Nhà thơ, nhà văn, nhà viết kịch Nga  Aleksandr Sergeevich Puskin (1799-1837) là người đặt nền móng cho văn học hiện thực Nga thế kỷ 19.  Pushkin đi từ lãng mạn “Người tù Kapkazơ” đến chủ nghĩa hiện thực: nhân vật con người thừa trong tiểu thuyết-thơ “Epghêni Ônêghin”; vấn đề cá nhân và nhà nước trong “Kỵ sĩ đồng”; số phận con người nhỏ bé trong “Tập truyện của Benkin”;  quyền lực của đồng tiền trong “Con đầm pích”; khởi nghĩa nông dân trong “Con gái viên đại úy”.

Hài hước sâu cay, đầy khí khái

Có lần trong giờ học văn, thầy giáo  ra đề “Mặt trời” để các trò làm thơ.  Một học trò con nhà quý tộc đọc:

-  Mặt trời mọc ở đằng Tây.

Cả lớp cười ồ.  Thầy vội lái chuyện  nên nói:

-  Ai chẳng biết mặt trời mọc ở đằng Đông. Giờ trò nào làm tiếp.

Puskin giơ tay, rồi đọc:

-    Mặt trời đang mọc ở đằng Tây

Thiên hạ sống trên trái đất này

Hốt hoảng nhìn nhau  rồi tự hỏi:

“Thức dậy hay là ngủ tiếp đây!?”

Puskin có vị trí đặc biệt  trong đời sống tinh thần ở Nga, thơ ông mang “tâm hồn Nga, thơm phức hương vị Nga”; tiểu thuyết, kịch, bút ký  là tiếng nói , “tiếng dội từ người dân Nga”.

Nikolai  Vasillievich Gogol  (1809-1852)   là   nhà văn, nhà viết kịch nổi tiếng của văn học Nga nửa đầu thế kỷ 19,  thủ lĩnh trường phái hiện thực phê phán. 1830, Gogol làm quen với giới văn nghệ sĩ. 1831, Gogol kết thân với Pushkin  ở Petersburg. Từ  1835 ông chuyển sang  viết văn chuyên nghiệp.

Tác phẩm và dư luận

Sau khi hài kịch   Quan thanh tra  và tiểu thuyết   Những linh hồn chết   tập I  xuất bản, dư luận  xã hội mâu thuẫn trái ngược nhau: nhiều người khen,  nhưng cũng không ít người chê, họ cho rằng  các  nhân vật trong hai tác phẩm ấy quá lố lăng, họ kết tội nhà văn đã vẽ nên bức tranh châm biếm cuộc sống xã hội Nga quá đáng.    Gogol buồn nản, ông đã đốt bản thảo tập II  Những linh hồn chết  vào rạng sáng ngày 11.2.1852.

Dưới con mắt xanh của nhà phê bình văn học  Danois  George  Brandes  thì Gogol có công lớn  trong việc xây dựng văn học hiện thực phê phán ở nước Nga, Brandes viết:

-   Gogol dấu trong ngực mình tất cả nguyện vọng của cả một dân tộc.

Không sinh vì nghệ, nhưng nổi danh và tử vì nghệ

Gogol dự định tạo nên sự tương phản gay gắt giữa “nhân vật  hư đốn”  và  “nhân vật đức hạnh”  ở tập I  và tập II   Những linh hồn chết.   Nhưng dự định trên không thành hiện thực , vì khi hoàn thành tập II, Gogol không gửi đi xuất bản mà âm thầm vất vào  lửa  kết quả của mười năm lao khổ sáng tác (1842-1852).   Và nước mắt ràn rụa chảy trên má nhà văn mà thời cuộc chưa có dịp hiểu thấu và đánh giá đúng.  Đúng chín ngày sau khi đốt bản thảo, ngày 20.2.1852, Gogol ra đi vào cõi vĩnh hằng.

Ở  đất nước phương xa, có một nhóm nhà văn Anh – trong đó có Henry James,  John  Galworthy,   Athur Conan  Doyle  đã nhận ra điều đó và viết trong tuyên cáo:

-   Vinh quang  thay cho con người tiên phong đã dũng cảm mở đường cho những người khác và đã mạnh dạn tiến lên hàng đầu.   Gogol là con người tiên phong đó và những nét đặc trưng nhất của nền văn học Nga có thể trước hết được tỏ rõ trong những tác phẩm của ông.

Bá tước  Leo Nikolajewitsch Tolstoi (1828-1910)  chịu ảnh hưởng sâu sắc triết học của trào lưu tinh thần Ánh sáng Pháp, đặc biệt là của  J. J. Rousseau.  Theo Tolstoi thì tác phẩm nghệ thuật là kết quả của tình yêu.  Sáng tác của Tolstoi gắn bó với tâm tư, nguyện vọng của hàng triệu người trên trái đất.  Nó vẽ lên bức tranh tuyệt vời về đời sống xã hội Nga.  Lời thú tội  (viết năm 1879, in năm 1884) bộc lộ nỗi niềm dằn vặt  triền miên trước bao cảnh bất công trên con đường đi tìm chân lý  với học thuyết không dùng bạo lực của người nghệ sĩ Tolstoi.  Lucerne  (1857) phản ánh tính ích kỷ và chủ nghĩa vật chất trong xã hội tư bản.  Nghệ thuật là gì?  (1897) nêu rõ quan điểm của Tolstoi: bác bỏ Nghệ thuật vị nghệ thuật. Phục sinh (1899) là sự rút ra bài học đạo đức.

Sẽ…    và  đâu có cần

Khi biết được dự định của mình không thể nào thực hiện được, Tolstoi tự nhủ:

-   Khi nào mình lớn, mình sẽ làm điều đó.

Cái gì ông biết mình không thể có được, ông nói:

-  Lớn rồi, đâu có cần đến cái đó.

Yêu thích… và yêu quý…

Tolstoi và gia đình sống ở trang trại thừa hưởng của ông cha để lại.  Nhà văn Sologub tới thăm gia đình Tolstoi ở   Jasnaja  Poljana.  Ông nói:

-  Ông là người hạnh phúc, ông có tất cả những gì ông yêu thích.

Tolstoi mỉm cười đáp:

-   Không, tôi không có tất cả, nhưng tôi yêu quý tất cả những gì tôi có.

Tính cách Nga

Người Nga cởi mở, giản dị, chân thật. Tolstoi cũng vậy. Trang trại của gia đình Tolstoi cách Mạc Tư Khoa 200 km.   Thỉnh thoảng ông đi bộ từ nhà lên Mạc Tư Khoa, vai đeo ba lô trông như một khách bộ hành nông dân.  Ông cứ thủng thẳng đi từ địa điểm này đến địa điểm kia,  tối nghỉ quán trọ.  Có lần ông đi bộ tới một nhà ga và mua vé loại ba.  Trong lúc chờ tầu, một phụ nữ bảo:

-  Ông già kia giúp tôi với.  Lấy cho tôi cái túi quên ở toilette.

Nhanh lên nhé, kẻo tầu chạy mất.

Tolstoi nhanh chân tới lấy chiếc túi đưa cho bà kia. Bà dúi vào túi ông già một đồng tiền kim loại và nói:

-   Tôi có một chút để cám ơn ông, ông già tốt bụng.

Một khách đi cùng chuyến tầu nói với bà kia:

-  Bà có biết bà đưa cho ai năm cô pếc (tiền Nga) không? Ông ấy là Leo Tolstoi đấy.

Bà kia nói:

-  Sao tôi lại thế nhỉ?  Xin lỗi Leo Nikolajewitsch nhé, cho tôi xin lại năm cô pếc đi.

Tolstoi nói:

-  Tại sao, tôi có làm điều gì xấu đâu. Đấy là tiền công mà.

LỜI BÌNH:   Nền văn học Nga là một nền văn học có nhiều nhà văn lớn. Ở đây chỉ giới thiệu ba nhà văn với những bút pháp khác nhau. Họ đề cập tới những vấn đề rầt khác nhau của nước Nga. Qua đó để bạn đọc thấy được sự đa dạng, phong phú của văn học Nga, thấy được sự đóng góp của văn học Nga trên văn đàn thế giới.

Thơ Pusklin giầu chất họa nhạc; tiểu thuyết và kịch Puskin căng thẳng kịch tính, dục vọng điên cuồng, xung đột dữ dội.  Tinh thần công dân, chủ nghĩa nhân văn, tính nhân dân, tính lịch sử trong sáng tác của Puskin đã trở thành những truyền thống của văn học Nga.

Truyện lịch sử miêu tả cuộc đấu tranh của người  Cossak chống bọn phong kiến Ba Lan   Taras Bulba  là một trong những truyện hay nhất  của Gogol.   1842,  Gogol làm chấn động cả nước Nga với tiểu thuyết   châm biếm xã hội, miêu tả những đức tính tốt cũng như các thói xấu của người Nga, đồng thời miêu tả cuộc sống cơ cực của người dân Nga   Những linh hồn chết tập I.

Tác phẩm của Gogol  được dịch ra nhiều thứ tiếng ngay từ khi ông còn sống.   Sự nghiệp văn chương của ông có ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của văn học Nga.

Sáng tác của Tolstoi gắn bó với tâm tư, nguyện vọng của hàng triệu người trên trái đất.  Nó vẽ lên bức tranh tuyệt vời về đời sống xã hội Nga.   Tiểu thuyết Chiến tranh và hoà bình là bản anh hùng ca về tinh thần yêu nước của nhân dân Nga trong hai cuộc chiến tranh 1805 và 1812, tiểu thuyết Anna Karénina nói về mối quan hệ khăng khít  giữa gia đình và xã hội, cùng những mâu thuẫn gay gắt giằng xé nhau ở Nga.  Hai tiểu thuyết này  đã mang lại cho Tolstoi vinh quang và danh tiếng trên thế giới.Sự thâm nhập một cách nhuần nhuyễn bản chất quá trình phát triển xã hội trong quá trình phát triển tâm lý là đặc điểm nghệ thuật sáng tác của Tolstoi. Sáng tác của ông đánh dấu đỉnh cao của văn học hiện thực phê phán Nga, nó là một bộ phận của tinh hoa văn học thế giới./.