Các Thử nghiệm trong Ý thức

Tại cốt tủy của mỗi tôn giáo ẩn chứa một khẳng định không thể chối từ về thân phận loài người: có thể thay đổi một cách căn bản sự hiểu biết về thế gian của một con người. Mặc dù chúng ta thường sống trong khuôn khổ những giới hạn đặt để  bởi những thói quen chú ý thông thường của mình - thức dậy, làm việc, ăn uống, xem truyền hình, trò chuyện với người khác, ngủ, mộng mơ - hầu hết chúng ta đều hiểu, dù mờ nhạt, rằng những kiến thức lạ thường có thể xảy ra.

Vấn nạn của tôn giáo là ở chỗ tôn giáo đã pha trộn hết sức nhuần nhuyễn sự thực này với nọc độc của sự phi lý. Lấy Kitô giáo làm một ví dụ: Việc Jesus là một người đã tự mình chuyển hóa thật chưa đủ để trở thành một mức độ khiến cho Bài giảng trên núi có thể là lời thú tội của lòng ông. Ông còn phải là con trai của Thượng đế, phải sinh ra từ sự trinh nguyên và có số phận phải trở lại thế gian trong các đám mây của vinh hiển. Hiệu quả của các tín điều ấy là để làm cho một kiểu mẫu như Jesus là vĩnh viễn không thể với tới được. Lời rao giảng của ông không còn là một tập hợp những khẳng định có tính kinh nghiệm chủ nghĩa về mối liên lạc giữa đạo đức và các nhận thức tâm linh mà thay vào đó đã trở thành câu chuyện thần kỳ vô cớ, khá ghê tởm. Theo tín điều của Kitô giáo, trở thành một con người như Jesus là điều bất khả. Người ta chỉ có thể tính đếm các tội lỗi của mình, tin vào những điều không thể tin được và chờ ngày tận thế.

Nhưng một câu trả lời toàn bộ hơn cho sự hiện hữu là có khả năng với chúng ta, và sự minh chứng về Jesus cũng như hàng vạn sa số những người đàn ông, đàn bà khác qua nhiều thế hệ, đã chứng thực cho điều này. Thử thách cho chúng ta là sự bắt đầu nói về những khả năng này trong những ý nghĩa hợp lý.

Cuộc truy tìm Hạnh phúc

Ngay các bông hoa ngoài đồng cũng được che phủ một cách tuyệt diệu, tôi và quý bạn bị lôi ra khỏi tử cung trần truồng và kêu la thất thanh. Chúng ta cần gì để được hạnh phúc ? Hầu như tất cả những gì chúng ta làm đều được xem như câu trả lời cho câu hỏi này. Chúng ta cần thức ăn,quần áo và chốn che thân. Chúng ta cần bầu bạn. Và rồi chúng ta cần học hỏi vô vàn những điều để tận hưởng được tất cả những điều này. Chúng ta cần tìm được việc làm mà mình thích, và chúng ta cần thì giờ cho các giải trí. Chúng ta cần rất nhiều thứ, và dường như không có gì thay thế được ngoài việc cứ tìm kiếm và tiếp tục tìm kiếm, hết điều này đến điều khác, hết giờ này qua giờ khác.

Nhưng phải chăng những điều ấy có hằng đủ để hạnh phúc ? Phải chăng một con người được bảo đảm sẽ được hạnh phúc chỉ từ việc có sức khỏe, tiền bạc và những người thân thích bạn bè tốt ? Rõ ràng là không. Phải chăng những điều ấy thực sự cần thiết cho hạnh phúc ? Nếu đúng là cần thiết thì tại sao những người theo phái Yoga ở Ấn độ từ bỏ tất cả vật chất và các vướng mắc gia đình chỉ để trải qua nhiều chục năm cô độc trong hang động mà thực hành suy tưởng ? Dường như những người đó cũng hạnh phúc nữa. Thực thế, một số người đó đã khẳng định là họ hoàn toàn thực sự hạnh phúc.

Rất khó để mà tìm được một từ ngữ cho cái công việc khó khăn của con người nhắm trực tiếp đến hạnh phúc - đến loại hạnh phúc có thể sống sót nổi qua những thất vọng của tất cả các niềm ao ước thông thường. Thuật ngữ "tâm linh" như không thể tránh khỏi ở đây - và như tôi đã dùng đến nhiều lần trong cuốn sách này - nhưng thẳng thắn mà nói, thuật ngữ ấy có quá nhiều nghĩa rộng đến nỗi trở thành lúng túng. Có lẽ chữ "Chủ nghĩa thần bí" có vẻ trang trọng hơn nhưng từ ngữ ấy lại có quá nhiều liên kết không may của chính nó. Không một từ ngữ nào có thể nắm được tính hợp lý và sâu sắc của cái khả năng mà giờ đây chúng ta phải cân nhắc: rằng có một hình thái sảng khoái sung sướng (well-being) thay thế được tất cả mọi hình thái khác, thực ra là, vượt khỏi được tính cách hay thay đổi của bản thân các kinh nghiệm. Tôi sẽ dùng đế cả hai từ "tâm linh" và "chủ thuyết thần bí" một cách có thể thay đổi lẫn nhau ở đây, bởi vì, không có lựa chọn nào khác, nhưng xin các độc giả nên nhớ rằng tôi sẽ dùng đến hai từ ngữ này trong một ý nghĩa nghiêm ngặt. Trong lúc thăm viếng bất cứ tiệm sách thuộc thế hệ mới nào cũng sẽ khám phá ra rằng con người hiện đại đã từng ôm nắm một vùng nản lòng của các mối thiên kiến “tâm linh”- từ loại sức mạnh chữa bệnh của các tinh thể, cách thụt rửa ruột đến các sôi nổi của việc bắt cóc người hành tinh – các bàn luận của chúng ta sẽ tập trung đến một hiểu biết đặc thù vốn có thể có được một liên quan đặc biệt cho cuộc truy tìm hạnh phúc của chúng ta.

Hầu hết các giảng dậy về tâm linh đều đồng ý rằng có nhiều cách để đến với hạnh phúc hơn là trở nên một thành viên tích cực của xã hội, một khách hàng hớn hở của một lạc thú hợp pháp, và một kẻ tích cực sinh con đông đúc có ý thích hưởng thụ các lạc thú hợp pháp ấy . Thật thế, nhiều người cho rằng chính là cuộc truy tìm của chúng ta cho hạnh phúc – nỗi thèm muốn kiến thức và kinh nghiệm mới của chúng ta, nỗi khao khát nhận thức của chúng ta, các nỗ lực của chúng ta để tìm được một người bạn tình lãng mạn đúng cho mình, ngay cả lòng mong mỏi của chúng ta về bản thân một kinh nghiệm tâm linh- khiến chúng ta không chú ý đến một hình thái sảng khóai sung sướng (well-being) ẩn sâu đến sự hiểu biết trong từng phút giây hiện tại. Một số phiên bản của nhận thức này như nằm sâu trong cố tủy của nhiều tôn giáo của chúng ta, do đó không có cách gì để phân biệt được dễ dàng giữa các tín điều.

Mặc dù rất nhiều người chúng ta trải qua hàng bao nhiêu thập niên mà không phải chứng nghiệm một ngày trọn vẹn nào trong cô độc nhưng chúng ta thực đang sống cô độc trong tâm thức của chính mình trong từng khoảnh khắc. Bất kể là chúng ta sát kề bên người khác đến đâu, các khoái lạc và đau khổ cũng chỉ là của riêng mình. Thực hành tâm linh thường được nhắc đến như một cách giải quyết hợp lý nhất cho tình huống này. Cái khẳng định nằm ẩn náu ở đây là cái mà chúng ta có thể nhận ra được một điều gì về bản chất của ý thức trong khoảnh khắc này sẽ cải thiện được đời sống chúng ta. Kinh nghiệm của vô số nhà tu hành cho thấy rằng ý thức - thuần túy là điều kiện trong đó ta suy nghĩ, cảm xúc, và ngay cả ý thức về chính mình xuất hiện – không bao giờ thực sự thay đổi bởi cái gì nó hiểu được. Nghĩa là sự biết vui không thể trở thành niềm vui, sự biết buồn không thể chuyển thành nỗi buồn. Từ trọng tâm quan điểm về ý thức, chúng ta chỉ đon thuần hiểu được về ánh sang, âm thanh, cảm giác, trạng thái và các suy nghĩ. Nhiều bài giảng dậy về tâm linh cho rằng nếu chúng ta có thể nhận biết được bản sắc của mình như bản thân của ý thức, như chỉ là một chứng nhân của những sự xuất hiện, chúng ta sẽ nhận thấy được mình mãi mãi thoát khỏi các thăng trầm của kinh nghiệm. 

Điều này không phải để chối bỏ rằng đau khổ có một chiều kích vật lý. Cái sự thực của một viên thuốc như Prozac có thể giảm nhẹ được rất nhiều triệu chứng trầm cảm cho thấy rằng các đau đớn về tinh thần có thể không còn là môt thứ siêu phàm hơn một viên thuốc màu xanh. Chúng ta hiểu bản thân các ý tưởng có được cái sức mạnh hoàn toàn xác định được kinh nghiệm của một con người về cả thế giới. [i]Ngay cả tầm quan trọng của cơn đau thể chất ghê gớm cũng được đưa vào sự diễn giải một cách chủ quan. Hãy thử nghĩ đến cơn đau đẻ: Có bao nhiêu phụ nữ thoát khỏi được kinh nghiệm đau đớn này ? Bản thân cơ dịp này thường là một cơ dịp hạnh phúc nếu như tất cả đều diễn ra xuông xẻ tốt đẹp với cuộc sản sinh. Thử tưởng tượng sự khác biệt sẽ đến là dường nào nếu người phụ nữ đã bị hành hạ bởi cơn đau đẻ thông thường lại phải đau khổ thêm vì một nhà khoa học điên loạn ? Các cảm giác có lẽ cũng giống nhau, nhưng những cảm giác này có lẽ là một kinh nghiệm tồi tệ nhất trong đời sống của bà sản phụ. Điều này rõ ràng là khiến phải đau đớn nhiều hơn ngay cả về thể chất hơn là những cái đau từ riêng cảm giác .

Các truyền thống tâm linh của chúng ta cho thấy rằng chúng ta có được khá đủ chỗ ở đây để thay đổi mối quan hệ của mình đối với các nội dung của ý thức, và từ đó chuyển hóa được kinh nghiệm của mình về thế gian. Thật vậy, đã có một khối lượng sách vở lớn lao chứng minh cho điều này.[ii] Cũng rõ ràng là không có gì cần đến sự tin vào những chứng cớ yếu kém để chúng ta xem xét đến khả năng này với một tâm thức cởi mở.

Ý thức

Như Descartes, hầu hết chúng ta bắt đầu những câu hỏi này như những nhà tư tưởng, bị đào thải bởi những giới hạn từ tính chủ quan của mình để dối trá trong một thế gian vốn xuất hiện khác hơn là chúng ta tưởng. Descartes làm nổi bật tính lưỡng phân này bằng cách khẳng định có hai thực thể được tìm thấy trong vũ trụ của Thượng đế : vật chất và tinh thần. Ðối với tất cả chúng ta, một chủ thuyết nhị nguyên của loại này không khác gì một nội dung của hiểu biết thông thường (dù thuật ngữ “linh hồn” có vẻ hùng vĩ hơn, theo như tâm thức của chúng ta thường tự xử sự). Tuy nhiên, dù khoa học đã tỏa ánh sáng cụ thể trên các bí ẩn của tâm thức con người, thuyết nhị nguyên của Descartes (cùng với “tâm lý dân gian” của chính chúng ta) đã đi đến một số cư xử thô bạo. Ðược chống đỡ bởi các thành công không thể chối bỏ được qua ba thế kỷ của khảo cứu thuần túy khoa học, nhiều triết gia và khoa học gia giờ đây chối bỏ sự phân biệt của Descartes vế tinh thần và vật chất, tâm hồn và thể xác, như sự nhượng bộ đến lòng mộ đạo Kitô giáo rằng chắc chắn nó là như thế, và tưởng tượng rằng bằng cách ấy chúng đã xóa bỏ được vực sâu khái niệm giữa ý thức và thế giới vật chất.

Trong chương vừa rồi chúng ta đã thấy là các niềm tin của chúng ta về ý thức đã gắn liền mật thiết với đạo lý của chúng ta. Chúng cũng ngẫu nhiên có một quan hệ trực tiếp đến quan niệm của chúng ta về cái chết. Hầu hết các nhà khoa học tự nhận mình là các nhà vật lý học, điều này có nghĩa là họ tin rằng các đời sống tinh thần và tâm linh của chúng ta hoàn toàn tùy thuộc vào sự hoạt động của não bộ chúng ta. Từ lý giải này, khi bộ não chết đi, dòng chảy của sự sống chúng ta phải đi đến chung cuộc. Một khi ngọn đèn của các hoạt động thần kinh đã tàn lụi, sẽ không còn gì sống sót nữa. Thật thế, nhiều nhà khoa học mang đến sự quả quyết này như thể tự bản thân nó là một lời nguyền thiêng liêng đặc biệt, thử mang điều thẳng thắn trí thức này mà hỏi ý bất cứ người đàn ông, phụ nữ, hay trẻ em nào xem ai là kẻ đủ cứng rắn để nuốt vào.

Nhưng sự thực là chúng ta đơn giản không hề biết được điều gì xảy ra sau khi chết đi. Mặc dù có quá nhiều điều đã được bàn cãi chống lại một khái niệm ngây thơ về một thứ linh hồn độc lập với não bộ [iii], nơi chốn của ý thức trong thế giới tự nhiên vẫn là một câu hỏi rộng mở. Ý tưởng rằng não bộ sản sinh ra ý thức chỉ đại loại như  một bài viết về đức tin giữa các khoa học gia vào hiện tại này, và có rất nhiều lý lẽ để tin rằng các phương pháp của khoa học sẽ đủ để hoặc là chứng minh hoặc phế bỏ điều ấy.

Một cách không tránh khỏi, các nhà khoa học coi ý thức như là một thuộc tính đơn thuần của một số động vật có não bộ lớn. Tuy nhiên, vấn đế là khi được khảo cứu như thể một hệ thống vật lý, không có gì về não bộ khẳng định được nó là tác nhân mang gánh cái đại lượng nội tại, khác thường mà mỗi chúng ta chứng nghiệm như là ý thức trong mỗi trường hợp riêng của mình. Mỗi luận thuyết toan tính tỏa ánh sáng lên biên giới giữa ý thức và vô thức, tìm kiếm sự khác biệt vật chất khiến tạo nên một thứ phi thường, lệ thuộc vào các báo cáo chủ quan để báo hiệu một sự kích thích thử nghiệm đã được theo dõi [iv]. Ðịnh nghĩa có thể dùng được cho ý thức, do đó, là tính thông báo được (reportability). Nhưng ý thức và tính thông báo được không phải là cùng một thể loại. Loài sao biển có ý thức không ? Không có khoa học nào đúc kết được ý thức với tính thông báo được để mang đến một câu trả lời cho câu hỏi này. Để tìm kiếm ý thức trong thế giới trên căn bản của các biểu hiệu trông thấy được là điều duy nhất chúng ta có thể làm. Tuy nhiên, để xác định ý thức trong các ý nghĩa của những biểu hiện trông thấy được là một sai lầm. Các máy điện toán của tương lai, đủ tiến bộ để đậu được trắc nghiệm Turing sẽ mang đến được một tính cách phong phú về loại tự-thông báo - nhưng chúng sẽ có tính ý thức hay không ? Nếu như chúng ta chưa từng được hiểu thì sự hùng biện về nội dung này sẽ không quyết định được vấn đề. Ý thức có lẽ là một hiện tượng sơ đẳng hơn là các sinh thể sống và não bộ của chúng. Và có lẽ không có một phương cách rõ ràng nào để loại trừ một tiền đề có tính thực nghiệm [v]như thế.

Và do vậy, dù chúng ta hiểu biết khá nhiều về chính chúng ta trong các ý nghĩa về cơ thể, tâm lý, và tiến hóa, chúng ta hiện hoàn toàn không biết tại sao nó lại "giống như một điều gì" để trở thành như chúng ta. Cái sự thật mà vũ trụ lấp lánh nơi bạn đứng, các suy nghĩ và trạng thái cùng tình cảm của bạn có tính cách thuộc về phẩm chất thực là một bí ẩn tuyệt đối - chỉ so sánh được từ sự bí ẩn vốn được chắp nối mạch lạc một cách nổi tiếng bởi triết gia Schelling, rằng chắc là phải có bất cứ một điều gì trong vũ trụ này hơn là không có gì cả. Vấn nạn ở chỗ là kinh nghiệm của chúng ta về não bộ, như một đối tượng của thế gian, đã khiến chúng ta hoàn toàn vô cảm về cái thực tại của ý thức, trong khi kinh nghiệm của chúng ta như một não bộ chẳng cho chúng ta được một kiến thức gì cả. Căn cứ vào tình huống này, thật là hợp lý để kết luận rằng khu vực của tính chủ quan chúng ta cấu thành một không gian thích ứng (và thiết yếu) của sự nghiên cứu vào bản chất của vũ trụ: như thể một số sự thực sẽ được khám phá chỉ bằng ý thức, trong các giới hạn của người đầu tiên hoặc không hề khám phá ra điều gì cả.

Nghiên cứu trực tiếp bản chất của ý thức thông qua sự xem xét nội tâm kéo dài, đơn giản chỉ là tên gọi khác cho sự thực hành tâm linh. Nên tách bạch rõ ràng là bất kể kinh nghiệm của bạn có thể chuyển hóa được ra sao-sau bốn mươi ngày đêm trong sa mạc, sau hai mươi năm trong hang động hay là sau khi một số cơn đau serotonin đã được truyền vào hệ thống thần kinh của bạn- những chuyển hóa này sẽ là một vấn đề của các thay đổi xảy ra trong nội dung của ý thức bạn. Bất kể Jesus đã chứng nghiệm gì, ông đã chứng nghiệm bằng ý thức. Nếu ông yêu người láng giềng như chính mình thì điều này chỉ giống như là một giải thích về việc Jesus đã cảm thấy như thế nào giữa hiện diện của những con người khác. Lịch sử của tâm linh nhân loại là lịch sử của các nỗ lực khám phá và thay đổi sự cung cấp của ý thức thông qua các phương pháp như tuyệt thực, ca múa, loại bỏ cảm giác, cầu nguyện, thiền định và sự xử dụng các dược thảo về tâm lý. Không còn thắc mắc gì nữa về những chứng nghiệm thuộc loại này có thể được thực hiện trong một nội dung hợp lý. Thật thế, chúng là những phương tiện duy nhất của chúng ta để quyết đoán được các điều kiện của con người có thể chuyển hóa một cách có chủ tâm đến giới hạn nào. Công việc táo bạo đó chỉ trở nên vô lý khi con người bắt đầu tạo ra các khẳng định về thế gian mà không được hỗ trợ bởi các chứng cứ thực nghiệm.

Chúng ta đang gọi "ta" là gì ?

Các khả năng tâm linh của chúng ta phần lớn tùy thuộc vào những gì mà chính chúng ta là. Trong các ý nghĩa vật lý, mỗi chúng ta là một hệ thống, khóa chặt trong một sự hoán chuyển không gián đoạn của vật chất và năng lực với một hệ thống lớn hơn của địa cầu. Cuộc đời của chính các tế bào của bạn được xây dựng trên một mạng lưới các hoán đổi qua lại mà bạn có thể xử dụng chỉ một tác dụng ý thức thô sơ nhất - trong hình thức quyết định mình có nên nín thở hay là lấy thêm một lát pizza nữa ra khỏi tủ lạnh. Như một hệ thống vật chất, bạn không còn được độc lập hơn là lá gan của mình về bản chất ở khoảnh khắc này như toàn bộ cơ thể mình. Như một tập hợp của các tế bào tự phối và tự chia liên tục, bạn cũng có tính liên tục với những điềm báo trước có tính di truyền của mình: cha mẹ mình, và trở về hàng chục triệu thế hệ - ở cái thời điểm mà tổ tiên của bạn bắt đầu nhìn ít giống  những đàn ông, đàn bà từ bộ răng xấu xí như những váng bẩn nổi trên mặt ao hồ. Thật xứng đủ để nói rằng, trong các ý nghĩa về thể chất, bạn không khác gì một gợn nước xoáy trong dòng sông vĩ đại của sự sống.

Nhưng, dĩ nhiên bản thân cơ thể của bạn là một môi trường đầy những sinh thể, trong mối quan hệ đến những sinh thể bạn có chủ quyền chỉ trong danh xưng. Ðể khảo sát cơ thể của một con người, các cơ phận và mạch máu, các tế bào và các vi sinh khuẩn đường ruột (than ôi, có khi là fauna), là để phải đương đầu với một thế giới không còn làm chứng gì hơn về trí thông minh có tính ý thức hơn là thế giới trên quy mô lớn. Có lý do nào để để nghi ngờ, khi quan sát chức năng của các ti thể bên trong một tế bào, hay sự co rút của các cơ bắp trong bàn tay, rằng có một ý thức , ở trên và vượt ra khỏi một tiến trình như thế để nghĩ rằng “tổ quốc chính là ta” (L’etait c’est moi). Thật vậy bất cứ đặc quyền nào chúng ta đã toan để hòa hợp với cái giới hạn của làn da bọc ngoài trong cuộc tìm kiếm của chúng ta cho cái ta vật chất có lẽ là hoàn toàn tùy tiện.

Các giới hạn của cái ta tâm trí còn không dễ nhận diện hơn: các di truyền văn hóa, những điều cấm kỵ, các hình thái nghi lễ, các quy ước về ngữ học, những định kiến, các lý tưởng, thành kiến thẩm mỹ, các âm hưởng thương mại – cái hiện tượng đang  cư trú các miền đất xinh đẹp của tâm hồn chúng ta là các di dân từ thế giới nói chung. Nếu bạn ao ước muốn được gọn gàng - muốn có thị hiếu trong ăn mặc, ý thức cộng đồng của bạn, mong đợi của bạn về lòng tử tế với nhau, sự hổ thẹn của bạn, tính nhã nhặn của bạn, kiểu cách tình dục của bạn v.v...- điều gì bắt nguồn từ chính nơi bạn ? Đó có phải là những suy tưởng đúng nhất về những gì đang trú trong bạn hay không ? Những hiện tượng này là các kết quả trực tiếp sự ngâm nhúng của bạn vào trong một thế giới của những mối quan hệ xã hội và văn hóa ( cũng như là sản phẩm của di truyền của bạn). Nhiều hiện tượng tựa như không còn là "bạn" nữa, hơn là quy luật văn phạm Anh văn cho thấy "bạn" là ai.

Và rồi thì, những cảm giác về một bản ngã vẫn tiếp tục dai dẳng. Nếu như cái ý nghĩa "ta" nói đến bất cứ điều gì, thì đơn giản là nó không chỉ nói về thể xác. Sau cùng, hầu hết chúng ta cảm thấy như một bản ngã riêng trong khuôn khổ của thể xác. Tôi nói về thể xác của tôi cũng như tôi nói về chiếc xe hơi của mình, vì một lý do đơn giản là mọi hành vi của nhận thức hay nhận biết chuyên chở ý nghĩa ẩn kín rằng cái biết là điều gì khác hơn điều được biết. Hệt như cái ý thức của tôi về chiếc xe hơi của tôi chứng tỏ rằng tôi, như một chủ thể, là điều gì khác hơn chiếc xe của tôi, là một vật thể, tôi có thể được nhận biết từ tay mình, hay từ một cảm xúc, và chứng nghiệm cùng một sự phân tích giữa chủ thể và vật thể. Vì nguyên nhân này, cái bản ngã đơn giản không thể ngang bằng với cái tổng thể của đời sống tinh thần của một người hay với cái tính cách của người ấy như một sự toàn bộ[vi] . Hơn thế nữa, đó là trọng tâm của quan điểm về những tình trạng thay đổi của tinh thần và thể xác xuất hiện như sao chùm. Bất kể mối tương quan giữa ý thức và thể xác thực sự như thế nào, trong các ý nghĩa chứng nghiệm của thể xác là một điều gì mà đối với bản ngã ý thức nào, nếu có một bản ngã như thế, có giá trị trong mối tương quan với nhau. Một cách chính xác là khi, trong những ý nghĩa tiến bộ hay cách mạng, trọng tâm của quan điểm này nảy sinh không được biết đến, nhưng có một điều rõ ràng ; vào một số thời điểm trong năm đầu của hầu hết đời sống con người được rửa tội như thể "tôi", một chủ thể quanh năm suốt tháng, cho kẻ mà tất cả các xuất hiện, bên trong bên ngoài, trở nên vật thể của một thể loại, được chờ đợi để được biết đến. Và nó là cái "tôi" mà mọi nhà khoa học bắt đầu cuộc truy tìm vào bản chất của thế gian và mọi con người ngoan đạo đều chắp tay trong lời cầu kinh của mình.[vii]

Ý nghĩa của bản ngã có lẽ là sản phẩm của hành vi do chính mình miêu tả về hình ảnh của não bộ; cái nhìn về thế giới của nó tạo ra một hình ảnh của kẻ nhìn thấy. Thật là quan trọng để nhận ra rằng cảm giác này – cảm giác mà mỗi chúng ta có về sự thích ứng, hơn là cái thuần túy tồn tại, một không gian của chứng nghiệm – không phải là đặc điểm cần thiết của ý thức. Nói cho cùng, có thể hiểu được rằng một sinh vật có thể tạo nên một tiêu biểu của thế giới mà không cần phải tạo nên một tiêu biểu của chính mình trong thế giới. Và thật ra nhiều người thực hành tâm linh khẳng định sự chứng nghiệm thế giới đúng từ cách thức này, dịch chuyển hoàn hảo từ bản ngã.

Một tìm kiếm căn bản về ngành thần kinh tâm lý học sẽ tăng thêm niềm tin cho các loại khẳng định đó. Không nhiều lắm về việc chúng là gì mà chúng làm gì khiến các tế bào thần kinh nhìn, nghe, ngửi, nếm, sờ và cảm được. Như các hoạt động khác xuất hiện từ hoạt động của não bộ, cái cảm giác về tự thân được xem đúng nhất là một tiến trình. Do đó, điều này không đáng ngạc nhiên lắm khi chúng ta có thể mất cảm giác này, bởi vì tiến trình, bởi chính tính chất của nó, có thể bị gián đoạn. Trong khi các chứng nghiệm về tính tự thân không cho thấy điều gì về mối quan hệ giữa ý thức và thế giới vật chất (và từ đó lặng im về câu hỏi cái gì xảy ra sau khi chết), các chứng nghiệm này có những ám chỉ rộng rãi cho các khoa học về tâm thức, cho các tiếp cận của chúng ta về tâm linh, và cho các nhận thức của chúng ta về hạnh phúc của con người.

Như một hiện tượng tinh thần, việc đánh mất bản ngã không hiếm hoi như sự cẩu thả có tính uyên bác về chúng mang lại. Kinh nghiệm này được đặc điểm hóa bởi sự mất đột ngột của nhận thức khách quan/chủ quan: chuỗi liên tục của kinh nghiệm vẫn còn lại, nhưng người ta không còn cảm giác là có một điều được biết đứng giữa cái biết . Các suy nghĩ có thể xuất hiện, nhưng cảm giác khiến một người là kẻ suy nghĩ của những tư tưởng này đã tan biến mất. Một điều gì đã dứt khoát thay đổi ở mức kinh nghiệm của một khoảnh khắc -đến-khoảnh khắc của một người, và sự thay đổi này - sự biến mất của bất cứ điều gì được gọi bằng “tôi/ta” có thể gắn dính vào một cách trung thực – báo hiệu rằng đã từng có một chứng nghiệm có ý thức về cái tự thân(selfhood) suốt lúc đó tuy nhiên khó có thể biểu thị được đặc điểm của nó.

Hãy nhìn vào cuốn sách này như một đối tượng vật chất. bạn ý thức được nó như một xuất hiện trong ý thức. Bạn có thể cảm giác rằng ý thức của mình là một việc – nó là bất cứ điều gì lấp lánh thế giới của bạn có lẽ từ một số điểm sau đôi mắt của bạn, và cuốn sách là một việc khác. Đây là loại nhận thức có tính nhị phân (chủ quan/khách quan) đã đặc điểm hóa kinh nghiệm đời sống thông thường của chúng ta. Tuy nhiên, có thể tìm thấy chính mình bằng cách đặt phép lưỡng phân này trong nghi vấn-và ngay cả vứt bỏ tất cả chúng đi.

Các nội dung của ý thức – ánh sáng, âm thanh, cảm giác, suy nghĩ, tính cách v.v…- bất cứ chúng là gì ở vị trí nào của não bộ, đơn thuần là các diễn tả của ý thức ở tầm mức của kinh nghiệm chúng ta. Không nhận thức được như thế, đa số các xuất hiện này có lẽ tác động đến ý thức từ bên ngoài, và ý thức về cái ta nổi lên, và trở nên bám chặt vào, khi cái cảm giác là cái điều mình biết bị giới hạn, điều chỉnh, và thường bị đè nén bởi cái được biết. Thật thế, điều này tựa như cha mẹ chúng ta tìm thấy chúng ta trong những cái nôi rất lâu trước khi chúng ta tìm thấy mình ở đó, và rằng chúng ta thuần túy bị hướng dẫn bởi những cái nhìn chăm chú, các chỉ trỏ của họ để kết hợp chung quanh một trung tâm của nhận thức có tính ám chỉ vốn không thực sự hiện hữu [viii]. sau đó, mỗi vuốt ve chăm sóc, mỗi thỏa mãn của cơn đói khát cũng như các hình thức thay đổi của sự tán thành hay khiển trách đến trong sự trả lời về các hành động của tinh thần nội tại của chúng ta, có lẽ xác định một ý thức bản ngã mà chúng ta, thí dụ, cuối cùng học để gọi "ta" - và do đó chúng ta đã trở nên một quỹ tích hẹp chung quanh tất cả các sự việc và các biến cố, vui vẻ và không vui vẻ, tiếp tục cuốn xoáy.

Trong các ý nghĩa chủ quan, cuộc truy tìm bản ngã có lẽ dẫn đến một nghịch lý: sau cùng, chúng ta đang tìm kiếm chính ngay điều vốn đang thực hiện sự tìm kiếm. tuy nhiên hàng nghìn năm của kinh nghiệm nhân loại cho thấy rằng cái nghịch lý ở đây chỉ là bên ngoài; nó không chỉ thuần túy rằng cái thành phần cấu thành của kinh nghiệm chúng ta khiến chúng ta gọi "ta" không thể tìm thấy được; chính là nó đã thực sự biến mất khi tìm kiếm trong một phương cách nghiêm nhặt.

Những điểm đề cập trên chỉ là một nước bóng bên ngoài hiện tượng học ở đây, nhưng nó cũng đủ để cho chúng ta bắt đầu. Cái căn bản sự thực (và tôi nghĩ không thể bàn cãi được) chính là hầu hết nhân loại trải nghiệm tính hai mặt của chủ thể và đối thể trong một số giới hạn, và hầu hết chúng ta cảm thấy sức mạnh của nó gần như trong mọi khoảnh khắc của đời sống. Chắc chắn không phải là sự cường điệu để bảo rằng cái cảm giác mà chúng ta gọi “ta” là một trong những đặc điểm rông khắp và dễ thấy nhất của đời sống nhân loại: và các ảnh hưởng trên thế giới của nó, khi sáu tỉ “bản ngã” theo đuổi các kết quả khác nhau và đôi khi hoàn toàn không tương thích với nhau, so với những thứ có thể gán cho hầu hết những hiện tượng khác trong thiên nhiên. Rõ ràng, Không có điều gì là tối ưu- hoặc ngay cả sống còn được một cách cần thiết- về hình thái hiện tại của chủ quan chúng ta. Hầu như mọi vấn nạn nào chúng ta cũng có thể gán cho sự thật là con người bị lừa dối đến tận cùng bởi cảm giác của sự phân chia. Có lẽ rằng một tính chất tâm linh có thể sói mòn được tính nhị nguyên ấy, chỉ qua sự trầm tưởng của ý thức, đã không giúp được gì nhưng cải thiện được tình thế của chúng ta. Sẽ có hay không có một số lượng rất lớn những con người dự phần vào vai trò khám phá địa hình địa vật này là tuỳ thuộc vào cuộc luận bàn về tôn giáo của chúng ta tiến hành như thế nào. Rõ ràng là không có một trở ngại nào cho cuộc tiếp cận thực sự đến kinh nghiệm tâm linh lớn hơn các niềm tin hiện tại của chúng ta về Thượng Ðế.

Sự Thông thái của Đông phương

Những điều đề cập trên sẽ gây ấn tượng không tránh khỏi đến một số độc giả như thể một sự bùng nổ rối rắm về triết học có tính suy đoán. Điều này thật là không may, bởi vì không một điều gì đã từng được suy đoán hoặc ngay cả phù hợp một cách chi tiết với triết học-tối thiểu trong ý nghĩa mà thuật ngữ này từng được yêu cầu đến ở phương Tây. Hàng nghìn năm đã trôi qua kể từ khi một triết gia phương Tây nào đó đã tưởng tượng rằng một con người có thể được khiến cho trở nên hạnh phúc, an bình, ngay cả thông thái, trong một ý nghĩa thông thường, từ cuộc truy tìm chân lý của y[ix]. Sự chuyển hóa cá nhân, hoặc ngay cả sự tự giải phóng khỏi cái ảo tưởng của bản ngã, dường như đã từng được suy nghĩ nghĩ quá nhiều để mà hỏi rằng: hay tốt hơn là chẳng suy tưởng gì cả. Hậu quả là, đa số chúng ta ở phương Tây thường không được trang bị một cách khái niệm để hiểu được các khẳng định có tính kinh nghiệm của các loại viện dẫn trên.

Thực ra, các khác biệt về tâm linh giữa Đông và Tây đều gây kinh ngạc đến từng tiểu tiết một như những khác biệt thuộc về vật chất giữa Nam và Bắc. Để tóm gọn lại trong một dòng, luận thuyết đầy quyến rũ của Jared Diamond, là nền văn minh tiến bộ đã không mọc ra trong vùng sa mạc Sahara ở Phi châu, bởi vì người ta không thể cưỡi một con tê giác mà đi đánh nhau[x]. Nếu như có một hình ảnh lôi cuốn tương đương nào để giải thích được tại sao chủ thuyết thần bí kinh nghiệm không mang tính nghị nguyên dường như chỉ xuất hiện ở Á châu mà thôi thì tôi chưa từng tìm thấy. Nhưng tôi ngờ rằng thủ phạm đã từng là những người Kitô giáo, Do thái giáo và Hồi giáo vốn đã chú trọng vào bản thân của đức tin. Đức tin đa phần giống như một con tê giác, thực tế: nó chẳng giúp gì nhiều về công việc thực tế cho bạn, nhưng khi ở sát cạnh, đức tin sẽ tạo nên những yêu sách ngoạn mục vì sự chú ý của bạn.

Điều này không phải để cho rằng thực hiện tâm linh thường đạt được ở phía đông của Bosporus. Rõ ràng không thường đạt được như thế. Cũng cần phải thừa nhận rằng Á châu luôn từng có được phần chia công bằng của họ về các nhà tiên tri giả tạo và các vị thánh bịp bợm, trong khi Tây phương chưa từng bi tước đoạt mất hết khôn ngoan của mình[xi]. Thế mà, khi đem các bí ẩn triết học vĩ đại của Đông phương so sánh với các vị sáng tạo nên triết học Tây phương và các truyền thuyết thần học, thì các khác biệt không thể nhầm lẫn được : Phật Thích ca, Shankara, ngài Liên Hoa Sinh (Padmasambhava), Long Thọ Bồ Tát (Nagarjuna), Longchenpa và vô số những vị khác trải suốt đến hiện tại đều không có một tương đương nào ở Tây phương. Trong phạm trù tâm linh, chúng ta trở thành đứng trên các đôi vai của những người lùn. Do đó, có một chút băn khoăn ở đây là các học giả Tây phương đã tìm ra một quan điểm trong một giới hạn khá là tầm thường[xii].

Mặc dù đây không phải là một luận thuyết về tâm linh Phương Đông, nó cũng không có nghĩa không thích hợp để xem xét một cách khái quát sự khác biệt giữa tiêu chuẩn của Đông và Tây phương vì tính chân thật đáng ngạc nhiên của nó. Để minh hoạ cho điểm này, tôi đã tuyển chọn ra một cách ngẫu nhiên một chương từ một tủ sách văn chương Phật giáo. Văn bản sau đây được tìm ra ngay tức khắc, với đôi mắt nhắm nghiền, trong hàng vô số kinh sách. Tôi xin mời độc giả tìm ra bát cứ điều gì ngay cả gần giống như thế này trong Thánh kinh hay từ kinh Koran :

Trong khoảnh khắc hiện tại, khi (tâm thức của bạn) còn ở trong tình trạng của chính nó không tạo dựng nên một điều gì,

Sự biết ở khoảnh khắc ấy trong tự bản thân nó thì khá là tầm thường.

Và khi bạn nhìn vào chính mình một cách trần truồng bằng cách này (mà không kèm theo một suy tưởng lan man nào),

Bởi vì chỉ sự quan sát thuần chất này mới tìm thấy được một sự sáng sủa minh bạch mà không một ai ở đấy quan sát;

Chỉ có sự hiểu biết hiển nhiên trần truồng hiện diện.

(Sự hiểu biết này) thì trống không và thanh khiết vô cùng, không phải được tạo nên bởi bất cứ thứ gì.

Nó là sự thật không pha trộn, không có bất cứ thứ nghĩa đôi nào về sự sáng suốt và hư không.

Nó không lâu bền nhưng nó thực không phải được tạo nên bởi bất cứ thứ gì khác.

Tuy thế, nó không phải chỉ là một thứ vô nghĩa hay một thứ gì có thể bị tiêu hủy bởi vì nó rõ ràng và nó hiện hữu.

Nó không hiện hữu như một đơn thể bởi vì nó có mặt và rõ ràng trong các ý nghĩa của sự trở thành nhiều điều khác.

(mặt khác) nó không được tạo nên như thể một bội số của các sự việc bởi vì nó không thể tách chia vì một vị riêng nào.

Cái sự biết tự thân cố hữu này không có nguồn từ điều gì bên ngoài chính nó.

Đây là sự khởi đầu thực sự cho các điều kiện thực của các sự thể.

Liên Hoa Sinh(Padmasambhava) [xiii]

Người ta có thể sống một thời gian vô tận như một người Kitô giáo, Hồi giáo, hay một người Do Thái giáo và sẽ chẳng bao giờ gặp được những lời giảng dậy về bản chất của ý thức như thế này. So sánh với Hồi giáo thì đặc biệt dể gây ra ác cảm, bởi vì ngài Liên Hoa Sinh (Padmasambhava) là một người gần như đương thời với Muhammad[xiv]. Dù ý nghĩa của đoạn văn trên có thể không hoàn toàn rõ ràng với mọi độc giả- đoạn văn ấy chỉ là một phần của một bài giảng dài chi tiết hơn về bản chất của tâm thức và chứa đựng một số lượng tương đối về các biệt ngữ Phật giáo (“sự sáng suốt”, “hư không”, “vị riêng” v.v…) – văn bản này là một tài liệu có tính kinh nghiệm nghiêm túc chứ không phải là một phán quyết của siêu hình học. Ngay cả các sách vở đương đại về ý thức, từ triết học, khoa học nhận thức,tâm lý học và thần kinh học cũng không thể sánh được với các loại nghiên cứu có tính chính xác phi thường vốn được tìm thấy trong khắp các kinh sách của Phật giáo. Dù chúng ta không có lý do gì để bị gắn liền một cách giáo điều với bất cứ truyền thống hướng dẫn tâm linh nào, chúng ta cũng không nên tưởng tượng rằng tất cả đều cùng thông thái như nhau hoặc biện giải như nhau. Các nghiên cứu ấy không phải là như thế. Để có thể sống còn, chủ nghĩa huyền bí phải cần đến những hướng dẫn có tính chi tiết, cái mà khiến ta phải chịu đựng những mơ hồ, giả tạo trong các phô bày của chúng hơn là bản hướng dẫn cách xử dụng cái máy cắt cỏ[xv]. Một số truyền thuyết đã nhận ra được điều này từ cả thiên niên kỷ trước. Một số khác thì không.

Thiền Quán

Hầu hết các kỹ thuật  về xem xét nội tâm nhằm vào việc mở hé ra các đặc tính nội tại của ý thức thường được nhắc đến như các phương pháp thiền. Tuy nhiên, để được cho rằng một con người đang “thiền” có nghĩa là không cho được một thông tin nào cả về nội dung kinh nghiệm của kẻ ấy. “Thiền” trong ý nghĩa mà tôi xử dụng ở  đây nói đến bất cứ phương tiện nào qua đó cái hiểu biết của chúng ta về “bản ngã” - của triết lý nhị nguyên chủ thể/đối thể trong nhận thức và hiểu biết – có thể được làm cho tan biến đi, trong khi ý thức vẫn tồn tại và nhận thức được một cách sinh động về sự liên tục của kinh nghiệm[xvi].

Trở ngại chính không thể tránh khỏi đối với thiền là sự suy nghĩ. Trở ngại này khiến nhiều người đi đến sự thừa nhận rằng mục đích của thiền là để sinh ra một tình trạng không-suy nghĩ. Đúng là một số kinh nghiệm có đưa đến sự tạm ngưng suy nghĩ  nhưng thiền ít là một nội dung của đè nén tư tưởng hơn là sự phá vỡ các nhận dạng của chúng ta với chúng, để chúng ta có thể nhận biết cái điều kiện mà ở đó bản thân các suy nghĩ nổi lên. Các khoa học gia và triết gia Tây phương thường tưởng tượng rằng suy nghĩ là một bản toát yếu của đời sống ý thức và không thể có một tâm hồn không có suy nghĩ cũng như không thể có một bàn tay không có ngón. Tuy nhiên, tri thức căn bản của hầu hết các nhà trường Đông phương về tâm linh là dù suy nghĩ là một sự cần thiết có tính thực tiễn, sự thất bại để nhận biết được suy nghĩ như là các suy nghĩ, khoảnh khắc này đến khoảnh khắc khác, là cái đem lại cho mỗi chúng ta cám cảm giác mà chúng ta gọi “tôi/ta”, và đây là sợi dây mà tất cả các thể trạng của sự đau khổ và không thỏa mãn bị treo lơ lửng[xvii]. Đây là một khẳng định có tính kinh nghiệm chủ nghĩa, chứ không phải là nội dung của nghiên cứu triết học. Phá vỡ vỏ bọc của suy nghĩ, tính nhị phân của chủ thể và đối thể sẽ tan biến- cũng như thể cái khác biệt căn bản giữa các tình trạng quy ước của hạnh phúc và đau khổ. Đây là một sự thực về tinh thần mà ít học giả Tây phương nào từng tạo nó thành sự thực hành để am hiểu.

Chính là từ ở đây mà sự thực hành thiền bộc lộ chính mình như thể là một nghiêm túc tri thức và không thể thiếu được. Có một điều gì để mà nhận biết được về bản chất của ý thức, và sự nhận biết này không mang đến sự nghĩ đến các suy nghĩ mới. Tựa như bất cứ sự khéo léo nào đòi hỏi đến các tinh tế trong nhận biết và hiểu biết, nhiệm vụ của sự nhận biết được ý thức trước phép lưỡng phân chủ thể/đối thể có thể dễ dàng tạo được bởi một nhà chuyên môn[xviii]. Nhưng tối thiểu trong nguyên tắc, nó là một kinh nghiệm sẵn sàng cho bất cứ ai.

Bây giờ bạn đang ngồi đọc cuốn sách này. Quá khứ của bạn là ký ức. Tương lai của bạn là nội dung của sự thuần mong đợi. Cả ký ức và mong đợi có thể cùng trồi lên trong ý thức chỉ như các suy nghĩ trong khoảnh khắc hiện tại.

Dĩ nhiên, bản thân việc đọc sách là một sinh thể của suy nghĩ. Có lẽ bạn có thể nghe âm thanh của chính mình đọc những dòng này trong tâm trí mình. Tuy vậy, những câu này không cảm giác giống như là những suy nghĩ của bạn. Các suy nghĩ của bạn là những cái đến không báo trước và đánh cắp bạn ra khỏi dòng chữ. Chúng có thể có đôi liên quan đến điều gì bạn đang đọc - bạn có thể nghĩ là "Phải chăng y vừa tự mâu thuẫn với mình ở đó ?" - hoặc chúng không hề có một tương quan gì cả. Có thể đột nhiên bạn thấy chính mình nghĩ về buổi ăn tối, hoặc về cuộc tranh luận mình vừa có dăm ngày trước, ngay cả trong khi đôi mắt của bạn vẫn đọc những dòng chữ một cách mù lòa không hay biết. Chúng ta đều biết đọc cả chương  và ngay cả đọc nhiều trang của một cuốn sách mà không hề tiêu hóa được một chữ có nghĩa là gì. Ít người trong chúng ta biết được rằng mình đã trải qua phần lớn cuộc đời mình trong tình trạng : chỉ nhận hiểu được hiện tại - hình ảnh, âm thanh, mùi vị cảm giác - một cách mập mờ, xuyên qua tấm màn che của suy tưởng. Chúng ta đã sống cuộc đời mình để tự kể cho chính mình câu chuyện về quá khứ và tương lai, trong lúc cái thực tế của hiện tại đa phần không hề được khám phá. Giờ đây chúng ta đang sống trong sự ngu dốt của tự do và sự giản đơn của ý thức trước khi có sự khởi phát của suy nghĩ.

Ý thức của bạn, dù vẫn chưa được hiểu trong các phạm trù khoa học, là một sự đơn giản vô cùng như một nội dung của chứng nghiệm. Ý thức của bạn chỉ đứng trước riêng mình bạn, như chính bạn, khi mọi thứ khác chung quanh xuất hiện đến sự chú ý của bạn. Bạn nhìn thấy cuốn sách này. Bạn nghe thấy nhiều thứ âm thanh. Bạn cảm thấy được cảm giác của cơ thể mình trong không gian và rồi các suy nghĩ về quá khứ, tương lai nổi lên, tồn tại một chốc rồi đi mất.

Tuy nhiên, nếu bạn sẽ nhìn chăm chú vào đối tượng của kinh nghiệm mình, sự vắng mặt của nó trở nên rõ rệt, nếu chỉ trong một thoáng chốc.  Mọi thứ đều còn lại - cuốn sách này, đôi tay bạn- và hãy còn nữa, cái chia cách viển vông từng tách bạch kẻ  biết và điều được biết, từ bản ngã và thế giới, nội tại với ngoại tại cũng sẽ tan biến hết. Kinh nghiệm này đã từng ở tại tâm điểm của tâm linh nhân loại trong nhiều thiên kỷ. Không có điều gì mình cần hiểu được để hiện thức hoá nó. Chúng ta chỉ cần nhìn kỹ vào cái gì mình đang gọi là "ta".

Một khi sự quên mình của ý thức được thoáng hiện, đời sống tâm linh có thể được nhìn như  một chủ đề về sự từ bỏ sự chú ý nhiều hơn và nhiều hơn nữa của một con người để  nhận thức này có thể trở nên vững vàng. Đây là nơi mà mối liên hệ giữa đạo đức và tâm linh trở thành không thể trốn thoát được nữa. Rất nhiều sách vở về thiền cho thấy rằng các xúc cảm tiêu cực có tính xã hội như  thù, ghen và ghét bỏ thẩy đều phát sinh và đâm nhánh cái nhận thức nhị nguyên của chúng ta về thề giới. Mặt khác, các xúc cảm như yêu thương và bác ái có lẽ đã khiến cho tâm hồn chúng ta rất mềm dẻo trong những ý nghĩa có tính hòa giải, và không ngừng dể dàng hơn để tập trung dưới ảnh hưởng của chúng. Không có gì ngạc nhiên rằng các cảm xúc này sẽ trở nên dễ dàng hơn để loại bỏ sự chú ý của một người từ những nội dung của suy tưởng, chỉ đơn giản tồn tại như ý thức, nếu thái độ căn bản của một người khác là tích cực và và nếu một ai có những mối quan hệ đã thiết lập trên căn bản này. Những vụ kiện cáo, cừu hận, các mưu mẹo khó hiểu đã bị bỏ ngục đem đến tòa án The Hague vì những tội ác đối với nhân loại không phải là những thành phần trong những thứ cần thiết cho sự ổn định của suy tưởng. Nó dường như cũng là một nội dung của loại hiểu biết thông thường rằng cái cảm giác tự ngã càng được thư dãn chừng nào thì càng ít những những tình trạng ấy nảy sinh - những tình trạng như sợ hãi và giận dữ. Các khoa học gia đang tạo nên những cố gắng ban đầu trong việc thử nghiệm những khẳng định này, nhưng tất cả những người hành thiền có kinh nghiệm đã thử nghiệm những điều này rồi[xix]. mặc dù rất nhiều những khảo cứu khoa học đã được thực hiện về thiền đã đạt đến chỉ một sự ít ỏi như là một phương tiện làm vơi nhẹ sự trầm cảm, không thắc mắc tại sao hiện tượng ích kỷ đã bắt đầu tạo được lối vào bên trong vòng quẩn đẹp đẽ của một yếu tố thứ ba: ngành khoa học về chứng nghiệm[xx].

Cũng giống như trong các lãnh vực khác, trực giác tâm linh thì tùy thuộc vào sự đồng lòng và bác bỏ có tính chủ quan. Tựa như các nhà toán học có thể vui thú được với những cuộc đối thoại có thể hiểu được về các tư tưởng trừu tượng (mặc dù có có luôn không đồng ý với nhau về cái gì “hiển nhiên” bằng trực giác), cũng như những lực sĩ có thể trò chuyện với nhau một cách có hiệu quả về niềm vui của thể thao, người thần bí có thể làm sáng tỏ một cách đồng thuận với nhau về các dữ kiện trong phạm vi của mình. Do đó, chủ nghĩa thần bí đích thực có thể là “khách quan” – chỉ ở trong ý nghĩa có tính nguyên tắc về thế giới này là nó đáng được duy trì – trong ý nghĩa là nó không cần phải bị vẩn đục bởi các giáo điều võ đoán[xxi]. Kinh nghiệm tâm linh, như thể một hiện tượng được nghiên cứu, không khó bảo hơn các giấc mơ, các xúc cảm, các ảo tưởng tri giác hay ngay cả chính tự thân của các suy nghĩ[xxii].

Một tương lai lạ thường đang chờ chúng ta: các loại máy-đọc-được suy nghĩ, thực tại ảo xác thực, cấy tạo mô thần kinh, và sự tăng cường các dược chất tinh tế có lẽ tất cả đều có những quan hệ mật thiết đến chính chúng ta và các quan niệm của chúng ta về các khả năng tâm linh. Chúng ta đang đi đến một thời đại mà chính các tính người nhất của chúng ta, trong các ý nghĩa di truyền, không còn là điều kiện cần thiết cho sự hiện hữu của chúng ta nữa. Hỗn hợp của trí tuệ con người và máy móc cũng là một khả năng quan trọng. Những thay đồi ấy trong các giới hạn truyền thống giữa cái ta và thế giới sẽ có nghĩa gì đối với chúng ta ? Các thay đổi ấy có thích hợp gì với một tâm linh vốn cắm rễ sâu trong sự thừa nhận tính không nhị nguyên của ý thức ?

Ðối với tôi dường như là bản chất của ý thức sẽ ăn đứt tất cả những phát triển này. Bất kể kinh nghiệm gì đang chờ đợi chúng ta - hoặc là với hỗ trợ của khoa học kỹ thuật hay sau khi chết đi - bản thân kinh nghiệm là chủ đề và các nội dung của ý thức. Tìm được rằng ý thức vốn đã vượt quá những nội dung của nó, tìm được rằng ý thức đã tận hưởng được cái niềm vui sướng thỏa mãn mà nếu không thì bản ngã sẽ phải tìm kiếm là bạn đã vượt quá được cái lý lẽ của kinh nghiệm. Thảo nào kinh nghiệm sẽ luôn luôn có tiềm năng làm thay đổi chúng ta, nhưng có lẽ những thay đổi này sẽ vẫn còn là một vấn đề của việc chúng ta có thể ý thức được gì trong khoảng khắc kế tiếp, chứ không phải ý thức là gì là trong tự bản thân nó[xxiii].

CHỦ THUYẾT THẦN BÍ là một sự mạo hiểm có tính lý trí. Tôn giáo thì không. Người thần bí đã nhận ra được một điều gì về bản chất của ý thức trước sự suy nghĩ, và sự nhận biết này có thể chịu được sự bàn luận có lý lẽ. Những người thần bí có những lý do cho những gì họ tin, và những lý do này thuộc về kinh nghiệm. Cái bí hiểm đục ngầu của thế gian có thể được phân tích với những khái niệm (đây là khoa học), hay có thể được chứng nghiệm hoàn toàn không có khái niệm gì cả (đây là chủ nghỉa thần bí)[xxiv]. Tôn giáo chỉ là những khái niệm tồi luôn luôn được giữ ở cùng chỗ với những khái niệm tốt. Tôn giáo là sự chối bỏ - cùng một lần toàn bộ hy vọng và nỗi sợ hãi – cái mênh mông của sự ngu xuẩn nhân loại.

Một mạch chảy của chân lý ẩn sâu trong cốt lõi của tôn giáo, bởi vì kinh nghiệm tâm linh, hành vi đạo đức, và các cộng đồng vững mạnh là những cần yếu của hạnh phúc con người. Và do đó truyền thống tôn giáo của chúng ta là loại trí tuệ đã chết và loại chính trị đổ nát. Dù kinh nghiệm tâm linh rõ ràng là một thiên hướng tự nhiên của tâm thức con người, chúng ta không cần phải tin vào bất cứ điều gì không đủ chứng cớ để thực hiện. Rõ ràng, cần phải có khả năng mang lý lẽ, tâm linh và đạo lý lại với nhau trong các suy tưởng của chúng ta về thế gian. Ðây sẽ là sự khởi đầu cho một tiếp cận hợp lý đến những quan tâm cá nhân sâu kín nhất của chúng ta. Và đây cũng là tận cùng của đức tin./.