Thi tập Bắc lên ngọn gió mà cân (nxb Hội Nhà Văn, 2010) của nữ thi sĩ Bùi Kim Anh gồm 54 bài thơ vần điệu hoặc thơ tự do. Toát lên từ sáng tác này tính cách nhân hậu của một phụ nữ Á Đông thời đại, không chỉ làm tốt bổn phận người con, người mẹ và bà, còn ôm ấp thêm những ưu tư xã hội -  văn hóa giữa thế sự đất nước ngổn ngang như một sân khấu lớn trên đó Ông Thiện Ông Ác là cặp đạo diễn của từng số phận VN. Cặp từ thiện ác thường hiện ra trong các bài thơ, phải chăng là biểu hiện cho nỗi ám ảnh của nhà thơ về tình trạng suy thoái của đạo lý và nhân cách?

chắc tại tôi không chịu lặng yên

trời trở gió lại trở mình đau nhức

nghe thiên hạ thấy lòng buồn bực

lại ngồi vặn vẹo những vần thơ

Cuối chiều dồn lại một làn mưa

Những vần thơ nặng suy tư, khái quát kinh nghiệm thành các câu ngạn ngữ tàn ác và nhân hậu nhanh chậm cũng ra đi (Tương lai không định nghĩa); như ác thiện tồn tại cuồng quay(Chấp chới thinh không); cái ác cái thiện cùng chắp tay khấn lạy (12 tiếng cuối) …

Buồn phiền, bi quan, cơn đau đến mỗi khi cầm bút(Bóng lưu trữ), lắm lúc cảm nhận tính phù phiếm của ngôn từ trước đồng bào đau khổ:

chỉ viết cho mình bao cảnh sắc thờ ơ

khép câu thơ vào khoảng riêng buồn bã

viết ngàn lời cũng là vô nghĩa

bệnh tật và áo cơm lăn lộn ở ngoài kia

Muộn ngày cho thơ

Dù khó quay mặt tránh né bao chuyện bất bình, thi sĩ là một phụ nữ tay không. Khi xúc động từ tâm, BKA chỉ còn lời cầu nguyện:

cứ khoanh tay tạ lỗi với người

cứ chắp tay cầu bốn phương tám hướng

và câu thơ giăng vào lối cụt

ta lại trở về với thở than

Chiều nghiêng cửa nhà

Mối sầu nhân thế đưa chị đến tôn giáo, nhiều câu thơ mang âm hưởng kinh kệ, khói nhang cầu khấn, viếng chùa lạy Phật, thương khóc cô hồn, liệt sĩ vô danh…(Mời đọc chẳng hạn mấy bài thơ trích tuyển ở phần dưới:Con nam mô gì nữa; Trắng một bề nhớ thương;Gọi những cô hồn)…Triết lý nhà Phật lồng lộng trong mấy câu thơ giải mê như sau:

cái bóng của ta và cái bóng của ai

xin hãy cắt cho loằng ngoằng giải thoát

náu vào đâu kiếp sinh linh chật hẹp

dẫm bước chân nào cũng ngang trái quẩn quanh

Ta và bóng

Đời là bể khổ đã đành, thời sự lại còn bày thêm vô vàn điều trái tai gai  mắt. Các thao thức hay gắn bó với thời cuộc chẳng đi đến đâu,  nhà thơ trở thành kẻ lưu vong tinh thần: ta là người khách trọ quê hương trả tiền phòng( Giấc ngủ quê). Nhân chứng của bao thảm cảnh, chị chỉ có thể thốt lên lời ta thán trĩu nặng hoài nghi, lạy Trời biết lạy về đâu (Lạy Trời về đâu).

Ngay từ bài đầu, nhà thơ đã độc tấu một ngữ điệu vô vọng, tôi dành cho đời những câu thơ vô nghĩa…chẳng mang nổi mình qua nhịp cầu khổ đau(Lời chiều hôm). Cái tứ này sẽ trở đi trở lại như một điệp khúc,len lách thơ giữa đời chật hẹp/mỗi ngày đo lòng mình con chữ nén lòng mình con chữ cứ bé lại/co thắt lại như thân xác mỗi ngày mỗi già nua(Tự nhiên đi lặng lẽ); cộng thêm tuổi đời chồng chất là những trang thơ xám lạnh,ta đã cũ và câu thơ đã cũ/ngã lòng vào buốt giá đón xuân sang(Buốt giá đón xuân)…

Nhưng, như một nghịch lý, BKA vẫn bám vào lao động nghệ thuật như là cứu cánh ,viết cho riêng mình những câu thơ không biết mỏi(Tương lai không định nghĩa), để tự an ủi dù chị rất tỉnh táo về khả năng hữu hạn của ngôn từ:

những câu thơ giải thoát một sinh linh

tôi giải thoát tôi bằng lời thơ ngắn ngủi

chẳng dành được ai đâu chỉ tự mình an ủi

mất mát bao lần còn mất mát bao lâu

Giải thoát ngắn ngủi

Lạc vào cõi thơ có khác chi lạc vào cõi mộng, nữ thi sĩ có lúc buông lời nửa giác ngộ nửa tự trào:

dò dẫm tôi đi tìm con chữ

xếp lối men vào ý thơ

nắm phải tay mình vỡ giấc mộng

nhặt đụng mảnh lời hư vô

Lời sớm mai

Và chị cũng không ảo tưởng nhiều về cái mốt đua nhau làm thi sĩ như một hội chứng buồn cười trong cái chợ chữ thừa mứa ngày nay:

và những người làm thơ cũng chẳng buồn đọc thơ nữa

dẫm vết chân mình ta dẫm chân nhau

Bản thảo mắc nợ

*

Nhưng nhà thơ BKA vẫn mắc nợ trang thơ và những vần thơ. Có phải vì  câu thơ hôm qua cất giấu nỗi niềm xưa, sự sản cuối đời của chủ thể sáng tạo có ý thức về lịch sử bản thân, thấu hiểu rằng dưới độ dày của trải nghiệm vẫn tàng ẩn những viên ngọc hiếm?

câu thơ hôm qua xếp trong lưu trữ

lâu một lần mở ra lau bụi

lâu một lần về nỗi niềm xưa

hành hạ lời vạ vật đau xưa

Bóng lưu trữ

Nội tâm của người nghệ sĩ nằm ngoài không gian-thời gian vật lý. Tôi hình dung cõi miền ấy là ĐẤT THƠ cho cuộc hành hương đằng đẵng của các thi nhân. Người bàng quan vô cảm có thể chê trách bọn làm thơ là những kẻ loạn trí hay cuồng chữ; họ không thể ngờ rằng phép mầu của câu thơ có thể chắp cánh cho tâm hồn đang thao thức trắng đêm hay đắm mình giữa mấy tờ bản thảo bay vút:

câu thơ nhẹ nhàng bay về thời thiếu nữ

hạt sương đêm thức nợ nỗi niềm

Giải thoát ngắn ngủi

Nếu bạn đọc nghĩ là người viết mấy lời nhận định này đã xưng  tụng  thái quá  thi ca, xin các bạn chịu khó đọc những bài trích dẫn sau đây, đặc biệt là ĐÒ ƠI, THỨC DẬY BƠ VƠ,  CẠN ĐÁY GIỌT ĐỜI, theo tôi là những tuyệt tác ngắn của loại thơ trữ tình, bất luận VN hay thế giới./.

Cambridge, ngày 26 tháng 10, 2010

TRÍCH TUYỂN

mồng một hay là mười lăm

mỗi tối ngồi trước màn hình

xem thế sự ngó nhân tình mà hay

hôm nay mưa phố ngập đầy

hôm nay xe lại đâm ngay mấy người

lại tăng cao giá vàng mười

lại phiên họp lại có nơi sụt nhà

mỗi tối bao chuyện xảy ra

như gần mà lại như xa với mình

xót thương cũng trước màn hình

bực bội cũng chỉ một mình với ta

sớm ra chợ thấy nhiều hoa

hôm nay mồng một hay là mười lăm

mượn gió mà thề

chợ tình họp ở đâu em

cho chị theo bõ khát thèm bấy lâu

mờ sương chẳng thấy mặt nhau

thì ta quờ quạng dăm câu với tình

mờ sương chẳng rõ đẹp xinh

chỉ bóng người với bóng mình quyện đôi

đến chợ chợ đã vãn người

trao nhau một chút tình rơi vội vàng

của em chị chẳng chàng màng

của chị giờ đã lỡ làng đam mê

lên non mượn gió mà thề

mượn sương mà ước mà về tay không

bỏ làng lên phố ai ơi

bỏ làng lên phố vì ai

luống rau để héo củ khoai để hà

bát cơm chan với quả cà

một gian trọ hẹp ép ba bảy người

bỏ làng lên phố đi thôi

bán mua chi cũng được mươi đồng tiền

mưa nhiều thì dạt mái hiên

nắng nhiều thì đội ưu phiền mà đi

nỗi quê

cánh đồng quê với cánh cò

đưa tôi về với con đò dòng sông

chiều thưa thớt thả ước mong

gần xa nỗi nhớ long đong một mình

cha cho một đấu tâm tình

mẹ cho tóc rối thân hình mỏng manh

một đời xa cội xa cành

bức tranh quê họa bức mành lưa thưa

à ơi câu ca ngày xưa

giờ ru cháu ngủ mà đưa lòng về

nếu như phố gọi là quê

cánh diều giấy gấp mải mê nơi nào

trời cao hay thấp đầy sao

nỗi quê viết mãi chẳng bao giờ đầy.

trắng một bề nhớ thương

một ngôi mộ ở ven đường

tháng năm không đặt bát hương để thờ

một ngôi mộ thật chơ vơ

không bia để biết bây giờ là ai

cuộc chiến thì rõ là dài

hai bên núi biết sớm mai chiều tà

người ngã xuống địch hay ta

mẹ ơi tiếng gọi thiết tha chìm dần

bao năm tìm mộ người thân

hồn chưa thoát khỏi cõi trần được đây

náu vào núi dựa vào cây

chốn xa hồn cứ lắt lay đợi chờ

để cho người chết bơ vơ

một thời tình nguyện bây giờ vô danh

một thời vì cuộc chiến tranh

bây giờ dưới đất yên lành những ai

Luang Prabang chặng đường dài

bao ngày mai để ngày mai anh về

vẫn dành phần mộ nơi quê

hoa thì vẫn trắng một bề nhớ thương

giấc ngủ quê

ta là đứa con gái sinh ra từ quê ngoại

iu ấp lòng bà thành hai tiếng quê hương

kí ức tuổi thơ lục lọi bộn bừa

chỉ còn lại một lần tắm ao nhà năm mười tuổi

chỉ còn lại một lối gập ghềnh cỏ ướt dẫn đến mộ ông giữa cánh đồng ngút lúa

không còn ai người thân

ta là khách trọ quê hương trả tiền phòng

lật mở mớ tóc xõa xòa mảnh trăng thượng tầng thõng qua ô cửa

gío vẫn gió thoảng hương cau đầu ngõ

gío chia cho thời gian mùa lúa

đêm nay gom cho ta những chữ cái rời rạc ghép về hai chữ quê hương

mẹ gánh ta qua dòng sông xưa chỉ có bến phà gánh ta đi trên con đường dài không đo cây số

nắng khô tuổi thanh xuân cạn kiệt lúc tuổi già

ta ở phố dòng người xô vào bụi bặm

mỗi ngày tâm hồn mất đi yên lặng mỗi ngày vầng trán cày thêm rãnh lo toan

sự kỳ diệu như hạt thóc nhỏ nhoi như lặng lẽ đêm nay trăng chiếu giấc ngủ quê êm ả

sự kỳ diệu cho ta vượt qua bản ngã yếu hèn cho nhịp sống không tuột xuống con dốc của ghét ghen và thù hận

những tứ thơ giãy đạp con nước sông quê thèm ầu ơ của ngày xưa xa ngúc ngoắc

ta là khách trọ quê hương trả tiền phòng

con nam mô gì nữa

tóc bạc rồi con vẫn cần có mẹ

nắng pha sương nên nắng nhạt trên đầu

ai cũng bảo chết đi cho đỡ khổ

sướng dẫu tới đâu chỉ đau đớn nặng lòng

nén nhang này con thắp tới mẹ không

quần áo bạc tiền đốt thành tro thưa mẹ

dẫu sướng khổ cũng kiếp đời sống thật

một cõi âm tiền của cũng khí âm

nơi mịt mờ có thật lẫn giả không

nam mô Phật con nam mô gì nữa

chắp giữa lòng tay những nét đời ngang ngửa

đường đời nào sướng khổ hằn sâu

con chỉ muốn tin người mất mất hết rồi

bát cháo nhạt nhèo hạt muối chát tình nhẹ như hạt bỏng

hồn mẹ tựa vào đâu hay vẫn hồn đơn độc

hay vẫn dõi về cuộc sống kiếp thế gian

nén nhang này quện khói với người dưng

lúc mẹ xa con còn điều chưa nói hết

đời nhiễu nhương làm sao thấu được

xin cho thơ con để thoát nợ âm hồn

sao lại là lá thu rơi

đường Hà Nội mới thu sang

níu trời vẫn cơn nắng hạ

mùa đông bây giờ chưa đến

vay đâu ngọn gió se lòng

khắc khoải nhịp cầu chờ mong

lạnh lùng vương qua khe cửa

sao lại là lá thu rơi

sao người lại đi không đợi

chiều của riêng ai đâu

hững hờ ru ngoài ngọn gió

đành mang tình vờ vĩnh vậy

đi theo mùa đông cuối trời

thức dậy bơ vơ

người ở cách ta một giấc mơ cách những ý nghĩ nỗi ngày len đến

chẳng còn khoảng trống để dành cho người nữa

chỉ những khe hẹp không đủ cho gió lách vào

khe hẹp của đôi lần chợt nhớ

ta đã quen sống với nỗi niềm của chồng con

24 nấc lẫn lộn thảnh thơi và mỏi mệt

ta đã quen là người đàn bà như bao người đàn bà giữa bữa ăn và giấc ngủ

lẫn lộn đôi chữ nghĩa tình

chót dại làm thơ để mở mắt cả trong mộng mị

một phút người xưa thức dậy bơ vơ

đò ơi

ai gọi ta không gọi dòng nước xuôi đò sang ngang chèo ngược

ai xuống đò không bên này bên kia bãi lặng nắng xông xênh mắt chói bóng không người

cây gạo lùi sùi choàng thêm dáng đứng bông lòa xòa chẳng biết đón đưa

bến sông xưa thưa thớt đò chòng chành con nước

ai xuống đò không bên ấy có còn ai trượt theo triền dốc

người xưa ơi gió đã ngả về chiều

ta tìm gì sông vẫn nước đò chèo không thay dáng

bên này quán bên kia quán

lỡ chuyến sang ngang  lỡ nhịp đời

đò ơi năm bảy nhịp cầu đò vẫn đón đưa

một dải đê lầm lụi

ta đợi gì triền cỏ hoang nở hoa hoang dại

biết gọi tên nào cho thủa đôi mươi

cạn đáy giọt đời

thả kí ức xuống dòng sông

mắt sông đâu mà giọt cạn đáy giọt đời

quá khứ vơi đầy đầy vơi

đã bao giờ đau đến cạn cùng lòng nước

sông Hồng ơi biết bên nào bến lở thuyền xuôi táp bãi soãi soài

ước gì trở lại tuổi lên mười

ta và chiếc xe bé bỏng còng nhau đến nhịp giữa cầu Long Biên chạy cuồng xuống bãi

ước gì trở lại tuổi đôi mươi

ta và mối tình đầu sóng đôi cúi nhìn dòng sông ngầu nước chảy

sông Hồng ơi mang đâu kỷ niệm của làng của phố mang đâu hình bóng mỗi tuổi đời

năm tháng vơi đầy đầy vơi

đã bao giờ cho ai thấy trũng sâu phù sa không chỉ là hạt cát

đã bao giờ phơi sương phơi nắng lòng mình

sao phải ước sông lững lờ cho thuyền ngược lên bến đợi

sao phải ước sông trở nước đến vặn dòng khi tháng bảy tháng ba

sợ một ngày nào

ta có lỗi với những câu thơ của mình

nặng nề buông lời lên trang trắng

nặng nề nhặt từ ngày đổ vào đêm gãy dòng thi tứ

ta có lỗi với cô đơn của mẹ của cha từ thủa lọt lòng

ta có lỗi với lận đận của con khi không biết chọn năm sinh trai hay là gái

chữ nghĩa vặn thở dài với ta

trả cho cha mẹ ở nơi nào đây

chờ một ngày tìm về vô vọng

trả cho con hôm nay và mai mốt ký ức tráo trở đầu đuôi

cuộc đời bạc nhuộm đi lại bạc

giúp được gì cho những trái ngang chứa đầy oan khổ

thi tứ vẩn vơ chưa bán được một hào

có lỗi với thơ ta sợ một ngày nào

đêm cứ thức và thơ không về nữa

trang giấy trắng nguyên chờ bình minh

trang giấy trắng nguyên không vọng tiếng đêm

trang giấy trắng nguyên không phả hơi nồng nặc ngày

vần thơ đứt như cánh đồng nứt nẻ nứt nẻ gót chân làng quê trên phố chật người

không viết nổi cho mình ta sợ một ngày nào

chỉ là chữ a b đánh vần trẻ nhỏ

chỉ là nghĩa gắn tình năm tháng

nhìn mưa rơi nhìn mồ hôi rơi lãnh đạm

đọc trang báo mạng lướt qua người đẹp chân dài lướt qua trẻ bị xâm hại thờ ơ

chỉ hai chữ cái và một dấu nặng mà khiến ta bé nhỏ thêm còm cõi

ta sợ một ngày nào./.