Vũ Trọng Phụng, trong đó tìm thấy truyện ngắn Thủ đoạn đăng 3 kỳ Ngọ báo đầu năm 1931 mà Thiều Quang từng nhắc đến. Tìm đọc kỹ hơn những tin tức thời sự ở một số tờ báo đương thời, tôi thấy sự kiện Vũ Trọng Phụng bị gọi ra tòa là có thực.

Đầu tháng 3/1932, một người tên là Nguyễn Văn Thìn bị gọi ra tòa Trừng trị, Vũ Trọng Phụng cũng bị gọi ra tòa trong vụ này với tư cách tòng phạm. Không thấy báo đăng tin phiên sơ thẩm vụ ấy ở tòa Trừng trị, nhưng cuối tháng 3/1932 thì có tin báo đăng việc xử phúc thẩm vụ án Nguyễn Văn Thìn ở tòa Thượng thẩm.

Đây là bản tin của Ngọ báo:

“Tiếng chuông tại tòa Thượng thẩm

Sáng hôm nay tòa Thượng thẩm họp do quan Morché làm Chánh án, các ông Verron, Rozé làm Tham thẩm, ông Joyeux ngồi ghế biện lý, ngoài những vụ trộm cướp, tòa đã đem phúc thẩm lại vụ án Tiếng chuông mà tòa Trừng trị đã kết án Nguyễn Văn Thìn 6 ngày tù, 50f phạt; M. Vũ Trọng Phụng 50f .

Sau khi hỏi xong các bị cáo nhân, tòa tuyên án cho M. Phụng được hưởng án treo, còn y án Nguyễn Văn Thìn. Thế là vụ án Tiếng chuông kết liễu ở trong 6 ngày tù, 50f phạt tại tòa Thượng thẩm sáng hôm nay”.(2)

Ở Sài Gòn, nhật báo Trung lập đưa tin này muộn hơn một tuần:

“Một cái gương sáng cho những ông văn sĩ hay viết càn

Vì tập văn Tiếng chuông, Nguyễn Văn Thìn phải bị án tù và tiền phạt

HANOI.-Tòa Thượng thẩm nhóm sáng hôm 22 Mars, do quan Chánh án Morché chủ tọa.

Ngoài những việc trộm cướp ra, Tòa có phiên lại một cái án “văn chương”.

Nguyễn Văn Thìn, là người đứng xuất bản tập Tiếng chuông, bị truy tố là vì đã cho đăng trong tập ấy một bài của Võ Trọng Phụng, làm thơ ký cho một nhà buôn, công kích một ông Nghị mà xét ra bài ấy có tính cách làm bại hoại phong hóa, và vì đã xuất bản tập Tiếng chuông như thể tạp chí mà không xin phép trước. Võ Trọng Phụng là tác giả bài ấy, cũng bị truy tố.

Trước đây Tòa án Trừng trị đã kết án: Nguyễn Văn Thìn sáu ngày tù và năm mươi quan tiền phạt; Võ Trọng Phụng năm mươi quan tiền phạt.

Nay Tòa Thượng thẩm y án Nguyễn Văn Thìn; còn cho Võ Trọng Phụng được hưởng án treo.

Thế là kết liễu một cái án “văn chương”.

Hai bản “tin tòa án” đương thời như trên cho thấy việc Vũ Trọng Phụng bị gọi ra tòa là việc hoàn toàn có thật. Điều luật mà nhà văn trẻ này vi phạm là “tội tổn thương phong hóa” (outrage aux bonnes moeurs)...

Việc xác định sự kiện Vũ Trọng Phụng bị gọi ra tòa năm 1932, thiết nghĩ là cần thiết để thấy rằng từ rất sớm, chủ trương văn chương tả chân của nhà văn trẻ đã khiến ông gặp phản ứng mạnh từ xã hội đương thời; ông sớm phải mang tiếng là viết văn khiêu dâm có lẽ từ vụ án này, và với nhà phê bình Thái Phỉ, ông sẽ có va chạm về quan niệm rõ rệt và mạnh mẽ hơn trong những năm về sau.

3/ Tuy vậy, ta vẫn chưa thật rõ tác phẩm nào của Vũ Trọng Phụng đã khiến ông bị can án.

Theo lời kể của Thiều Quang (1957) thì có vẻ như đó là truyện ngắn Thủ đoạn đăng 3 kỳ Ngọ báo (25/1/1931; 26&27/1/1931; 28/1/1931).

Đọc trực tiếp vào văn bản truyện ngắn mà trong diễn biến có mô tả một cảnh tình dục đồng giới (homosexualle) này, ta sẽ thấy rằng dù Thiều Quang có nhớ lầm một vài tình tiết, nhưng ông không mấy lầm lẫn mà cũng không quá phóng đại khi nhớ lại dư luận bên ngoài (“dư luận bên ngoài sôi nổi; có người tìm đọc Vũ Trọng Phụng, có người sợ không dám đọc Vũ Trọng Phụng”) và thái độ của những người cùng sở (“người ta làm ra thản nhiên bình thường như không biết đến, nhưng vẫn có những con mắt đưa ngang nhìn Vũ Trọng Phụng, nhìn để cảnh giác cũng có, nhìn để lấy làm quái cũng có”) sau khi truyện ngắn này xuất hiện trên báo.

Đặt trong tình thế đương thời, dù xét dưới quan niệm về tục và dâm của công luận người Việt hay xét theo quy phạm luật pháp của chính quốc có giá trị áp dụng cho các thuộc địa về “tội tổn thương phong hóa” như đã nêu trên, thì truyện ngắn Thủ đoạn nếu bị đem truy tố cũng không có gì là khó hiểu.

Nhưng xem kỹ hai bản tin tòa án dẫn trên, quan tòa cho rằng bài văn của họ Vũ “công kích một ông Nghị”, thì đó có vẻ không phải là truyện ngắn Thủ đoạn; ông sếp nghiện cả tình dục khác giới lẫn tình dục đồng giới ở truyện này chỉ là ông chủ hãng buôn, chưa bén mảng đến nghị trường; quan tòa thực dân hẳn không suy luận quá xa ra ngoài văn cảnh câu chuyện.

Vả chăng, nếu tác giả truyện ngắn đó là Vũ Trọng Phụng bị truy tố thì tại sao người chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc đăng tải lần đầu truyện ngắn đó là chủ nhiệm Ngọ báo Bùi Xuân Học lại không thấy bị hề hấn gì? Đành rằng tin tòa án cho biết ấn phẩm đăng bài văn của họ Vũ là tờ Tiếng chuông, nhưng nếu Tiếng chuông bị truy tố vì đăng Thủ đoạn thì vì sao Ngọ báo từng đăng Thủ đoạn lại vô can?

Có phải vì tập Tiếng chuông in không giấy phép nên nhân thể bị quan tòa soi mói thêm và thấy trong đó có một truyện phạm tội “tổn thương phong hóa”? Hoặc nữa, thay vì Thủ đoạn, phải chăng tờ Tiếng chuông đã đăng một bài khác của Vũ Trọng Phụng?

Người viết bài này đã lưu ý tìm văn bản và dư luận đương thời về ấn phẩm có tên Tiếng chuông. Hiện tôi đã tìm được 2 số của ấn phẩm này, lại cũng tìm được một số tin tức và phản ứng của báo chí về nó...

Trong bài mục hai số Tiếng chuông trên không thấy tên tác giả Vũ Trọng Phụng. Vậy mà phán xét của quan tòa trong vụ án lại dứt khoát khẳng định họ Vũ có bài phạm tội “tổn thương phong hóa” in trong ấn phẩm Tiếng chuông của Nguyễn Văn Thìn.

Đến đây có hai khả năng:

1/ Số Tiếng chuông có in bài của Vũ đã bị tòa tịch thu và tiêu hủy; điều này không thấy nói đến trong bản tin tòa án mà ta đã biết, nhưng đây là quy định của luật pháp đương thời, tuy vậy chừng nào chưa đọc được hồ sơ vụ này (mà chuyện “đọc được” này chỉ còn rất ít khả năng cho nhà nghiên cứu hiện nay) thì đây vẫn chỉ là điều phỏng đoán; và trong phỏng đoán theo hướng này thì có thể số Tiếng chuông đó đã đăng truyện Thủ đoạn của họ Vũ chẳng hạn.

2/ Bài văn gây án của Vũ nằm trong 2 số Tiếng chuông hiện còn; trong khả năng này bài đó được ký một bút danh khác mà khi bị thẩm vấn thì Nguyễn Văn Thìn đã khai cho Vũ Trọng Phụng và tác giả này không chối cãi sự can dự đó của mình. Giả định như vậy rồi, lại phải xem bài nào có thể là bài đã bị tòa cáo giác là “công kích một ông Nghị” và “có tính cách làm bại hoại phong hóa”?

Căn cứ vào bài vở trong hai số Tiếng chuông kể trên, có lẽ bài Con hay bố?? ở số 1, người viết ký tên Ống Ảnh, là trường hợp duy nhất có cả hai dấu hiệu nêu trong bản án.

Đây là một truyện ngắn, kể về gia đình “cụ” Toàn, biệt danh “Đèn Giời”, thủ chỉ làng Tri Xá, có ba con trai là ông Phán, ông Nghị, ông Hàn.

“Cụ” hồi hưu, vợ đã chết, không có người đấm bóp nên ba ông con bàn nhau cưới nàng hầu cho bố, nhưng toan tính sao đó nên cuối cùng theo kế ông Nghị, bề ngoài là thuê người ở mà bề trong bố vẫn có người đấm bóp. Thế là trong nhà có một cô người ở xinh xắn.

“Cụ” bắt cô này làm nàng hầu thật sự, nhưng rồi có khi nửa đêm chợt thức giấc, “cụ” lại thấy cô này đang ngủ với ai đó ở giường bên, nhìn kỹ thì ra ông Nghị. “Cụ” bỗng hiểu tại sao thằng con không cưới nàng hầu cho bố: nó thuê cô này làm con ở “để nó giở thủ đoạn… công ty với bố”!

Ba tháng sau cô này có chửa; bố con cật vấn “mày chửa với ai?” nhưng cả “cụ”, cả ông Nghị, cả cô ta không ai có thể trả lời rõ ra được; mấy bà con dâu can hai bố con: “dù nó chửa với thầy hay với con thầy thì cũng là máu mủ họ Lê nhà ta…” và đưa ra giải pháp: bảo cô ta nếu bị giới chức làng xã cật vấn thì cứ khai trót ngủ với một người trên tỉnh, rồi vì chuyện đó mà cô làm xấu mặt nhà này nên bị đuổi đi, nhưng nhà này sẽ ngầm giúp cho mẹ con cô một cái vốn để được mẹ tròn con vuông…

Về nội dung, câu chuyện vô luân trong nhà “cụ” Toàn mà kẻ chủ trò là ông Nghị con trai “cụ”, nếu quan tòa soi đến, chắc hẳn nó sẽ bị coi là can tội “tổn thương phong hóa”, nhất là xét theo quan niệm của người Việt, thời đó và cả thời nay. Dụng ý châm biếm cái thương luân bại lý của giới nhà giàu thôn quê trong truyện sẽ bị các quan tòa bỏ xuống hàng sau; họ sẽ trước hết chú ý đến tình tiết vô luân trong câu chuyện.

Về dấu ấn người viết, nếu đọc kỹ truyện này ta sẽ phân vân: nó có thể là thuộc ngòi bút Vũ Trọng Phụng, nhưng cũng có thể không phải của ông. Nhất là ở trường hợp này, tác giả truyện ký một cái tên rành rành là Ống Ảnh. Trừ chủ ấn phẩm Tiếng chuông Nguyễn Văn Thìn, khó có ai biết Ống Ảnh là ai.

Luôn thể xin nêu nhận xét: loại ấn phẩm như tờ này có một đặc điểm là hầu hết nội dung bên trong đều thuộc cùng một người viết, mà người viết thường đồng thời cũng là người đứng tên xin giấy phép và xin mua giấy in. Đó là kiểu “tự xuất bản” đã cắm rễ khá sâu trên đất Hà Nội.

Chẳng hạn, Đại đồng thư xã của Trương Tửu cuối những năm 1930 hay Tập san phê bình của Thiều Quang năm 1957 cũng vẫn thuộc cái kiểu “làm một mình từ A đến Z” như thế. Theo lề lối ấy thì hầu hết những bài có trong 2 số Tiếng chuông nói trên đều là của Kim Long Nguyễn Văn Thìn.

Sự thực có lẽ là như vậy. Nhưng văn viết truyện trong Con hay bố?? hình như chất lượng văn miêu tả kể chuyện khá hơn so với các bài khác. Song, khó có người giám định nào dám cả quyết truyện này chắc chắn là sáng tác của Vũ Trọng Phụng.

Kết quả tìm tòi như trên hẳn chưa thể thỏa mãn những ai quan tâm tới nhà văn Vũ Trọng Phụng. Đối với người viết bài này cũng vậy.

(Nguồn: Tiền Phong)