(Nhân đọc “10 BÀI THƠ VÀ MỘT LỜI ƯỚC MUỐN” của NGUYỄN TRỌNG TẠO)

Quanh chuyện đang xôn xao làng văn làng báo Việt về “thơ tự tử” của nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo (“10 BÀI THƠ VÀ MỘT LỜI ƯỚC MUỐN”), tôi xin gửi góp vanchuongviet.org lá thư bình thơ “vui mà thật, thật mà vui” và trích đoạn trường ca “Mộ Văn” của tôi, để chia sẻ dăm ba điều về lao động viết văn của giới cầm bút chúng ta.

Vancouver, 1-3-2009

1- Về Ý nghĩa:

Vụ ì xèo "tự tử" này phải nói là cái Dở nó đỡ cái Hay: Nhờ nó mà bạn đọc - trong đó có tôi - được biết 10 bài thơ "hồi sinh" NTT. Dạo đọc bài phỏng vấn của Nguyễn Đức Tùng, tôi đã nghĩ đến việc vấn hỏi về "thi chứng" đó (Ha ha! "Nhân chứng" với nghệ thuật là cái đinh mục!) nhưng chưa có dịp.

2- Về Nội dung:

10 BÀI THƠ VÀ MỘT LỜI ƯỚC MUỐN quả là một Di chúc nghệ thuật, nhưng là một Di chúc cho chính mình, của một nhà thơ trong lúc chấp chới giữa hai dòng Sinh-Tử. Có mấy ai ở đời được đọc-lại-di-chúc như vậy?

3- Về Nghệ thuật:

Đây là một bi tráng ca của thi ca VN chứ chả bỡn! Nhịp thơ đi liền như hơi thở gấp của kẻ bị đuổi cùng đường, nhưng cú pháp thơ vẫn rất từ tốn như của người lần cuối nhìn lại gia tài tinh thần: Mẹ, Con, Bạn hữu, Vợ/Người yêu, Thơ ca, Kẻ khác mình (Cái hay là ở chỗ  đọc thơ không thấy kẻ thù!). Một biên bản cuộc đời bằng ngôn ngữ thơ như vậy quả ít nhà thơ nào có.

Xin lỗi, sẽ viết tiếp; Có việc phải đi gấp! (Yên tâm, không đi... tự tử đâu! Hi hi!). ĐQ rất quan tâm đến bài thơ Hay và Độc đáo này, vì từng làm một trường ca tặng một anh bạn văn cũng tự tử và nay... còn sống!)

Ngày 3 & 17-3-2009 

4- Về Cấu trúc, Ngôn ngữ:

+ Không phải ngẫu nhiên tác giả gọi là “10 bài thơ” dù về cấu trúc nó là 10 “đoạn” của một “bài” thơ? Nếu đọc 10 bài độc lập thì cũng chả... chết thằng Tây nào cả! Ta hình dung: tác giả trong lúc ở bờ vực tâm lý, đã chọn một giải pháp tỏa dần tình cảm nhưng phải là gọn; để nếu nhỡ... quá tay súng lỏng tay thơ thì “Tôi không còn. Bài thơ tôi còn đây...”. Nhưng để sắp đặt đúng 10 bài - đủ 10 ngón tay trong hai bàn tay - với cấu trúc khá chặt chẽ, thì đúng là Trời viết chứ không phải nhà thơ viết.

+ Tôi đọc tập thơ độc đáo về thi phận và hay về thi cảm này tới 5-6 lần, trong hai ngày. Một lần đọc to ơi là to! (Cho thằng nào sắp tự tử nghe! Ha ha ha!) Nhưng lần đọc nào cũng chọn lúc vội (dù không có súng lục kề tai!). Ấn tượng rõ nhất là như không thấy dụng công ngôn ngữ, tu từ... Nhưng chúng vẫn có, về “hình thức”, đó là các thi ảnh khá quen thuộc, dùng không cao tay là bị “sến”, “sáo”, trừ hình ảnh cuối cùng rất siêu thực. Thế mà trong mạch chảy chung toàn bài, ta như không thấy “thơ” (của thi sĩ viết với người đọc) mà chỉ thấy “lời” nói cuối cùng của một Người nói với nhiều Người.

5- Các câu và các đoạn (bài mini) rực sáng:

+ Câu đề từ:

”Và tim tôi nếu ai đó đem chôn

  Thì nó sẽ mọc lên hoàng hôn!”

Vẻ ảo và vẻ thực của hình ảnh rất rõ: Chôn tim là chuyện thường nghe nói (tim ông kẹ nhạc Chopin chẳng hạn!) Còn mọc mặt trời lên từ đất thì quả là siêu - chỉ có người sắp chết nói. Thoạt tiên, chắc nhiều người đọc cũng nghĩ 1 cách “lãng mạn cách mạng” như 1 bạn trên Blog hỏi tác giả rằng sao không là “bình minh”. Câu đáp của khổ chủ hơi bị thật thà! ĐQ mà được hỏi vậy, sẽ “nổ” rằng: “Cái chết sắp có của tui là cái chết “đen”. Nó báo hiệu sự oan ức, sự đi xuống của... mặt trời”. Vân vân và vân vân.

Bác NTTạo này, ĐQ ngờ là cái chàng Tây Ban Nha Lorca đã ám vào anh chàng Việt NTTạo ở hai câu cuối trên: thi sĩ Tây Ban Nha có câu thơ, đại khái, sau lưng người bị bắn trên pháp trường nhô lên một ông mặt trời!

+ Bài 1 (Mở): Kỹ thuật lặp lại đúng là của người lúng ta lúng túng trước cái chết mà mình là kẻ sát nhân.

“Tôi ra đi nào phải không yêu Mẹ” là một câu làm xúc động nhiều lần, với sự giản dị nhiều lần. Câu này nâng bài thơ tới ý nghĩa khác hẳn nếu thiếu nó. Khi ta chết, ta nghĩ đến đấng sinh thành nên ta – đó là đạo người, đạo Việt. Hôm qua, đọc Nguyễn Quang Thiều trên lethieunhon.com có một câu về mẹ cũng giản dị và thổi cả bài tuỳ bút bay lên; đại thể, trong thời ấu thơ làng quê nghèo và buồn, “anh chị em tôi không có một gia sản gì ngoài mẹ.”

+ Bài 2: Nhân tính và khá tỉnh táo: “Vì sao tôi phải tự giết mình bằng hai viên đạn”. Đoạn trên nói bài thơ khai tử này không có “kẻ thù” là thế!

+ Bài 5: Súc tích! Lời nói nhuyễn không phải nhờ nước trong miệng mà bằng... máu từ tim. Chỉ có thi ca mới làm được vậy!

“Không ngờ tôi có thể biết rõ ràng bài thơ cuối cùng tôi viết

Bài thơ nghiêm trang và run rẩy của tôi

Chỉ riêng điều này cũng thấy mình hạnh phúc:

Tôi không còn. Bài thơ tôi còn đây...”

Hai cặp chữ đối trọng mà lại không đối lập “nghiêm trang và run rẩy” trúng tâm trạng của một “di chúc” và của một “tuyệt tự” với kẻ không có vũ khí gì ngoài thơ để chống lại súng lục!

+ Ba bài 7-8-9 có nhẽ là đoạn “lùng bùng” nhất trong cả thiên bi tráng ca này. Về nghệ thuật cũng lộ vẻ “non” nhất! Dường như chúng hiện ra trong lúc tay súng đang... siết thì buông, buông thì lại siết? Chúng cho thấy tác giả không dám kết tội ai hay vấn đề nào một cách róng riết (dù căn nguyên của các bức bối khiến tác giả cùng đường cũng đã được chỉ ra khá rõ - nhất là ở thời 1981, mà như vậy cũng đáng nể!) Chúng cũng cho thấy tác giả dao động giữa các suy nghĩ mà không cái nào làm “phạm nhân” của một sự chết đang được thực thi.

+ Bài 10 (Kết): đúng là cái giẫy cuối cùng của Con Thiên Nga thi ca! Các hình tượng đẹp với vẻ tuyệt vọng. Ném tim lên trời xanh đã là đẹp, nhưng hơi... bốc, mà đặt tim mình vào “ngực em” thì không chỉ đẹp lại thánh thiện, lại kỳ ảo một cách hiện thực, kiểu như bác Thanh Tâm Tuyền cứ đòi “khóc bằng mắt em” chẳng hạn.

6- Về sáng tác “tiền tự tử”:

Còn 101 điều quanh bài thơ “tiền tự tử” kỳ khôi này của NTT cần sự xử lý của nhiều loại gia: phê bình gia, nghiên cứu văn bản gia, bình luận gia, tâm lý gia, và cả hình sự gia, rồi còn v.v... gia nữa!

Gọi “kỳ khôi”, vì với làng văn Việt không có nhiều “văn bản” tương tự (như Nhất Linh với Chúc thư văn học).

Nghiên cứu hành trình tự tử của các nhà văn An Nam (và cả Tàu), ĐQ thấy có vẻ đìu hiu không phong phú như cánh văn sĩ Nhựt Bổn, Tây Âu, Bắc Mỹ... Hồ sơ nhà văn An Nam hiện đại tự tử đến nay chưa quá... 5 đầu ngón tay thì phải? Như trong chương Mộ Văn của trường ca Đống Chữ (xin coi dưới đây) ĐQ đã phác lập chỉ nhõn có có 2 bác: Nhất Linh và Nguyễn Tất Nhiên (bên cạnh các “đại gia tự tử” của thế giới như Lý Bạch, Essenin, Hemingway, Maia...). Nhà văn Việt nào gần đây đã tự tử xin giơ tay lên để bổ sung?

Thôi, nào tay ly tay bút ăn mừng cho "giai đoạn" tay súng tay bút đã qua!