Ngay từ sáng sớm, khi tôi đang lúi húi làm thí nghiệm, bỗng bà Kim, Trưởng phòng Cung tiêu, Thư ký Công đoàn Viện, một người tướng đàn ông có dáng đi chữ bát ngửa hềnh hễnh, lừng lững vào phòng thí nghiệm. Bà ta hỏi tôi với vẻ sốt sắng:

Làm gì mà cặm cụi một mình sớm thế cậu? Cô Nhạn đã đến chưa?

- Cô ấy đi họp ngoài Hà Nội cơ mà!

- À, vậy mà tôi lại quên mất. Này cậu này, tôi báo cho cậu biết một tin buồn.

Bà ta dừng lại như để làm tăng thêm tính tò mò của tôi, nhưng thật lạ, bà ta báo tin buồn mà sao nét mặt lại có vẻ vui quá, không lộ liễu mà có vẻ đắc ý ngầm.

- Cậu biết không? Ông Huấn chết rồi! Ổng bị ung thư dạ dầy! Bệnh này mà để đến giai đoạn phải đi cấp cứu  như thế thì cậu bảo làm sao mà sống được! Anh Đức họp ngoài ấy đã đánh điện cho tôi…

Trời ơi! Tôi không còn tin vào đôi tai của mình nữa, mặc dù tôi cũng biết lắm tình trạng nguy kịch của bác Viện trưởng. Hôm ông đòi đi Bắc điều trị tại Bệnh viện Việt-Xô, thực ra không chỉ muốn được các giáo sư là bạn của ông mổ mà còn vì, nếu không qua khỏi, ông muốn được chết ở quê. Thể trạng của ông đã quá yếu, hàng tuần lễ ăn cái gì vào cũng bị ói mửa hết. Trông ông chỉ còn da bọc xương. Và mới chiều qua thôi, khi nhận được điện tín, anh con trai đã cho tôi biết, khi bác sĩ vừa rạch lớp da bụng, dạ dầy ông vì đã bị bào mòn và ứ hơi nên đã phồng tướng lên như chiếc bong bóng cao su của trẻ em, khiến cho các bác sĩ chủ chốt phải tập trung lại hội chẩn. Tuy vậy, tôi vẫn còn hy vọng mong manh, bởi người trực tiếp mổ cho ông là một giáo sư đầy kinh nghiệm, một nhà khoa học danh tiếng; chính ông ấy là người đã đưa ra phương pháp cắt dạ dầy hổng tràng được giới Y học thế giới đánh giá cao. Có lẽ nào… Việc ông mất đi, với chúng tôi, những cán bộ nghiên cứu mới toanh của viện, không chỉ có tình cảm thương tiếc đơn thuần mà còn mất đi một chỗ dựa; chẳng khác gì như rắn mất đầu vậy. Một nỗi trống vắng bỗng tràn ngập lòng tôi. Tôi cảm thấy mình bơ vơ như một chú bé con trong đêm rừng sâu, theo một người thợ săn lành nghề, bất thần, một con hổ nhảy ra vồ mất người thợ săn ấy!

Tôi chưa kịp hỏi lại cho rành rẽ câu chuyện thì bà Trưởng phòng Cung tiêu đã đi ngay, dáng vội vã. Có một vẻ gì đó rất sốt sắng trong bộ dạng của bà ấy. Bà ta vốn là một dược tá, hồi còn trong rừng từng cùng cơ quan với ông Viện phó Đức, phụ trách mảng kinh doanh của Viện. Bà Cung tiêu với ông Kinh doanh tất phải cùng phe thôi.

Còn bác Viện trưởng, nghĩ mà thương ông quá. Cuộc đời ông với bao tâm huyết, vậy mà ông chưa thực hiện được trọn vẹn việc gì. Vì ở cùng khu tập thể nên tôi hay được nghe ông tâm sự. Ông từng kể:

- Có thời tớ đi xây một cái nhà máy hóa chất ở Việt trì, xây gần xong thì mấy thằng phi công Mỹ lại tặng cho mấy quả bom. Thếl à hết! Ác thế!

Rồi:

- Có lần hồi còn ở dưới xí nghiệp, mình bồi dưỡng một cậu làm công đoàn thành anh hùng, nhưng thành anh hùng rồi, nó thấy nó to, nên đã “chơi” lại mình! Trò đời, đúng là đểu thật!”.

Khi thành lập được Viện này, ông mừng lắm, vì cái phương án tâm huyết của cả đời ông đã được thực hiện. Nghe nói nước ngoài sẽ còn viện trợ mấy triệu đô để ông triển khai nữa. Ông muốn biến các công trình ở quy mô phòng thí nghiệm nằm mốc meo trong các hộc tủ thành các dây chuyền công nghệ, sản xuất ra được các nguyên liệu dược mà nước ta vẫn còn phải nhập hoàn toàn. Còn với cái thực trạng chỉ biết mua nguyên liệu về, trộn trộn thành các dạng thuốc, thì cả ngành mãi chỉ là một xí nghiệp gia công khổng lồ mà thôi. Vì thế, trong cái tên của Viện ông đề nghị buộc phải có hai chữ “công nghiệp”, một Viện Công nghiệp gắn bó với đời sống chứ không phải viện dạng Hàn lâm, bầy ra rồi chỉ để bao nhân tài dùng làm nơi xây đắp danh vọng, có danh vọng rồi thì không nghiên cứu nghiên kiếc gì nữa mà hướng đến quyền cao chức trọng, hoặc bầy ra các chương trình để moi tiền Nhà nước. Hỏi cả nước ta đã có mấy công trình đi được từ nghiên cứu đến sản xuất? Còn bác Viện trưởng, lúc nào trong đầu ông cũng là những toan tính biến tri thức thành hàng hóa, ông tâm sự: “Cậu có biết trong chuỗi phản ứng bán tổng hợp các steroid từ Diosgenin có phản ứng phải cần đến công nghệ sinh học không? Công nhận mấy con vi khuẩn hay thật, có bao nhiêu vị trí trên cái khung steroid mà nó lại gắn đúng cái nhóm chức mình cần vào đúng cái chỗ mình cần! Đúng là tuyệt vời thật!”. Ông đã gần sáu mươi, với các nhà khoa học làm việc chủ yếu bằng trí tuệ và kinh nghiệm thì tuổi này là đang xoan. Nhưng sức khỏe ông lại không được tốt. Căn bệnh dạ dầy đã gặm mòn cơ thể ông. Có lẽ việc thành lập Viện, rồi ông được giao trọng trách lãnh đạo, sẽ là cơ hội cuối cùng để ông thực hiện những ước nguyện của đời mình. Không ngờ…

- Cậu này!

Tôi giật mình, vì mải suy nghĩ nên tôi không biết bà Trưởng phòng Cung tiêu đã quay lại. Bà ta tiếp:

- Lúc nãy tôi quên mất không nói, tôi muốn phòng cậu đi đặt cho cơ quan một cái vòng hoa lớn. Cậu ra chỗ đầu Nguyễn Huệ đấy, có bán nhiều lắm. Nhớ đi ngay rồi về. Chiều nay Công đoàn họp bàn làm lễ tang cho ổng. Chiều nay anh Đức cũng đã từ Hà Nội về, ảnh sẽ chỉ đạo thêm. Xem binh tình ra sao, mai cơ quan sẽ tổ chức.

Được đi mua vòng hoa tưởng niệm người mình quý tất nhiên là hay rồi, nhưng không hiểu sao khi nhìn vào đôi mắt ti hí, dưới đôi mí mắt nhẵn bóng, hùm hụp của bà ta, tôi không chịu được. Không biết có phải do thành kiến hay không mà tôi nhìn thấy một nụ cười mỉm, một niềm vui man rợ trong cái vẻ trang nghiêm của bà ta. Một con người mà trí tuệ thì rất nghèo nàn song thủ đoạn lại hết sức giàu có. Ai cũng biết, sau lần bác Viện trưởng phát biểu: “Tôi chỉ muốn mọi người cùng nhau làm việc hết mình để sớm đưa ra được những quy trình công nghệ tối ưu. Tôi nghĩ chính cái quy trình sản xuất sẽ sắp xếp đúng đắn nhất vị trí của từng người”; bà ta đã tỏ ra rất hằn học, và một kế hoạch lật đổ bác Viện trưởng bắt đầu ngấm ngầm được thực hiện. Nếu như ông Viện phó Kinh doanh Đức là tổng chỉ huy thì bà “Cung tiêu” này là chiến tướng hùng hổ nhất. Bà ta đã đi tụ tập tất cả những nhân vật mà bộ máy hành chính cồng kềnh của thời Viện còn là xí nghiệp, do ông Viện phó Đức làm giám đốc, đã đẻ ra; những người có nguy cơ không giữ nổi chiếc ghế của mình vì không tìm được chỗ đứng trong các quy trình nghiêm khắc và khó tính kia, chúng cần tri thức và lòng say mê làm việc chứ không phải tham vọng tiến thân và kiếm chác. Bà ta đã tổ chức một cuộc họp công đoàn, thực chất chủ yếu là quân của bà, gồm những nhân vật nói trên và những công nhân ở các phân xưởng, hồi còn xí nghiệp, công việc sản xuất của họ là chính, còn giờ nghiên cứu thì họ trở thành phụ. Cũng vì miếng ăn cả thôi. Cuộc họp này đã đưa ra một bản tố cáo, bịa ra 10 điều sai phạm của bác Viện trưởng, rồi còn kiến nghị với Bộ đưa Viện trở lại xí nghiệp như cũ.

Không biết có phải việc làm độc hại này cùng với việc một người con của bác mới bị mất do tai nạn đã tiếp tay với căn bệnh ung thư dạy dầy quái quỷ giết chết bác ấy hay không? Ông đã vĩnh viễn ra đi, mang theo bao dự định dở dang và những tâm sự nặng nề…

Tôi nhớ đến việc bà Trưởng phòng Cung tiêu nhờ, trong mấy đứa về Viện, ông gần gũi với tôi hơn. Bà vợ ông thì quý tôi ra mặt. Bà không đến Viện bao giờ, cũng không biết chúng tôi làm gì, nhưng đi đâu bà cũng tuyên bố tôi là đứa giỏi nhất. Khi người ta có cảm tình với ai thường có thiên vị thế đấy! Tôi xuống thư viện ở tầng dưới, nói với mấy người cùng phòng Nghiên cứu đang đọc tài liệu:

- Bác Huấn mất rồi! Bà Kim phòng Cung tiêu báo tớ thế!

- Ổng bị bao tử sao mất được? - Tự Nghiêm, cô bạn cùng lớp khá xinh, chỉ tội hơi gầy, có đôi mắt trông hiền như đôi mắt thỏ, ngạc nhiên.

- Bác ấy bị ung thư. Ông Đức họp ở ngoài Hà Nội đã đánh điện cho bà Kim thế.

-Trời ơi! Tội nghiệp bác ấy quá! Thu, một cô khác, cũng cùng lớp, kêu lên.

Tôi rủ Công, một thằng con trai, cùng đi cho tiện:

- Bà Kim nhờ tao đi mua một cái vòng hoa, tao với mày đi đi.

Công đồng ý. Hai đứa chúng tôi chở nhau bằng xe đạp ra chỗ đầu đường Nguyễn Huệ, quận 1, gần bùng binh trung tâm thành phố. Đến nơi chúng tôi thấy bên những ki-ốt bán cá cảnh, cây cảnh, người ta bầy bán rất nhiều vòng hoa. Một bà đang kết hoa, khung và vòng ngoài là những cành đủng đỉnh, cành măng mầu xanh rất tươi, phía giữa là đủ các loài hoa rực rỡ, bà ấy nói với chúng tôi, nếu người mất mà chưa có gia đình thì kết toàn cúc trắng, còn có rồi thì kết nhiều mầu. Tôi đặt bà kết một vòng thật lớn, để khi các nơi khác mang vòng hoa đến viếng thì vòng hoa chủ nhà vẫn phải nổi trội hơn, nhưng chỉ kết hai mầu thôi, những vòng hoa mầu trắng xen lẫn những vòng hoa mầu đỏ. Tôi tự gán cho chúng những ý nghĩa. Mầu trắng tượng trưng cho cuộc đời thanh khiết, còn mầu đỏ tượng trưng cho cuộc đời say mê làm việc, suốt đời phấn đấu cho sự nghiệp dược học của bác Viện trưởng. Thỏa thuận xong chúng tôi về Viện.

Về đến nơi chúng tôi thấy Bí thư Chi đoàn đang chỉ huy mấy người chuẩn bị phông màn, cắt chữ, lồng ảnh… trang trí cho buổi lễ tưởng niệm. Bà Trưởng phòng Cung tiêu thì đi đi lại lại, luôn giữ vẻ mặt nghiêm trang của một tang gia. Bà nói với Bí thư Chi đoàn:

- Cô Tuyết đâu, phải kiếm một cái bát nhang lớn, khoa học khoa khiếc gì thì cũng phải có nhang có khói chớ!

Đến chiều, chúng tôi đi lấy vòng hoa về, để tạm trên một chiếc bàn. Bà Kim trông thấy liền nói:

- Vòng hoa bự thế được đấy. Nhưng sao các cậu không đặt cái nào nhiều mầu cho nó đẹp, lại chọn cái chỉ có hai mầu chòng chọc thế này.

Chúng tôi im lặng. Sau đó với tư cách Thư ký Công đoàn Viện, bà triệu tập một số cán bộ hành chính, cán bộ đoàn thể và mấy đứa phòng Nghiên cứu trẻ chúng tôi. Bà ta nói:

- Tôi xin thông báo cho anh chị em được rõ, hôm qua anh Đức họp ngoài Hà Nội đã đánh điện tín cho tôi báo là tình hình đồng chí Viện trưởng rất xấu, đồng chí đã bị ung thư bao tử giai đoạn cuối nên không qua khỏi! Đơn vị chúng ta là cơ quan đầu ngành, lại là Viện nghiên cứu, nên tôi muốn chúng ta phải tổ chức một lễ tang thật long trọng để tưởng niệm đồng chí Viện trưởng kính mến của chúng ta, một nhà khoa học hàng đầu đã có nhiều đóng góp cho sự phát triển của ngành. Làm xập xệ là không được, chính là để cho các nơi khác họ nhìn vào, và chúng ta phải làm sao để cho họ thấy rằng, dù đồng chí Viện trưởng mất đi thì Viện ta vẫn phát triển đàng hoàng. Tôi muốn chúng ta chuẩn bị trước, sẵn sàng đâu vào đó, lát nữa anh Đức về, ảnh sẽ chỉ đạo thêm. Tôi đã cho lái xe đi đón ảnh…

Bà ta còn nói nhiều nữa, rồi một vài người phát biểu góp ý này nọ. Còn tôi thấy tai lùng bùng, chán không muốn nghe, trong lòng thấy trĩu nặng. Tôi nhìn thấy vẻ côi cút trên gương mặt bạn bè. Mấy đứa cán bộ nghiên cứu trẻ chúng tôi, từng cùng học một lớp, khi mới ra trường đã được bà Tiến sĩ Trưởng phòng Nghiên cứu sang trường Tổng hợp chọn về. Còn gì vui hơn khi vừa ra trường đã được đi làm ngay, lại được về một nơi như trong mơ. Nào ngờ… Rồi thời gian sẽ trôi đi, ông sẽ dần đi vào trong lãng quên của người đời, nhưng tôi tin là sẽ có không ít người vẫn giữ được những kỷ niệm sâu nặng về ông. Trong lòng tôi cũng dậy lên niềm chua xót khi nhận thấy có những bộ mặt trang nghiêm giả tạo, vẻ buồn đau giả tạo. Thỉnh thoảng ánh mắt họ va chạm nhau đầy ẩn ý.

Chợt tôi thấy phía sau lưng, ngoài hội trường ồn ào, có mấy người đang đi vào. Tôi quay lại thì thấy ông Đức Viện phó và Tiến sĩ Nhạn, Trưởng phòng Nghiên cứu của chúng tôi. Chúng tôi gọi bà là cô, hàm nghĩa là cô giáo, vì bà là bạn với nhiều thầy cô của chúng tôi bên trường. Bà từng là một sinh viên xuất sắc nhất trường Dược, học trò cưng của bác Viện trưởng, đã được người thầy có tầm nhìn chiến lược quan tâm đào tạo để chuẩn bị nhân lực cho phương án tương lai của ông; học đại học xong, bà đã được đưa ngay sang Liên Xô làm phó tiến sĩ, rồi làm tiếp tiến sĩ hoá dược bên Đông Đức; bà đã trên 40, mặt đẹp như Tây, tiếc là đã đến tuổi mập dần ra. Hai người mới ở sân bay về, mặt cô Nhạn còn đỏ lịm vì nắng. Tôi ngồi ngoài cùng nên bà thấy tôi đầu tiên, hỏi:

-Trời đất! Cơ quan có chuyện gì thế em?

- Công đoàn đang họp bàn chuẩn bị làm lễ tưởng niệm bác Huấn, cô.

Tôi thấy vẻ mặt của cô vô cùng ngạc nhiên. Còn ông Viện phó Đức thì lẩm bẩm:

-Trời ơi! Như vầy thì bả giết tui rồi!

Tôi ngạc nhiên chưa hiểu chuyện gì thì thấy cô Nhạn đi rất nhanh lên phía trên hội trường. Tôi thấy mặt bà Trưởng phòng Cung tiêu đột nhiên biến sắc. Bà ta lúng búng trong miệng câu gì đó trong khi đưa micro cho cô Nhạn. Cô Nhạn nói:

-Tôi xin báo cho các anh chị biết một tin mừng. Đồng chí Viện trưởng của chúng ta vẫn còn sống. Lúc đầu nghi bị ung thư, tin này tôi và anh Đức đã thống nhất với nhau phải giữ kín, không hiểu sao giờ ở Viện lại biết hết. Rất may là không phải vậy. Tuy phải cắt gần hết dạ dầy vì bị loét nặng trong lúc thể trạng vô cùng nguy kịch, chết đi sống lại nhiều lần, nhưng với sự cứu chữa tận tình của các giáo sư đầu ngành là bạn của anh ấy nên anh ấy đã vượt qua được. Với những phương pháp điều trị rất mới, các giáo sư nói anh ấy sẽ về làm việc bình thường nay mai. Sức khỏe còn khá hơn trước nhiều nữa. Hôm nay, trước khi lên máy bay, tôi có đến thăm nhưng không được gặp vì anh ấy còn nằm ở phòng cách ly, chăm sóc đặc biệt…nhưng…

Tôi đang sung sướng lắng nghe như uống từng lời của cô Nhạn thì thấy có tiếng ai đó lầm bầm sau lưng:

- Sao lại như vầy anh?

- Thì tui mới đánh điện viết ổng bị ung thư nặng chắc chết, chớ nói ổng đã chết hồi nào đâu!

- Chắc mới đã thì khác gì nhau… Nhưng anh cũng nói tôi chuẩn bị dần đi là vừa kia mà!

-Thôi đi! Thôi đi! Tôi nói chuẩn bị là chuẩn bị tinh thần chớ ai nói bà làm như vầy!

Tôi quay lại thì thấy hai bộ mặt đang cúi xuống, bì bì, tránh cái nhìn của mọi người. Một bộ mặt vuông chữ điền xám xịt của bà Trưởng phòng Cung tiêu, bên cạnh, trên một thân hình loắt choắt, là bộ mặt trắng bủng xanh mét hình tam giác của ông Viện phó phụ trách mảng Kinh doanh của Viện.

Trong chuyện này, có thể sự lạc hậu của Công nghệ Viễn thông có lỗi một phần, nhưng tôi thấy cái chính là do tham vọng quyền lực đã làm cho những kẻ như họ thành mù và điếc nên đã có những hành động tức cười như vậy. Dân mình sẽ còn phải khổ nhiều vì những loại quan chức như vậy. Với họ thì niềm vui hay nỗi buồn cũng nguy hiểm như những hành động mà họ gây ra và chính chúng là động lực cho những hành động ấy.

Lúc này, tấm phông trên hội trường đã được kéo lại. Mấy cô kỹ sư trẻ của phòng Nghiên cứu chúng tôi thì đang tranh nhau xé tung vòng hoa, chia hoa cắm vào mấy cái erlen thủy tinh thành những bình hoa nhỏ. Anh chàng quản đốc phân xưởng sản xuất thử đang hét tướng lên, đòi Viện phó Đức, một người luôn đóng vai đức độ, chi tiền mua thuốc lá bánh kẹo về liên hoan!

Còn tôi trong niềm vui vô bờ sao vẫn cứ dậy lên, dậy lên một nỗi buồn xót xa!

Viết tại Phú Nhuận 6-1984-Sửa chút ít 11-2008