Tối 27.6, tại xã Phú Diên, H.Phú Vang (Thừa Thiên – Huế) đã diễn ra lễ công bố quyết định xác lập Kỷ lục thế giới đối với tháp Chăm Phú Diên, dựa trên tiêu chí “Tháp chăm cổ bằng gạch chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên trên thế giới”. Kỷ lục này do Liên minh Kỷ lục thế giới (WorldKings) công nhận.
Như vậy, tháp Chăm Phú Diên được công nhận là tháp Chăm cổ chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên tại Việt Nam và thế giới. Nhưng vì "chìm sâu dưới cồn cát ven biển", nên nhiều người rất muốn biết cơ duyên phát lộ di tích này.
Thật tình cờ, từ 21 năm trước, vào ngày 18.4.2001, tại cồn cát ven biển xã Phú Diên, H.Phú Vang, nhóm công nhân khai thác khoáng sản titan trong khi đang làm việc đã phát hiện một khối gạch bị vùi sâu. Khối gạch "chìm" sâu từ 5 - 7m so với mặt đất.
Sau khi lộ diện hoàn toàn, nhìn tổng thể khối gạch này là một khối kiến trúc hình chữ nhật. Càng lên cao càng giật cấp thu nhỏ dần với các thành phần khác nhau như móng tháp, chân đế tháp, thân và diềm mái tháp... Dưới móng tháp là một lớp đá sỏi cuội làm nền.
Các nhà nghiên cứu đã xác định đây là tháp Chăm, với kiến trúc thuộc nền văn hóa Champa có giá trị về mặt khoa học, lịch sử. Sự có mặt của các hiện vật Yoni bằng đá, bình gốm… trong lòng tháp Phú Diên là những hiện vật đặc trưng cho việc thờ cúng của dân tộc Chăm xưa nay.
Sau khi phát hiện, UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế đã chỉ đạo Sở Văn hóa - Thông tin (nay là Sở Văn hóa - Thể thao), Bảo tàng Tổng hợp (nay là Bảo tàng Lịch sử) phối hợp với các đơn vị liên quan triển khai công tác bảo vệ và tiến hành khảo sát, thám sát địa điểm này.
Với những giá trị lịch sử đó, ngày 28.12.2001, Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Văn hóa - Thể thao - Du lịch) đã có quyết định xếp hạng tháp Phú Diên là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.
Ngày 14.3.2022, Tổ chức Kỷ lục Việt Nam (VietKings) có quyết định xác lập Kỷ lục Việt Nam đối với tháp Phú Diên với tiêu chí là “tháp Chăm cổ chìm sâu dưới cồn cát ven biển được khai quật và bảo tồn đầu tiên tại Việt Nam”.
Tính đến nay, tháp Chăm Phú Diên đã được nhóm công nhân tình cờ phát hiện và được ngành chức năng vào cuộc bảo tồn hơn 20 năm, chính thức được xác lập Kỷ lục thế giới.
