Mỗi khi có dịp đi qua tỉnh nào đó, tôi hay hỏi người “bản xứ” về cảnh đẹp địa phương. Hôm đến Trà Vinh, người đầu tiên tôi hỏi là chị chủ nhân khách sạn chỗ tôi trọ. Đã gần nửa thế kỷ sống ở đất Trà Vinh, chị bảo trong thị xã không có cảnh gì đẹp ngoại trừ những ngôi chùa Tàu, chùa Việt và đặc biệt là chùa Khmer cổ kính.
Hôm sau, trên đường đến Trường Đại học Trà Vinh, tôi hỏi một cô gái tuổi mười chín, đôi mươi. Sau vài phút do dự, cô cho tôi một câu trả lời thật bất ngờ: Những con đường rợp bóng cây xanh ở thị xã.
Theo lời cô gái, mới thấy những hàng cây phía xa thật đẹp, xanh um tàn lá. Những hàng cây xanh tươi mát tạo nên vẻ đẹp lạ thường ở khu vực trung tâm của thị xã. Mỗi một con phố trồng một loài cây khác nhau nào bằng lăng, hoàng hạ (hay còn gọi bò cạp vàng), nào bàng đỏ, phượng hồng, điệp vàng…
Riêng những cây cổ thụ như sao, dầu, me, điệp trên đường phố ở thị xã Trà Vinh rất đẹp. Có thể nói rằng, ở khắp các thành phố hay thị xã của mười ba tỉnh thành miền Tây, không nơi nào có những đường phố cây xanh cổ thụ đẹp như ở Trà Vinh. Những con đường ở đây có tên hẳn hoi, nhưng tôi vẫn thích gọi tên chúng theo đặc điểm từng loại cây trồng trên hè phố: đường Hàng Điệp, Hàng Sao, Hàng Dầu, Hàng Me...
Chiều dần buông, đứng ngoài ban công khách sạn nhìn về góc xanh thị xã thấy rõ những vạt nắng vàng vương trên tàn me làm những vòm lá trông thật mơ màng. Hình ảnh ấy đã quyến rũ tôi rời nhà khách thả bộ về hướng đó. Từ con đường Hàng Điệp bông trổ lấm tấm vàng, qua Hàng Sao cao vút đứng lặng thinh, bước lại Hàng Dầu um tùm lá chen lẫn màu hoa dầu hồng non ưng ửng. Dầu là loại cây rừng cho gỗ, thân có nhựa dùng để trét ghe rất tốt nên người ta cũng gọi là dầu rái, có người gọi là Dầu dù. Trái dầu có hai cánh lá, nhưng nói là cánh hoa đúng hơn. Lúc còn non, chúng có màu hồng pha màu cà phê sữa, hạt lộ ở cuống hoa. Hạt non màu xanh có khía giống như hạt xí muội. Đến cuối tháng Bảy thì trái dầu già khô lại. Trái cùng hai cánh hoa ngả sang màu nâu đất sét. Chỉ cần một chiều lộng gió, những cánh hoa già rơi khỏi cành mẹ bung ra như cơn mưa dù, xoay tít bay bay trong không trung mang theo chiếc hạt, nhẹ nhàng đáp xuống mặt đất. Hình ảnh đó trông thật thích mắt và luôn để lại ấn tượng cho nhiều người. Chẳng thế, hình ảnh cánh hoa dầu bay trong gió đã vào thơ vào nhạc:
Cánh hoa dầu xoay tít bay bay
Nhớ chiều nào, bên em từng giờ...
Dù chưa có được cái cảm giác hạnh phúc bên em như nhạc sĩ Giáp Văn Thạch nhưng những “cánh hoa dầu xoay tít bay bay” ấy bay mãi trong ký ức tuổi học trò của tôi. Tôi biết được điều này là nhờ có lần được ba tôi dẫn đi Chợ Cũ Sài Gòn ăn phở. Từ nhà, hai cha con đi bằng xe ngựa, rồi lội bộ dọc theo đường Hồng Thập Tự vào vườn Tao Đàn. Vườn Tao Đàn ngày ấy rất vắng người, chỉ toàn cây dầu cao tít và tàn lá che mát cả một vùng rộng lớn. Ba đi trước, tôi theo sau, giẫm chân lên những chiếc lá khô xào xạc giống như những nhà thám hiểm trong một cánh rừng già. Bỗng ba tôi cúi xuống nhặt những trái có hai cọng lá khô, hỏi tôi có biết trái gì không, rồi ba tôi bảo quăng chúng lên trời. Kể từ sau đó, những trái dầu dù theo tôi đến lớp cùng chúng bạn thả từ lầu ba xuống chào đón ngày khai giảng năm học mới, khi những cánh phượng hồng đã rời xa mùa hạ. Những cánh hoa dầu bay bay không mất tiền mua của lũ nam sinh chúng tôi đã làm bọn con gái học trò thích mê.
Giờ đây, tôi lại được nhàn tản dưới vòm me xanh lá trên những con phố nhỏ của một thị xã cách xa Sài Gòn mà những ký ức xa xưa bỗng hiện ra từng chi tiết một và rõ dần như một bức tranh trước mắt tôi. Những hàng me thị xã này chính là những hàng me của những con đường trung tâm Sài Gòn hơn ba mươi năm trước. Khi ấy, những cây xanh mướt màu lá được sống trong bầu không khí trong sạch và tĩnh lặng. Bỗng thấy nhớ và càng thấy thương Sài Gòn khi đã mất rồi những hàng cây đẹp như ở thị xã Trà Vinh./.
Bài đã đang trên tạp chí Doanh nhân Sai Gòn cuối tuần số 207 20.07.2007
