Xã luận tờ The New York Times, ngày 20 tháng 11, 2010. Hiếu Tân dịch
Vụ xử kỳ quặc của nước Nga mới đây đối với Mikhail Khodorkovsky, cựu chủ nhân công ty dầu lửa lớn nhất nước, là một lời nhắc nhở rằng nước Nga vẫn chưa nắm được tư tưởng về quyền bình đẳng trước pháp luật, đặc biệt là khi Kremlin quyết định một ai đó cần bị xét xử.
Năm 2005 Khodorkovsky bị kết tội vu cáo ông về tội gian lận và không tuân lệnh tòa án, và công ty của ông mất vào tay những kẻ trung thành với Kremlin. Người Nga gọi kiểu vụ án này là “luật điện thoại,” áp đặt bới quyền lực chính trị qua một cú điện thoại đến phòng xử án. Bản án của ông sắp hết hiệu lực, thì ông vừa mới bị xử lại với những cáo buộc nghi ngờ là thụt két và rửa tiền. Hội đồng xử án đang được chờ đợi đi đến một quyết định vào tháng 12.
Cách đây hai thập niên, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ thuyết phục nước Nga mới phục hồi lại hệ thống tư pháp, như The Times mô tả tuần này, để đưa luật pháp về tay nhân dân Nga. Các hội thẩm đoàn đã bị xóa bỏ sau cách mạng Xô viết, cùng với tòa án và luật sư. Chúng đã được tái sinh năm 1993.
Chỉ trong một số rất ít tội danh, như giết người và bắt cóc, thì bị cáo mới có quyền có hội đồng xét xử. So sánh với những vụ xử không có hội đồng xử án trong thời kỳ Xô viết, trong đó tỉ lệ trắng án là dưới một phần trăm, tỉ lệ này ở các phiên tòa có hội đồng xét xử lên đến 15 đến 20 phần trăm. Do thắng lợi hiển nhiên này, người ta ngày càng khao khát đi tìm cảm giác công bằng quen thuộc. Nhưng cuộc tìm kiếm kết thúc bằng vỡ mộng.
Hệ thống [tư pháp] Xô viết dựa vào các công tố để tìm ra điều gì được coi là sự thật trong các phiên tòa hình sự, như vậy cơ sở để cải cách xung đột với hệ thống mới trong đó các hội đồng xử án là một bộ phận, khi đó sự thật coi như được hiện lên qua tranh biện giữa bên công tố và bên luật sư biện hộ.
Tuy nhiên hệ thống cũ không chết. Học giả Jeffrey Kahn nói nước Nga có “nhiều thói quen pháp lý xấu.” Một trong số đó là “hồ sơ vụ án” của công tố, nó quyết định tội trạng của vô số công dân Xô viết và giữ lại sức mạnh khủng khiếp của nó. Trong số 791.802 vụ án hình sự được xử lý trong chín tháng đầu năm nay, chỉ có 465 vụ được quyết định bởi hội đồng xử án. Ông Khodorkovsky không được phép có một hội thẩm đoàn trong cả hai phiên tòa xử ông. Công tố cố ý chỉ khép ông vào những tội không cho ông quyền đó. Có vẻ như người ta không thể tin một hội đồng bồi thẩm sẽ bảo vệ cho những quyền lợi của nhà nước.
Khi Vladimir Putin báo trước sự khởi đầu một kỷ nguyên của pháp luật và dân chủ, ông nhắc đi nhắc lại mô tả nó như một nền “chuyên chính của luật pháp.” Khi vụ Khodorkovsky kịch hóa, mô tả ấy tỏ ra chính xác đến ớn lạnh./.
