Sinh ra ở mảnh đất học xã Thanh Văn huyện Thanh Chương (Nghệ An), giáo sư Nguyễn Tài Cẩn được xem là một trong những chuyên gia đầu ngành ngôn ngữ học Việt Nam, người có công lớn trong việc xây dựng chuyên ngành Ngôn ngữ học trường Đại học tổng hợp Hà Nội (nay là Đại học KHXH&NV thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội). Với những đóng góp to lớn của ông cho ngành ngôn ngữ học Việt Nam, năm 1980 ông được phong học hàm Giáo sư đợt 1. Năm 2000 ông nhận giải thưởng Hồ Chí Minh về khoa học công nghệ và năm 2008 được tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân.
Ông là nhà ngôn ngữ học kiệt xuất với hàng chục công trình, hàng trăm bài nghiên cứu được công bố trên các tạp chí khoa học, các tuyển tập trong và ngoài nước về các vấn đề từ ngữ pháp đương đại đến ngữ âm lịch sử và lịch sử tiếng Việt, từ cách đọc Hán Việt đến những vấn đề về văn tự học Hán Nôm, từ ngôn ngữ tác giả, tác phẩm đến ngôn ngữ văn học, văn bản học và và cổ thi… Cùng với đó, giáo sư Nguyễn Tài Cẩn đã trực tiếp đào tạo rất nhiều sinh viên, nghiên cứu sinh, học viên cao học thuộc các chuyên ngành Ngôn ngữ học, Việt ngữ học, Hán Nôm.
Mấy năm gần đây, giáo sư Nguyễn Tài Cẩn sang Nga sinh sống cùng với người bạn đời của mình, cũng là một chuyên gia về ngôn ngữ học.
Sau một thời gian bệnh nặng, giáo sư Nguyễn Tài Cẩn qua đời ngày 25/2/2011 tại Matxcơva. Hài cốt của giáo sư được đưa về quê nhà an táng theo tâm nguyện.
Ngày 12/4, hàng chục nghìn người dân huyện Thanh Chương đã bỏ công việc đồng áng để cùng với hàng trăm nhà khoa học, thầy cô giáo và các thế hệ học trò đưa tiễn giáo sư Nguyễn Tài Cẩn về với đất mẹ. Quốc lộ 46 đoạn về xã Thanh Văn tắc nghẽn hàng cây số vì đoàn người và xe dự đám tang.
Người dân tiễn đưa giáo sư Nguyễn Tài Cẩn về đất mẹ. Ảnh: N.K.
